Dərs vəsaiti Bakı 2023
Metalların kəsilmə prosesləri
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9.2. Metalların kəsilmə prosesləri
Plastik metalları kəsdikdə P qüvvəsi ilə yüklənmiş kəsici alətin təsiri ilə elastiki- plastiki deformasiyalar baş verir və bu proses metalın hissəciklərinin ayrılma (yəni dağılma) həddinə - yonqarın elementlərinin əmələ gəlməsinə qədər davam edir. Xarici qüvvənin P təsiri altında kəskinin qabaq və dal səthlərinə aşağıdakı qüvvələr yaranır (şəkil 9.2a): P N - qabaq üzə perpendikulyar qüvvə; N P 1 - qabaq üzrə sürtünmə qüvvəsi, burada 1 - bu səth üzrə sürtünmə əmsalıdır; P 1 N - kəsmə istiqamətinə normal qüvvə; P 1 N 2 - dal üz üzrə sürtünmə qüvvəsi, burada 2 - bu səth üzrə sürtünmə əmsalıdır. Göstərilən quvvələrin təsiri sayəsində kəsmə prosesində - kəsilən qatın metalı deformasiyaya uğrayır və yonqar əmələ gəlir; alətin qabaq və dal üzləri üzrə sürtünmə baş verir, həmçinin pəstahın səth qatında metal deformasiya edir. Beləliklə P qüvvəsi ilə yüklənmiş kəskinin təsiri ilə emal edilən metalda həm toxunan, həm də normal gərginliklər yaranır, bunların təsirindən metal dağılır və AE müstəvisi (sürüşmə müsətvisi) üzrə yonqarın elementi əmələ gəlir (şəkil 9.2b). Deformasiya nəticəsində 2 bucağı altında yerləşən, yerdəyişmə müstəviləri adlanan, sürüşmə müstəviləri üzrə metalın monomolekulyar qatları qanunauyğun şəkildə kəsmə istiqamətində sürüşməyə məruz qalır. Şək. 9.2. Yonqarın əmələ gəlmə prosesinin sxemi 3 = 2 - 1 bucağının qiyməti 0-dan 30°-dək dəyişir. Metalın plastikliyi yüksəldikcə 3 bucağının qiyməti artır; kövrək materialları emal etdikdə bu bucaq sıfıra yaxınlaşır. Kəsmə şəraitindən asılı olaraq yonqarın ayrılma, qıvrım və qırıq növləri əmələ gələ bilər (şəkil 9.3). Şək. 9.3. Yonqarların tiplərinin sxemləri Ayrılma yonqar (şəkil 9.3a) plastik metalları yüksək kəsmə sürəti zonasında qabaq bucaqların optimal qiymətlərində kiçik verişlə kəsmə zamanı əmələ gəlir. Qıvrım yonqar bir-biri ilə əlaqəli ayrı-ayrı elementlərdən ibarət olur. Yonqarın xarici səthi qopma müstəviləri aydın müşahidə edilən mişarvari şəkildədir. Bu növ yonqar plastik metalları qabaq bucağı kiçik olan kəskilərlə, verişin yüksək qiymətlərində və kiçik kəsmə sürəti ilə emal etdikdə əmələ gəlir (şəkil 9.3b). Qırıq yonqar (şəkil 9.3c) plastikliyi az olan metalların (çuqun, tunc, alüminium ərintiləri) kəsmə ilə emalı zamanı ayrı- ayrı zəif əlaqəli hissəciklər şəklində əmələ gəlir. Kəsmədə istiliyin ayrılması. Metalkəsmə zamanı sərf olunan mexaniki enerjinin müəyyən hissəsi istiliyə çevirilir. Eyni zamanda ayrılan yonqar qatı ilə kəskinin elementlərinin sürtünməsi hesabına, həmçinin kəsmə dərinliyi, veriş və kəsmə sürəti artdıqda əlavə İstlik ayrılır. Ümumi istiliyin 25...85%-i yonqarın, 2...8%-i kəsici alətin, 10...50%-i pəstahın və 1%-i ətraf mühitin qızmasına sərf olunur. Kəsmə prosesində yaranan istilik alətin yeyilməsinə və davamlığına, emal edilmiş üzün keyfiyyətinə güclü təsir göstərir. Bunun qarşısını almaq üçün kəsmə prosesi kəskinin soyuducu mayelərlə soyudulması ilə aparılır. Kəskidə yığıntının əmələ gəlməsi. Kəsmə zamanı kəski ilə təmasda olan pəstahın qızmış metalı böyük təzyiq təsiri ilə qabaq üzdə paz şəkilli yığıntı əmələ gətirir; bunun sayəsində kəskinin qabaq bucağı dəyişir, emalın dəqiqliyi azaldır və səthin keyfiyyətli alınmasını çətinləşdirir. Kəsmə prosesində yığıntının ölçüsü müəyyən həddə çatdıqda dağılır; yonqar və pəstah metalı ilə kənar olur və yenisi formalaşmağa başlayır. Yığıntının əmələ gəlməsi emal edilən metalın özlülüyündən və kəsmə sürətindən asılıdır. Kəsmə sürəti artdıqca yığıntının əmələ gəlməsi zəifləyir və sürət 50... 70 m/dəq-dən artıq olduqda yığıntı əmələ gəlmir. Kəsici alətin yeyilməsi. Kəsmə prosesində qabaq üz üzrə kəski - yonqar və dal üz üzrə kəski - pəstah cütünün arasında sürtünmə yaranır. Bununla əlaqədar yeyilmə əsas üç növ üzrə fərqlənir: - yeyilmə əsasən alətin dal üz üzrə gedir. Belə yeyilmə nazik yonqar (a < 0,08 mm) kəsən alətlərdə (frezlər, yivkəsən və dişkəsən və s.) müşahidə olunur. - yeyilmə alətin qabaq və dal üzləri üzrə gedir. Belə yeyilmə kəsilən qatın qalınlığı a > 0,08 mm və yağlayıcı-soyuducu mayelərdən istifadə etməklə emalda (yan və dairəvi frezlər, burğular, zenkerlər, tezkəsən poladlardan zərif kəsmə alətləri, bərk ərintili kəskilər) müşahidə olunur. - yeyilmə əsasən qabaq üz üzrə gedir. Belə yeyilmə yalnız yağlayıcı-soyuducu mayesiz işlədikdə tezkəsən poladlardan yonma kəskilərində müşahidə olunur. Kəskinin davamlılığı onun müəyyən kəsmə rejimi üzrə kütləşmə anına qədər fasiləsiz işlədiyi vaxt ilə xarakterizə edilir. Kəskinin davamlılığına əsas təsir edən amillərdən biri kəsmə sürətidir. Kəsmə sürəti ilə kəskinin davamlılığı T (davamlılıq periodu) arasında aşağıdakı asılılıq vardır: = A / T m burada A - sabitdir, onun qiyməti emal edilən materialdan, kəsmə rejimindən, kəskinin materialından, kəskinin həndəsəsindən asılı olur; T- kütləşmə anına qədər kəskinin işləmə vaxtı (kəskinin davamlılığı); m - nisbi davamlılığın göstəricisidir və davamlılığın kəsmə sürətinə təsirini xarakterizə edir; bərk ərinti və mineral-keramik lövhələrlə təchiz edilmiş tezkəsən poladdan kəskilər üçün min. qiyməti 0,100. .0,125; 0,20... 0,30 və 0,30...0,40 götürülür. |