DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)


 Müəssisənin pul fondunun və mənfəətin formalaşması



Yüklə 2,33 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/41
tarix07.06.2020
ölçüsü2,33 Mb.
#31840
növüDərs
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41
Maliyye


8.9. Müəssisənin pul fondunun və mənfəətin formalaşması  

mənbələri 

 

  Məhsulun  (iş  və  xidmətin)  satışından  əldə  edilən  gəlirlə,  məhsul 

istehsalına  çəkilən  xərclər  arasındakı  fərq  müəssisənin  satışdan  əldə  etdiyi 


 

148 


ümumi mənfəətini təşkil edir. Satışdan əldə edilən ümumi mənfəət maliyyə 

nəticəsinin  əsas göstəricisidir. 

  Mənfəət  –  məhsulun  reallaşmasından  əldə  edilən  ümumi  gəlirin  bir 

hissəsidir. 

    Mənfəət  bazar  münasibətlərinin  mühüm  bir  iqtisadi  kateqoriyası  kimi 

aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir: 

- təsərrüfatın fəaliyyətinin nəticələrinin qiymətləndirilməsi; 

- stimullaşdırıcı; 

- maliyyə resurslarının təşkili; 

  Mənfəətin    müəssisələrin  fəaliyyətindəki  rolu    aşağıdakılardan 

ibarətdir: 

  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  nəticələrini  əks  etdirən  səmərəlilik 

göstəricilərindən biridir; 

  sahibkarlıq fəaliyyətinin stimullaşdırıcı amili kimi  çıxış edir; 

  müəssisənin  mühüm  maliyyə ehtiyatıdır; 

  geniş təkrar istehsalın maliyyələşdirilməsi  mənbəyidir 

Hesabat dövrünə   müəssisənin  ümumi  maliyyə  nəticəsi  (mənfəət və 

zərər)    ümumi  gəlir  və  zərərlərin    balanslaşdırılması  əsasında    müəyyən 

edilir. Müəssisənin  ümumi  maliyyə  fəaliyyətinin  nəticəsi  balans mənfəəti  

adlanır. 

Balans  mənfəətinə    daxil  edilir:    məhsulun  (iş  və  xidmətlərin)  

satışından    əldə  edilən    mənfəət  (zərər),  maddi  dövriyyə  vəsaitlərinin  və 

başqa  aktivlərin    satışından    əldə  edilən    mənfəət    (zərər);  əsas  vəsaitlərin  

satışından  əldə edilən  mənfəət (zərər), valyuta kursunun  fərqinə görə  gəlir 

və  itkilər,  satışdankənar    gəlirlər  (zərərlər).  Mənfəətin  planlaşdırılması 

zamanı rentabellik göstəricisindən geniş istifadə edilir. Rentabellik dedikdə 

–  müəssisənin  gəlirlilik  səviyyəsi  nəzərdə  tutulur  və  aktivə  qoyulan  pul 

vəsaitinin hər manatına nə qədər mənfəət əldə edildiyini xarakterizə edir. 

Müəssisənin mənfəəti aşağıdakı istiqamətlərdə formalaşır: 

1.  Adı fəaliyyətdən (əsas iş fəaliyyətindən) mənfəət; 

2.  Əməliyyatlardan gəlir, (xərclər çıxılmaqla); 

3.  Satışdankənar gəlirlər (xərclər çıxılmaqla); 

4.  Fövqəladə gəlirlər (xərclər çıxılmaqla). 

     Əməliyyatlardan gəlirlərə daxildir: 

1.  Aktivlərin müvəqqəti istifadə üçün verilməsi  

2.  Başqa müəssisələrin nizamnamə kapitalında iştirak ilə əlaqədar daxil 

olmalar; 

3.  Birgə fəaliyyət nəticəsində alınmış mənfəət; 

4.  Əsas fondların və başqa aktivlərin satışından gəlir; 

5.  Bank  tərəfindən  istifadə  edilən  vəsaitlərə  (hesabda  olan)  görə 

ödənilən faizlər. 


 

149 


Müəssisələrdə 

satışdankənar 

gəlirlər 

aşağıdakı 

istiqamətlərdə 

formalaşır: 

  müqavilə  intizamının pozulmasına görə cərimə, peniya  və s. 

daxil olmalar (ödəmələr); 

  əvəzsiz alınan aktivlər (verilən); 

  hesabat ilində keçən illərin aşkar edilən mənfəəti (zərər); 

  müəssisəyə dəyən zərərlərə görə daxil olmalar (ödəmələr); 

  kreditor borcunun məbləği (debitor borcu); 

  sair gəlirlər (xərclər). 

