Dərs vəsaiti Bakı 2023

Elektrik sobalarında polad istehsalı. 
Elektrik 
sobalarında polad əritmə elektrik enerjisinin istiliyə çevrilməsi 
sayəsində lazımi həddə temperaturun alınması və saxlanılması 
prosesinə əsaslanır. Elektrik sobaları qövslü, induksion (yüksək 
tezlikli və sənaye tezlikli), qrafit elementli müqavimətli olmaqla 
fərqlənirlər. 
Qövslü elektrik sobalarında polad əritmə. 
Qövslü 
sobada elektrik enerjisi istiliyə çevrilir və istilikkeçirmə və 
şüalanma ilə metala və posaya ötürülür. Qövsün yüksək 
temperaturu və elektrik enerjisinin əlverişli nizamlanmasının 
mümkünlüyü əritmədə istənilən temperatur rejimini yaratmağa 
imkan verir. 
Posanın seçilmiş tərkibindən asılı olaraq sobada hem 
oksidləşdirici, həm də bərpa edici proseslerie eritmə aparmaq 
olar. Əritmədə metala yanar qazların zərərli təsiri olmadığından 
legiriəyici elementlərdən az itgi ilə istifadə edilməsi və posanı 
asanlıqla dəyişdirilmə şeraiti temin olunur. Bununla yanaşı bu 
üsulda da oksidləşmə proseslərini sürətləndirmək üçün oksigen 
üfürməsindən istifadə etmək mümkündür. Elektrik sotialarında 
poladəritmə prosesləri əsasən bərk şixtə (skrap) ilə aparılır. 
Əksər hallarda polad əritmək üçün (qrafitdən və yaxud 
kömürdən hazırlanmış) elektrodları şaquli yerləşən və döşəməsi 
çərəyan keçirməyən üç fazalı qövslü elektrik sobalarından 
istifadə edilir (şəkil 4.6). Bu sobalarda təknəni qızdıran cərəyan 
elektrod - qövs - posa - metal - posa - qövs - elektrod zənciri 
üzrə keçir.
Şixtə polad qırıntıları, legirlənmiş metal tullantılan, 
çuqun, flüslər (çöl şpatı, əhəng daşı), dəmir filizi, legirləyici 
əlavələr və oksigensizləşdiricilərdən təşkil olunur. 

---

Şəkil 4.6. Qövslü elektrik sobasının sxemi: 
1 - elektrod; 2 - dayaq; 3 - elektrik naqili; 4 - araba- cıq; 5 
- elektrod tutucu; 6 - soyuducu; 7 - polad kanat; 8 - elektrodun 
hərəkət mexanizmi; 9 - sobanın polad örtüyü; 10 - hörgü; 11 - 
boşaltma deşiyi; 12 - dayaq; 13 - sobanı meylləndirmə şöbəsi; 
14 - meylləndir- mə mexanizmi; 15 - tağ; 16 - işçi sahə; 17 - 
yükləmə pəncərəsi; 18 - meylləndirmə mexanizminin valı; 19 - 
meylləndirmə mexanizminin elektrik mühərriki 
Əritmə içqarışıqların tamam və ya qismən oksidləşməsi və 
yaxudda oksidləşmə getmədədən - yenidən əridilmə metodu 
üzrə aparıla bilər. 

