Dərs vəsaiti Bakı 2023

8.3. Rezin materialları və rezin məmulatın istehsal texnoloji 
prosesləri 
 
Rezin, kauçuku kükürdlə vulkanizasiya etmək və ona 
doldurucu (qurum, təbaşir, kaolin və s.), həmçinin yumşaldıcı 
maddələr (qatran, karbohidrogen və s.) qatmaq yolu ilə alınır. 
Rezin almaq üçün təbii və sintetik kauçuklardan istifadə edilir. 
Təbii kauçuk bitkilərin südəbənzər şirələrindən alınır. Sintetik 
kauçuk bəsit üzvü maddələrindən sintez yolu ilə alınır. Sintetik 
kauçuk, xam neft məhsulları, təbii qaz, asetilen, oduncaq və s. 
maddələrdən alınan kauçukgen (kauçuk törədən) adlanan – 
butadien, striol, xloropen, izobutilen və s. kimi araməhsulları 
polimerləşdirməklə alınır. Polimerləşmə prosesində kauçugen 
kiçikmolekullu maddələr birləşir və irimolekullara çevrilir; 
alınmış birləşmələrdə kauçuk üçün xarakterik olan fizikikimyəvi 
və texnoloji xassələr əmələ gəlir. Rezin məmulatların hazırlanma 
texnoloji prosesi əsas üç mərhələdən ibarət olur: kauçuku 
təşkiledicilərilə 
qarışdırmaqla 
xam 
rezinin 
alınması; 
yarımfabrikatların formalaşdırlması və onların vulkanizasiya 
edilməsi ilə məmulat alınması. Rezin qatışığının komponentlərini 
yaxşı qarışdırmaq üçün kauçuk bir neçə dəfə qızdırılmış vallar 
arasından keçirilir və plastik hala gətirilir. Rezin məmulatın 
formalaşdırılma metodunun seçilməsi rezin qatışığının tipindən, 
istehsal şəraitindən və onlara olan texniki tələbdən və başqa 
amillərdən asılıdır. Vulkanlaşdırılma prosesində kauçukla kükürd 
arasında qarşılıqlı kimyəvi əlaqə yaranır. Yumşaq rezin almaq 
üçün kauçuka 1-3% kükürd daxil edilir; kükürdün miqdarı bundan 
çox olduqda rezinin bərkliyi artır, məsələn, ebonit almaq üçün 
kauçuka 45%-ə yaxın kükürd verilir. Rezindən məmulat alma 
üsullarının plastik kütlələrin emal üsullarına oxşarlığı vardır. 
Əsasən onlar kalandrlama, basıb keçirmə, presləmə, təzyiq altında 
tökmə və başqa üsullardan ibarətdir. Kalandrlama prosesində xam 
rezini üç və ya dördvallı kalandrlama maşınlarında emal etməklə 
məmulat alırlar. Bu maşınlar vasitəsilə rezindən üstü sığallı 