Müəssisənin  fövqəladə  gəlirləri  isə  təbii  fəlakət,  yanğın,  qəza  və  s. 

nəticəsində  daxil  olmalar,  sığorta  ödəmələri  və  s;  xərcləri  isə  qeyd  edilən 

istiqamətlərdə baş verən xərclərdən ibarətdir. 

Sair  satışdan  əldə  edilən  mənfəət  təsərrüfat  subyektinin  əsas  iş 

fəaliyyəti  ilə əlaqədar olmayan  mənfəətdir. Sair satışla  əlaqədar  fəaliyyətin 

nəticəsi zərər də ola bilər. Sair satışdan mənfəətə daxildir: 

- köməkçi kənd təsərrüfatından mənfəət; 

- nəqliyyat təsərrüfatından mənfəət; 

- təmir təsərrüfatından mənfəət və sair. 

Müəssisənin balans mənfəətinə əsas fondların və s. əmlakın satışından 

mənfəət də daxildir. Belə mənfəət artıq əmlakın və material qiymətlilərinin 

satışından  yaranır.  Artıq  material  qiymətliləri  müəssisədə  istehsalın 

həcminin dəyişməsi və s. səbəblərdən yarana bilər. Əsas fondların satışından 

mənfəət kapitalın artımı deməkdir. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Н

ИЗ

А

М

Н

А

М

Я

 

К

А

П

ИТ

А

Л

Ы 

Е

Щ

Т

ИЙ

А

Т

 К

А

П

ИТ

А

Л

Ы 

Я

Л

А

В

Я

 К

А

П

ИТ

А

Л

 

Й

А

Р

Д

ЫМ

 Ф

О

Н

Д

У

 

ИС

Т

Е

Щ

Л

А

К

 Ф

О

Н

Д

У

 

В

А

Л

Й

У

Т

А

 Ф

О

Н

Д

У

 

МЦЯССИСЯНИН  ПУЛ ФОНДЛАРЫ 

 


 

150 


 

 

 



 

 

 



 

 

151 


Müəssisədə mənfəətin formalaşması istiqamətləri

 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Müəssisənin balans mənfəəti 

 

 



 

Сатышын 

щяъминин 

артмасы 

 

Гиймя-

тин 

артмасы 

 

Майа 

дяйяринин 

ашаьы 

дцшмяси 

 

Бурахылан 

мящсулун 

чешидинин 

йахшылаш-

дырылмасы 

Ясас фяалий-

йятдян 

мянфяят 

Сатышдан кянар 

ямялиййатдан 

мянфяят 

Саир сатышдан 

мянфяят 

Ясас 

фондларын 

сатышындан 

мянфяят 

Мянфяятин формалашмасы мянбяляри 

 

Мянфяятин артырылмасы амилляри

 

БАЛАНС МЯНФЯЯТИ 

 


 

152 


 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.10. Mənfəətin planlaşdırılması metodları 

 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  sahibkarlıq  fəaliyyətində  mənfəətin 

rolunun  artması  onun  həcminin  düzgün  müəyyən  edilməsini  tələb  edir. 

Mənfəətin planlaşdırılması maliyyə planlaşdırılmasının tərkib hissəsidir. 



Мянфяятин 

функсийалары 

Мцяссися фяалиййятинин 

еффективлийи эюстяриъи 

Мцяссися 

фяалиййятинин 

нятиъялярини 

гиймятляндир

ян эюстяриъи 

Бцдъя 

эялирлярин



ин тяшкили 

мянбяи 


Стимуллашдырыъы 

Хцсуси капиталын 

артма мянбяи 


 

153 


 Mənfəət 

müəssisənin 

fəaliyyətinin 

aşağıdakı 

istiqamətlərində 

planlaşdırılır: 

- Əmtəəlik məhsulun satışından; 

- sair satışdan; 

- əsas fondların satışından; 

- satışdan kənar əməliyyatlardan; 

Mənfəət planlaşdırılan zaman onun hansı amillərin təsiri ilə artması və 

azalmasını  müəyyən  etmək  lazımdır.  Mənfəətin  səviyyəsinə  təsir  göstərən 

amillərə  satışın  həcmi,  qiymətlər,  maya  dəyəri,  məhsulun  keyfiyyəti  və 

çeşidi təsir göstərir. 

Satışdan  (əsas  iş  fəaliyyətindən)  mənfəət  birbaşa    nəzarət  və    qarışıq 

üsulları ilə hesablanılır. 

Birbaşa  hesablama  üsulu  ilə  az  çeşiddə  məhsul  istehsal  edən 

müəssisələr  mənfəəti  hesablayırlar.  Bu  üsulun  mahiyyətinə  görə  mənfəət 

satışdan  əldə  edilən  gəlirlə  məhsulun  tam  maya  dəyəri  (ƏDV  və  aksizlər 

çıxılmaqla) arasındakı fərqdən ibarətdir: 

M=G – tam maya dəyəri 

Satışdan mənfəət ilin əvvəlinə və axırına hazır məhsul qalıqları nəzərə 

alınmaqla aşağıdakı kimi hesablanılır:(hesablama üsulu) 

Ms = M


+ Ə – M


M

1



 – plan ilinin əvvəlinə hazır məhsul qalıqlarında mənfəət; 

M

2



 – plan ilinin axırına hazır məhsul qalıqlarında mənfəət; 

 Ə  -  plan ilində əmtəəlik məhsul buraxılışında mənfəət; 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mənfəətin planlaşdırılması metodları 

 

 

 



 

 

 



 

Бирбаша 


метод 

 


 

154 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mənfəətin hesablanmasının analitik metodu 

 

 

 

Analitik üsulu ilə mənfəətin hesablanması 



mərhələləri 

 

 



 

 

 

 

 

 

 



Baza 

rentabelliyinin 

hesablanması 

 

Plan ili üçün 

əmtəəlik 

məhsulun 

həcminin 

hesablanması 



  Baza rentabelliyi 

əsasında 

əmtəəlik 

məhsulun 

mənfəətinin 

 

Plan 


mənfəətinə bir 

sıra amillərin 

təsirinin 

müəyyən 


 

155 


hesablanması 

edilməsi 



 

 

 

 

 

Hesabat 


dövründə 

gözləniləcək 

mənfəətin 

hesabat 


cövründə 

müqayisəli 

əmtəəlik 

məhsulun tam 

maya dəyərinə 

nisbəti 


 

 

Hesabat 



dövrünün maya 

dəyəri əsasında 



 

 

 

Keyfiyyətin yüksəlməsi 

 

 

 

Sortluluğun dəyişməsi 

 

 

 

 

Qiymətlərin dəyişməsi 



 

 

 



 

 

 

Çeşidlərin dəyişməsi 

 

 

 

 



 

 

 

8.11 Mənfəətin bölüşdürülməsi və istifadəsi 

 

Müəssisələrdə  mənfəətin  bölüşdürülməsi  aşağıdakı  prinsiplərə 

əsaslanır: 

-  Büdcəyə  vergi  ödənildikdən  sonra,  müəssisədə  qalan  mənfəətin 

həcmi 

istehsal, 



təsərrüfat 

və 


maliyyə 

fəaliyyətinin 

nəticələrinin 

yaxşılaşdırılması  və  istehsalın  həcminin  artmasında  onun  marağını 

azaltmamalıdır; 

-  müəssisənin  sərəncamında  qalan  mənfəət  birinci  növbədə  ehtiyat 

fondunun təşkilinə, sonra isə yığım və istehlak fondlarına yönəldilməlidir; 

-  mənfəət  bölüşdürülən  zaman  dövlətin  müəssisənin  və  müəssisə 

kollektivinin mənafeyi gözlənilməlidir. 

1)Bazar  münasibətləri  şəraitdə  balans  mənfəəti  büdcə,  müəssisə  və 

mülkiyyətçilər  arasında  bölüşdürülür.  Mənfəət  bölüşdürülən  zamani  ilk 

növbədə büdcəyə mənfəət vergisi (20% həcmində) ödənilir. 

2)  Vergiyə  cəlb  olunan  mənfəətdən  verginin  məbləği  hesablanır  və 

büdcəyə ödənildikdən sonra yerdə qalan mənfəətdən iqtisadi sanksiyalar ilə 

əlaqədar  ödənişlər  çıxılır.  Mənfəətin  qalan  hissəsi  xalis  mənfəət  adlanır. 