---

Tamam oksidləşmə ilə əritmədə ən az zərərli aşqarlara 
malik polad əritmə imkanı yaranır. İçqarışıqların tamam 
oksidləşdirilməsi ilə elektrik sobasında polad əritmə prosesi 
döşəmənin cari təmiri, şixtənin sobaya yüklənməsi, əridilmə, 
oksidləşdirici 
- 
«qaynama» 
və 
oksigensizləşdirmə 
mərhələlərindən, həm çinin poladın sobadan buraxılmasından 
ibarətdir. 
Səbətlərə doldurulmuş şixtə materialı qaldırıcı kran ilə bir 
və ya iki gedişlə sobanın əritmə boşluğuna boşaldılır, tağ 
əvvəlki yerində oturdulur və odadözümlü gildən hazırlanmış 
xamirla suvanmaqla kipləşdirilir. 
Emal ediləcək metal şixtənin tərkibindən, eridilən poladın 
xarakterindən, həmçinin .obanın konstruksiyası və hörgünün 
materiaından asılı olaraq poladın əridilmə gedişi dəyişir. Metal 
şixtə tərkibində fosforun miqdan çoxdursa və digər elementlərin 
miqdarı verilmış poladın tərkibindən fərqlənirsə, əritmə tamam 
oksidləşdirilmə ilə əsasi hörgülü sobada aparılır. Bu halda metal 
şixtə yükləndikdən sonra onun üstündən şixtənin 2...3% 
miqdarında əhəng daşı əlavə edib, eiektrodlar metal şıxteyə 
toxunana qədər aşağı endirilir. Sobada tezliklə maye faza 
yaratmaq üçün əritmə gerginliyin yüksək pilləsində aparılır. 
Şixtə qismən maye hala keçdikdən sonra (əritmənin bırinci 
mərhələsində) oksidləşdirici posa yara- tmaq üçün sobaya 
metalın 1%-i miqdarında əhong daşı və dəmir fılizi əlavə edilir. 
Filizin verilməsindən 10-15 dəq sonra posanın 60-70%-i 
sobadan kənarlaşdınlır; bununla mar ten prosesində olduğu 
kimi, fosforun çox his səsi əsasən dəmirfosfat birləşmesi 
şeklində 
metaldan 
kənarlaşdınlmış 
olur. 
Posa 
kənarlaşdırıldıqdan sonra sobaya paylar şəklində metal 
kütləsinin 1-1,5%-i qədər dəmir filizi və ehəng daşı verilir, 
metal tamamilə əridiiir ve qızdırılır. Əritmə mərhələsinde 
silisium, alüminium, titan tamamilə, manqan, karbon və fosfor 
qismən oksidləşir. Bu mərhələnin sonunda posanın tərkibi 40% 
CaO, 20% Si0
2
, 8% MnO, 12% FeO və 1%-ə qədər P
2
0
5
-dən 

---

ibarət olur. Temperatura yüksəldikcə karbonun oksidləşməsi və 
təknənin qaynaması güclənir; metalda həll olmuş qazlann və 
qeyri-metal birləşmələrin ondan çıxmasına imkan yaranır. 
Qaynama mərhələsində metalda fosfo- run miqdarını 
0,01-0,012%-ə qədər azaltmaq üçün posa kənariaşdırılır və 
onun tərkibində 4Ca0P
2
0
5
birləşməsi şəklində fosfor da kənar 
edüir. Sobaya flüs payı verilməklə yeni posa yaradıiır. Metalda 
karbonun miqdarı polad markasına uyğun miqdardan aşağı 
həddə çatdınlda rrıäye posa yenidən kənarlaşdırılır və təknəyə 
əlavə filiz verilmədən 25 dəq müddətində metalın sona qədər 
qay- namsına imkan verilir. Bərpa etmə mərhələsində metal 
oksigensizləşdirilir, CaS birləşməsi şəklində kükürddən 
təmizlənir və poladın kimyəvi tərkibinin tamalanması gedir. 
Əvvəlcə təknəyə ferromanqan və koks və ya elektod qırıntılan 
verilir, manqan və karbonun miqdan lazımi həddə çatdırılır, 
70% əhəng daşı, 15% çöl şpatı - CaF
2
və 15% şamot qırıntısı 
verilməklə yüksək əsaslı posa yaradılır. Sonra təknəyə təkrar 
əhəng daşı, çöl şpatı və xırda koks qatışığı verməklə yaradılmış 
ağ və ya karbid posanı altında poiadın diffuziyalı 
oksigensizləşdirilməsi apanlır; metalda qalmış oksigen posaya 
keçir, əmələ gələn dəmir və manqan oksidləri posadaki kok- sun 
karbonu ilə berpa edilir. Posa ağardıqdan sonra ona daha güclü 
bərpaedicilər - üyüdülmüş ferrosilisium və aiüminium əlavə 
edilir. 
Oksigensizləşdirmənin bu üsulu bərpa proseslərində maye 
metalın, yarana bilən qeyri-metal birləşmələrlə (məsələn Al
2
0
3 
və s.) zibillənməsinin qarşısını alır. 
Elektrik-qövslü sobalarda polad əritmə müddəti 6...8 saata 
bərabərdir. 
Kimyəvi tərkib tamamlandıqdan və oksigensizləşmə başa 
çatdıqdan sonra metal sobadan buraxılır. Əsas horgülü qövslü 
elektrik sobalannda korputlar, həmçinin çeşidli töküklər üçün 
legirli və yüksək legirli poladlar əridilir.