---

müxtəlif profillər, təbəqələr, zolaqlar, lentlər istehsal edilir. Basıb 
keçirmə (şprisləmə) prosesi xüsusi şprisləmə maşınlarında aparılır. 
Bunların vasitəsilə qaytanlar, borular, velosiped, motosikl, 
avtomobil şinləri, çubuqlar və s. alınır. Bu maşınların iş prinsipi 
ekstruderlərin iş prinsipinə oxşayır. Rezindən texniki rezin 
təbəqələr və borular, rezin qaytanlar, rezin şlanqlar, yastı qayışlar, 
ebonitlər, məsaməli rezin növləri və s. istehsal edilir. 
Ümumi halda
rezin məmulatların hazırlanma
texnoloji 
prosesini üç əsas əməliyyatlar qrupuna ayırmaq olar: kauçuku 
təşkiledicilər 
ilə 
qarışdırılmaqla xam rezinin alınması, 
yarımfabrikatlärın şəkilləndirilməsi və onların vulkanizasiya 
edilməsi ilə məmulat alınması. 
Rezin qatışığının komponetlərini yaxşı qarışdırmaq üçün 
kauçuk bir neçə dəfə qızdırılmış vallar arasından keçirilir və 
plastik hala gətirilir. 
Rezin məmulatın şəkilləndirilmə metodunun seçilməsi 
onlara olan texniki tələbdən, rezin qatışığının tipindən, istehsal 
şəraitindən və başqa amillərdən asılıdır. 
Vulkanlaşdırılma prosesində
kauçukla kükürd arasında 
qarşılıqlı kimyəvi əlaqə yara- nır.
 Vulkanlaşdırmanın
əsas təyinatı 
- kauçukun molekullarını xətti strukturunu rezin üçün xarakterik 
olan, fəza-tor şəkilli vəziyyətə gətirməkdir. Yumşaq rezin almaq 
üçün kauçuka 1...3% kükürd daxil edilir; kükürdün miqdarı 
bundan çox olduqda rezinin bərkliyi artır, məsələn, ebonit almaq 
üçün kauçuka 45%-ə yaxın kükürd daxil edilir. 
Rezin kauçuka nisbətən plastikliyinin aşağı olması, yüksək 
mexaniki möhkəmlik, kimyəvi maddələrə yüksək dözümlülük, 
yaxşı istiliyədözümlülük və s. xassələri ilə xarakte- rizə olunur. 
Rezindən məmulat alma üsullarının pla- stik kütlələrin emal 
üsullarına bənzəri vardır. Əsasən onlar kalandrlama, basıb 
keçirmə, presləmə, təzyiq altında tökmə, sarğılama üsullarından 
ibarətdir. 
Kalandr
adlanan çoxvallı dəzgahlarda rezin təbəqələr və 
rezinləşmiş lentlər hazırlanır. Bu prosesin temperatur rejimini 

---

təmin etmək üçün kalandrlar qızdırılma və soyudulma sistemləri 
ilə təchiz edilmişdir. 
Şpris-maşınlarla fasiləsiz basıb-keçirmə 
ilə
 profilləşdirilmiş 
rezin
hissələr hazıranır və ya metal məftili rezinlə örtmə aparılır. 
Manjet tipli rezin məmulatlar,
kipləşdirici üzüklər və b.
 
qızmar presləmə
ilə hazırlanır. Soyuq presləmə ilə də 
şəkilləndirmə (məsələn, akkumulyator bataryası) aparılır. 
Təzyiq altında tökmə
müxtəlif mürəkkəb şəkilli rezin 
məmulatları almağa imkan verir. 
Sənayenin müxtəlif sahələrində çox geniş adda rezin 
məmulatdan istifadə olunur, onlar təyinatından asılı olaraq ayrı-
ayrı siniflərə bölünür: 
- kipləşdiricilər - kipləşdirici profillər şəklində, manjet, 
oymaq və b. şəklində hazırlanır; 
- titrəyiş- və səstədricedicilər və zərbəyə qarşı məmulatlar - 
yastıq tipli, amortizatorlar və b. 
- güc məmulatı - dişli çarxlar, müxtəlif aqreqatların 
gövdələri, qolçaqlar və b. 
- sürüşmə dayaqları - müxtəlif rezin-metal yastıqlar, 
dabanaltılar, dayaqlar və b. 
- mayeləri və qazları nəql etmək üçün borular - əsasən 
məftillə armaturlanmış rezin-parça məmulat. Hərəkətləndirmə 
yastı və ya pazvarı qayışlar, yük yerdəyişdirmək üçün konveyer 
lentləri də rezin-parça materiallara aiddir. 
- yeyilməyəqarşı - pnevmatika şinlərinin protektorları, 
vərdənələr və b. 
- friksion məmulat və alətlər - pardaq- lama dairələri, əyləc 
qurğuları və b. 
- qoruyucu və güc tətbiq edilməyən - elektrikdən qoruyucu 
xalçalar, dəstələr və b. 
- dekorativ - müxtəlif şəkilli zolaqlar, qaytanlar və b. 
Müasir 
rezintexniki 
məmulatların 
istehsalı yüksək 
məhsuldarlıqlı və avtomatlaşdırılmış avadanlıqlarda aparılır.