 

156 


Mənfəətin bu hissəsinin bölüşdürülməsi müəssisədə fondların və ehtiyatların 

formalaşması prosesini əks etdirir.  

 

              Müəssisələrdə mənfəətin bölüşdürülməsi istiqamətləri 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bazar münasibətləri şəraitində müəssisələrdə xalis mənfəət hesabına 3 

iqtisadi həvəsləndirmə fond yaradılır: 

1.  Yığım fondu; 

2.  İstehlak fondu (maddi həvəsləndirmə) fondu; 

3.  Ehtiyat fondu (risk fondu); 

Müəssisələrdə  yığım  fondundan  aşağıdakı  xərclər  (mənfəətdən 

ödənilən) ödənilir. 

- elmi-tədqiqat, layihə, sınaq-təcrübə və s. işlər; 

-  yeni  məhsulun  və  texnoloji  proseslərin  mənimsənilməsi  və 

işlənilməsinin maliyyələşdirilməsi; 

- istehsalın və texnologiyanın təkmilləşdirilməsi xərcləri; 

-  fəaliyyətdə  olan  müəssisələrin  texnika  ilə  yenidən  silahlandırılması 

və rekonstruksiyası; 

- müəssisənin genişləndirilməsi; 

- yeni obyektlərin tikintisi; 

- təbiətin mühafizəsi ilə əlaqədar tədbirlərin həyata keçirilməsi; 

- uzun müddətli kreditlərin silinməsi; 

- uzun müddətli kreditlər üçün faizlərin ödənilməsi və s. 

Yığım  fondunun  vəsaitləri  hesabına  bir sıra sosial xərclər də ödənilir. 

Belə xərclərə aşağıdakılar daxil edilir: 

-  sosial-mədəni  və  məişət  əhəmiyyətli  obyektlərin  xərcləri 

(müəssisənin balansında olan); 

Баланс мянфяяти 

 

Мцлкиййятчи

 

Бцдъя 


 

         

 

Мцяссися 



 

157 


- qeyri-istehsal təyinatlı obyektlərin tikintisi; 

Müəssisələrdə  maddi  həvəsləndirmə  ilə  əlaqədar  xərclərə  (istehlak 

fondu) daxildir:  

- mükafatların verilməsi; 

- maddi kömək; 

- veteranlara, təqaüdçülərə və s. birdəfəlik müavinətlərə; 

- yeməkxanalarda ərzağın qiymətinin artması ilə əlaqədar fərq hissənin 

ödənilməsinə; 

- və s. xərclərə. 

Bazar  münasibətləri  şəraitində  sahibkarların  iş  riskləri  daha  da  artır. 

Çox  hallarda  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  nəticələri  gözlənilməz  olur.  Yəni, 

planlaşdırılan mənfəət əvəzinə zərər əmələ gəlir. Bu isə, müəssisələrdə risk 

fondunun  (maliyyə  ehtiyatı)  mənfəət  hesabına  təşkilini  zəruri  edir.  Bu 

fondun səviyyəsi nizamnamə fondunun 15 faizindən çox olmamalıdır. Risk 

fonduna hər il ayırmalar köçürülür. Lakin bu ayırmaların həcmi müəssisənin 

sərəncamında  qalan  xalis  mənfəətin  5%-dən  çox  olmamalıdır.  Risk 

fondunun vəsaiti zərərlərin ödənilməsi ilə yanaşı, aşağıdakı xərclər üçün də 

istifadə oluna bilər: 

- müəssisədə sosial və istehsal inkişaf üçün əlavə xərclərə; 

- yeni texnikanın tətbiqi ilə əlaqədar xərclər; 

- xüsusi dövriyyə vəsaitinin artırılması; 

-  xüsusi  dövriyyə  vəsaitinin  çatışmamazlığının  tamamlanması  üçün 

əlavə xərclərə; 

- müəssisənin istehsalının inkişafı ilə əlaqədar olan əlavə xərclərə və s. 

Müəssisənin  sərəncamında  qalan  xalis  mənfəət  istehsal  və  sosial 

inkişaf, maddi maraq, ehtiyat fondu və s. məqsədlər üçün istifadə edilməklə 

yanaşı  eyni  zamanda  o  müxtəlif  cərimə,  pensiya  və  s.  ödənilməsinə  də 

yönəldilir. 

