25
b) məhsul istehsalı, məmulat, iş və xidmət satışı başa çat-
dıqdan sonra:
hesabat,
faktiki kalkulyasiya;
transfer (daxili) kalkulyasiyası.
2. Məsrəflərin kalkulyasiya hesablamalarına daxil edilmə
tamlığından asılı olaraq:
birbaşa məsrəflər əsasında
kalkulyasiya;
sex maya dəyərinin kalkulyasiyası;
istehsalçı müəssisənin məhsullarının tam maya dəyəri-
nin kalkulyasiyası;
şirkətlərin məhsulunun koksolidə edilmiş maya dəyəri-
nin kalkulyasiyası.
3. Xərclərin və kalkulyasiya hesablamalarının
müfəssəl-
ləşdirilmə dərəcəsindən asılı olaraq:
komulyativ (məsrəf maddələrinin müfəssəl açıqlanma-
ması) kalkulyasiya;
elektiv (müfəssəl açıqlanmış) kalkulyasiya.
4. Kalkulyasiya obyektlərindən asılı olaraq:
məmulat və yarımfabrikatların
maya dəyərinin kalkul-
yasiyası;
iş və xidmətlərin maya dəyərinin kalkulyasiyası.
5. Məsrəflərin əhatə etmə dövrünün uzunluğundan asılı
olaraq:
məhsulun maya dəyərinin illik kalkulyasiyası;
rüblük kalkulyasiya;
aylıq kalkulyasiya;
məhsulun maya dəyərinin operativ (hər həftə, hər gün)
kalkulyasiyası.
Kalkulyasiya bütün məsrəflərə müstəqim,
qeyri-müstə-
qim və yaxud məsrəflərin bir hissəsinə əsasən (birbaşa, dəyişən
xərclər) hesablana bilər. Tam kalkulyasiya sistemi qeyri-müstə-
qim xərclərin də məhsul vahidinin maya dəyərinə daxil edil-
26
məsini nəzərdə tutur. Qeyri-müstəqim
xərclər məsrəflərin
formalaşdığı yerlər və məsuliyyət mərkəzləri üzrə qruplaşdırı-
lır, sonra isə müəyyən edilmiş, bazaya mütənasib olaraq məmu-
lat, iş və xidmətlər üzrə bölüşdürülür.
Qeyri-müstəqim xərclərin bölüşdürülmə bazası
dedikdə
aşağıdakılar başa düşülür:
müstəqim əmək məsrəfləri,
adam-saatla;
istehsal fəhlələrinin əmək haqqı;
avadanlığın iş vaxtı maşın-saatla;
istehsal edilmiş məhsulun həcmi.
Məhdudlaşdırılmış maya dəyəri kalkulyasiyası (marjinal
kalkulyasiya) hər bir məmulat, xidmət və bütövlükdə müəssisə
üzrə ödəmə stavkasını (dərəcəsini) hesablamaq üçün müəyyən
edilir. Bunun üçün:
hər bir məsrəf yerlərində məhsul növləri üzrə müstəqim
məsrəfləri uçota almaq (cədvəl 1);
məsrəf yerləri üzrə hər
bir məmulat üçün müstəqim
xərcləri hesablamaq (cədvəl 1);
satış qiyməti ilə müstəqim məsrəflər arasındakı fərq ki-
mi hər bir məhsul növü üzrə ödəmə stavkasını təyin etmək
(cədvəl 2);
Dostları ilə paylaş: