Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

Məhsulun 
miqdarı 
(ədəd) 
Material 
xərci 
Material 
xərcinin 
xüsusi 
çəkisi 
Hazır 
məhsula 
düşən 
ümumis-
tehsalat 
xərci 
1 
A 
500 
1500 
54 
53202 
2 
B 
300 
800 
29 
28572 
3 
C 
200 
466 
17 
16749 
yekun 
x 
2766 
100 
98523 
Hazır məhsula sərf edilmiş müstəqim material məsrəfləri-
nin məcmusunda xüsusi çəkisi: 
A məhsulu üzrə 1500:2766=0.54x100=54% 
B məhsulu üzrə 800:2766=0.29x100=29% 
C məhsulu üzrə 466:2766=0.17x100=17% 
Cəmi: 100% 
Hazır məhsula düşən ümumistehsalat xərcinin məhsul 
növləri arasında bölüşdürmək üçün ümumistehsalat xərcinin 
cəmini ayrı-ayrı növ məhsulun xüsusi çəkisinə vurmaq 
lazımdır: 
A məhsulu üzrə 98523x54=53202 manat 
B məhsulu üzrə 98523x29=28572 manat 
C məhsulu üzrə 98523x17=16749 manat 
Cəmi: 98523 manat 
Bitməmiş istehsala düşən ümumistehsalat xərclərinin ayrı-
ayrı növ məhsullar arasında bölüşdürülməsi
Cədvəl 17. 
S/n 
Məhsulun 
növü 
Məhsu-
lun 
miqdarı 
Bitməmiş 
istehsalın 
material 
xərci 
Xüsusi 
çəkisi 
Ayrı-ayrı 
məhsul 
növünə düşən 
bitməmiş 

---

149 
istehsal xərci 
1 
A 
500 
180000 
53.9 
6563.0 
2 
B 
300 
90000 
27.0 
3287.8 
3 
C 
200 
63800 
19.1 
2326.2 
Cəmi: 
333800 
100 
12177.0 
Ayrı-ayrı məhsula sərf edilən material xərcinin məcmuda 
xüsusi çəkisi: 
A məhsulu üzrə 180000:33800x100=53.9% 
B məhsulu üzrə 90000:33800x100=27% 
C məhsulu üzrə 63800:33800x100=19.1% 
Ayrı-ayrı növ məhsula düşən bitməmiş istehsal xərcini 
hesablamaq üçün bitməmiş istehsala düşən ümumistehsalat 
xərcini xüsusi çəkisinə vurmaq lazımdır: 
A məhsulu üzrə 12177x53.9=6563.0 
B məhsulu üzrə 12177x27=3287.8 
C məhsulu üzrə 12177x19.1=2326.2 
Cəmi: x100 =12177.0 
Deməli, bitməmiş istehsalın payına düşən 12177 manatın 
6563 manatı A məhsulunun, 3287.8 manatı B məhsulunun, 
2326.2 manatı isə C məhsulunun payına düşür. 
Ümumtəsərrüfat xərcləri dedikdə bütövlükdə müəssisə-
nin idarə edilməsi və xidmət ilə əlaqədar olan xərclər başa dü-
şülür. Ümumtəsərrüfat xərclərinin tərkibi və həcmi müəssisə 
rəhbərliyi tərəfindən tərtib edilmiş smetaya əsasən müəyyən 
edilir. Ümumtəsərrüfat xərclərinin planlaşdırılması və uçotu 
müvafiq normativ aktlara əsasən müəyyən edilmiş nomenklatu-
ra maddələri üzrə aparılır. Ümumtəsərrüfat xərclərinin sintetik 
uçotu Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 18 aprel 
2006-cı il tarixli, 38 saylı əmri ilə təsdiq edilmiş Kommersiya 
təşkilatları üçün təsdiq edilmiş Mühasibat uçotunun hesablar 
planının “İnzibati xərclər” adlanan 7-ci bölməsindəki sintetik 
hesablarda uçota alınır. Ümumiyyətlə məsrəflər məhsulun ma-
ya dəyərinə daxil edilmə üsuluna görə müstəqim və qeyri-müs-
təqim olmaqla iki yerə ayrılır. Ümumtəsərrüfat xərcləri kom-
pleks xərclərdən ibarət olduğu üçün yaradılan məhsulun maya 

---

150 
dəyərinə birbaşa daxil etmək olmur. Ay ərzində toplayıcı bö-
lüşdürücü hesablarda cəmlənir və ayın sonunda müvafiq baza-
ya əsasən hazır məhsul və bitməmiş istehsal arasında sonra isə 
ayrı-ayrı məhsul növləri arasında bölüşdürülmək konkret növ 
məhsulun maya dəyərinə daxil edilir.