 

 

8.12.  Müəssisənin maliyyə 



resurslarının təşkili  mənbələri 

 

     Müəssisənin  maliyyə  resursları  onun  balansının  aktivində 

göstərilir.  Maliyyə  resursları  müxtəlifdirlər  və  onlar  müəyyən  əlamətlərlə 

təsnifləşdirirlər. 

    Gəlirlər  və  daxil  olmalar  formasında  pul  vəsaitinin  məcmu 

müəssisənin maliyyə resurslarını təşkil edir. 

      Müəssisənin maliyyə resursları daxili və xarici mənbələr hesabına 

formalaşır.  Daxili  mənbə  xüsusi  və  ona  bərabər  tutulan  vəsaitlərdən 

ibarətdir.  Xarici  mənbə  isə  sonrakılara  ayrılır:  maliyyə  bazarında 


 

158 


səfərbərliyə  alınan  resurslar;  yenidən  bölüşdürmə  yolu  ilə  daxil  olan 

resurslar. 

1. Təsərrüfat  subyektinin  xüsusi  və  ona  bərabər  tutulan  vəsaitləri 

gəlirlər  və  daxil  olmalardan  ibarətdir.  Gəlirlərə  əsas  iş  fəaliyyətindən 

mənfəət,  maliyyə  əməliyyatlarından  mənfəət,  təsərrüfat  üsulu  ilə  aparılan 

tikinti  –  quraşdırma  işlərindən  mənfəət  və  s.  aiddir.  Daxilolmalar  isə 

amortizasiya  ayırmalarından,  möhkəm  passivlərdən,  sıradan  çıxan  əsas 

fondların  satışından  gəlirdən,  tikintidə  daxili  resursların  səfərbərliyə 

alınması və s. ibarətdir. 

Müəssisəyə  məxsus  səhm  və  istiqrazların  satışından  gəlirlər  maliyyə 

bazarından daxil olan vəsaitlərə aiddir. 

Müəssisələrin maliyyə resurslarına yenidən bölüşdürmə yolu ilə daxil 

olan vəsaitlər aşağıdakılardan ibarətdir: 

- sığorta ödənişləri; 

- büdcə vəsaitləri; 

- qiymətli kağızlar üçün dividentlər və faizlər; 

- sahə strukturlarından daxil olan vəsaitlər; 

- pay haqları hesabına formalaşan maliyyə resursları və sair.  

Bazar  iqtisadiyyatı  müəssisələrdə  maliyyə  resurslarının  yeni 

mənbələrini  yaradır.  Məsələn,  maliyyə  bazarında  səfərbərliyə  alınan 

vəsaitlər;  dövlət  mülkiyyətinin  özəlləşdirilməsi  nəticəsində  əmək  kollektivi 

üzvlərinin  pay  haqları;  qiymətli  kağızlar  üzrə  divident  və  faizlər;  maliyyə 

əməliyyatlarının aparılmasından mənfəət və s. 

Müəssisənin  maliyyə  resursları  istehsal  və  investisiya,  maliyyə 

öhdəçiliklərinin  yerinə  yetirilməsi  və  s.  xərclərin  maliyyələşdirilməsi  üçün 

istifadə edilir. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

159 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

яс



ас

 ф

яа



иййя


тд

ян

 м



янф

яя

т;



 

 -

 Е



Т

И 

й



ер

ин

я 



йе

ти

рм



яс

ин

дя



н

 м

янф



яя

т;

 



 –

м

ал



ийй

я 

ям



ял

иййат


ла

ры

н



дан 

м

ян



фя

ят



тя

ся



рр

цф

ат



 

цс

у



лу 

й

ер



ин

я 

й



ет

ир

ил



м

яс

инд



ян

 

м



ян

фя

ят



 -

са



ты

шд

а



нкя

на

р 



ям

ял

иййат



дан

 м

ян



фя

ят

 



 

-ам


о

рт

из



а

си

йа



 айы

рм

а



лар

ы;

 



 –

 л

аз



ым

сы

з 



ям

лакы


н 

 с

а



ты

шы

н



дан

 эя


ли

р;

 



 м

ющк



ям

 

па



сс

ивл


яр

 



 

бюл


цш

дц

рцл



м

яйя


н

 

м



ян

фя

ят



 м



яг

ся

дл



и 

да

хи



лол

м

а



лар



 е

щт

ий



ат

 ф

он



ду



 я

м

як 



кол

ле

к



ти

в

ля



ри

ни

н 



па

й 

юдя



ни

шл

яр



и 

 


Yüklə 2,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin