DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)
Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları
Yüklə 2,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.2. Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları Müəssisə və təşkilatların funksiyalarına ümumdövlət maliyyəsinə xarakterik olan funksiyalar aid edilir: bölüşdürücü və nəzarət funksiyası. Bölgü funksiyası vasitəsilə təsisçilərin payları hesabına ilkin kapital formalaşır, gəlirlərin və
maliyyə ehtiyatlarının bölgüsündə əsas proporsiyalar müəyyənləşir, ayrı-ayrı istehsalçılar, təsərrüfat subyektləri və dövlətin mənafeləri optimal surətdə əlaqələndirilir. Daxil olan gəlirlərin bölgüsü və yenidən bölgüsü vasitəsilə müəssisə və təşkilatların pul vəsaiti fondunun yaradılması bölgü funksiyası ilə bağlıdır. Bunlara nizamnamə kapitalı, yaxud nizamnamə fondu, ehtiyat fondu, yığım fondu, istehlak fondu, valyuta fondu və s. aiddir. Bölgü münasibətləri həm bütövlükdə cəmiyyətin, həm də ayrı-ayrı təsərrüfat subyektlərinin, onların işçilərinin, auksionerlərin, kredit və sığorta institutlarının maraqlarını təmin etməlidir. Buna görə də bu münasibətlərin səmərəli təşkili ilkin vəzifə kimi qiymətləndirilməlidir. Bu vəzifənin həyata keçirilməsində maliyyənin nəzarət funksiyası mühüm rol oynayır. Nəzarət funksiyasının obyektiv əsası – əmtəələrin istehsalına və reallaşdırılmasına çəkilən xərclərin uçotundan, gəlirlərin və pul fondlarının yaradılması prosesinə nəzarətdən ibarətdir. Təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinə nəzarəti aşağıdakı orqanlar həyata keçirir: təsərrüfat subyektinin özü, vergi orqanları, kommersiya
137
bankları, səhmdarlar və nəzarət səhm paketlərinin sahibləri, sərbəst auditorlar. Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları Müəssisələrin təşkilati – hüquqi formaları DÖVLƏT VƏ BƏLƏDİYYƏ UNİTAR MÜƏSSİSƏLƏRİ QEYRİ- KOMMERSİYA TƏŞKİLATLARI ис те щл ак к оопе рати вл яр и опе рати в идар яе тм я щц г уг уна я сас ланан уни тар ти м аи в я ди ни тя шк ил атл а р яс ас ланан уни тар MÜƏSSİSƏLƏRİN TƏŞKİLATİ-HÜQUQİ FORMALARI ə sə rr ü fat ı инам а ар х ал анан йол даш лы г тя ся рр ц фаты ъя м иййя ти ям иййя ти ям иййя т YOLDAŞLIQ TƏSƏRRÜFATLARI VƏ CƏMİYYƏTLƏR щц г уг и шя х сл яр ин би рл ик ля ри (ас сос иас ийа вя итти фаг лар ) bölüşdürücü funksiya – bu funksiya vasitəsilə gəlirin və yığımın bölüşdürülməsi baş verir və dövlətin mənafeyi təmin edilir nəzarət funksiyası - məhsul istehsalı və satışı xərclərinin uçotuna və gəlirlərin və pul fondlarının formalaşmasına nəzarət
maliyyəsinin funksiyaları 138
8.3. Müəssisələrin maliyyəsinin təşkili prinsipləri Müəssisələrin maliyyəsinin təşkili prinsipləri aşağıdakılardır: Təsərrüfat müstəqilliyi prinsipi. Bu prinsip sahələrdə olduğu kimi maliyyə sferasında də müəyyən təsərrüfat subyektinin hansı mülkiyyət formasında olmasından asılı olmayaraq, bütün hallarda öz məsrəflərinin, maliyyələşdirmə mənbələrinin, pul vəsaitlərinin səmərəli qoyuluş istiqamətlərinin şəxsi təşəbbüsü ilə müəyyənləşdirməsinə əsaslanır. Özünümaliyyələşdirmə prinsipi. Reallaşdırılması sahibkarlıq fəaliyyətinin əsas şərtlərindən biri olmaqla, təsərrüfat subyektinin rəqabət qabiliyyətli olmasını təmin edir. Bu prinsip müəssisə və təşkilatların istehsal etdikləri və reallaşdırdıqları məhsul və xidmətlərin bütün xərclərinin öz vəsaiti hesabına ödənilməsini, investisiya üçün xüsusi pul vəsaitlərindən, bank və kommersiya kreditlərindən istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Maddi maraq prinsipi sahibkarlıq fəaliyyətinin əsası olmaqla bərabər təsərrüfat subyektlərinin müəyyən mənfəətlə işləməsini nəzərdə tutur. Maddi məsuliyyət prinsipi özünü, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin müsbət nəticələnməsi üçün bütün işçilərin müəyyən məsuliyyət sisteminə tabe olması zərurəti şəklində təzahür etdirir. Bu prinsipin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun reallaşmasının maliyyə metodları müxtəlif təsərrüfat sub- yektləri üçün biri digərindən fərqlənir. Maliyyə ehtiyatları ilə təmin olunma prinsipi. Bu prinsip bazar iqtisadiyyatı şəraitində sahibkarlıq fəaliyyətini çox zaman mü aiyət etən risklə əlaqədar olaraq müəyyən maliyyə ehtiyatlarının və başqa oxşar fondların yaradılması zərurətini göstərir.
139
8.4. Müəssisələrdə maliyyə siyasəti. Bazar münasibətləri və müəssisələrin tam sərbəstliyi şəraitində sənaye istehsalının maliyyəsinin təşkili, hər şeydən əvvəl, müəssisənin maliyyə siyasətinin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Maliyyə siyasətinin işlənib hazırlanmasında məqsəd müəssisənin maliyyəsinin idarə edilməsini elə səmərəli sisteminin qurulmasıdır ki, qarşıda qarşıda duran strateji və taktiki vəzifələrin yerinə yetirilməsinə istiqamətlənmiş olsun. Müəssisənin maliyyə siyasətinin işlənib hazırlanmasında bir sıra funksional struktur bölmələri (plan-iqtisadi, maliyyə, mühasibatlıq və başqaları) iştirak edirlər. Müəssisənin maliyyə siyasətinin kişlənilməsinin strateji vəzifələri aşağıdakılar hesab olunur: - müəssisənin mənfəətinin (gəlirinin) maksimallaşdırılması; - müəssisənin kapitalının (vəsaitlərinin) strukturunun optimallaşdırılması və onun maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi; - mülkiyyətçilər (təsisçilər, payçılar), investorlar və kreditorlar üçün müəssisənin maliyyə-iqtisadi vəziyyətinin «şəffaflığına» nail olunması; - müəssisənin investisiya üçün cazibədarlığının təmin edilməsi; - müəssisənin idarə edilməsinin səmərəli mexanizminin qurulması; - maliyyə vəsaitlərinin cəlb olunmasının bazar mexanizmlərindən istifadə edilməsi. Müəssisənin maliyyə siyasətinin kişlənilməsinin əsas istiqamətlərinə: a) müəssisənin maliyyə-iqtisadi vəziyyətinin təhlili; b) uçot və vergi siyasətinin işlənilməsi; v) müəssisənin kredit siyasətinin işlənilməsi; q) dövriyyə vəsaitlərinin idarə edilməsi; d) istehsal xərclərinin idarə edilməsi, o cümlədən amortizasiya siyasətinin seçilməsi; e) mənfəətin bölgüsü və istifadəsi (yaxud divident) siyasətinin seçilməsi aiddir.
Mülkiyyət forması İqtisadi azadlıq dərəcəsi Fəaliyyət forması Təsərrüfatçılıq forması 140
Xüsusi
Dövlət və bələdiyyə Tam iqtisadi azadlıq
Məhdud iqtisadi azadlıq Sahibkarlıq
Dövlət
sahibkarlığı Kommersiya hesablaşması
Təsərrüfat hesablı, büdcə forması
141
8.6. Müəssisələrin maliyyə planının quruluşu Maliyyə planı - kapitalın hərəkət istiqamətini əks etdirən sənəddir. Maliyyə planında investisiya layihəsinin tətbiq ediləcəyi mühitin xüsusiyyətləri və şəraiti öz əksini tapmalıdır.
GÖSTƏRİCİLƏR Maliyyə göstəricilərinin hesablanması qaydaları DAXİLOLMALAR 1+2+3+4 İstehsal fəaliyyətinin nəticələrinin reallaşmasından daxilolmalar
Maliyyələşmə mənbələrindən daxilolmalar
.
iştirakdan daxilolmalar
Digər daxilolmalar (cərimələrin tətbiqi və s.)
TƏDİYYƏLƏR 1+2+3+4+5+6+7+8 Məqsədli kapital qoyuluşu (əsas və dövriyyə fondlarının alınması
Sabit xərclər Dəyişən xərclər
Əlavə dəyər vergisi Digər vergilər (əmlak, torpaq və s.)
Kredit üçün faiz MƏNFƏƏTDƏN VERGİ (I(1+3+4)-II (1+2+3+4+5+6) ) x 22% Kreditin qaytarılması
142
Biznes-plan - müəyyən bir sosial iqtisadi mühitdə fəaliyyət göstərən müəssisənin texniki - iqtisadi və təşkilati fəaliyyətinin öyrənilməsi və təhlili nəticəsində hazırlanan, hər hansı bir fəaliyyətə başlamazdan əvvəl həmin işin nə dərəcədə səmərəli olduğunu müəyyənləşdirmək üçün tərtib edilən və müəssisənin inkişaf layihəsinin həyata keçirilmə proqramını özündə birləşdirən sənəddir. Qarşıya qoyulmuş məqsəddən asılı olmayaraq biznes planlar aşağıdakı bölmələrdən ibarət olur: - biznes-plan haqqında qısa xülasə. Burada həyata keçiriləcək biznesin əsas məqsədi, istehsalın təşkili və idarə edilməsi prinsipləri, maliyyələşmə mənbələri və s. əks olunur.
məlumatda sahibkarlıq subyektinin yaranma tarixi, yerləşmə mövqeyi, maddi-texniki təminatı, işçilərin sayı göstərilir; - təşkilati-planda istehsalın təşkili və idarə edilməsi, tələb olunan işçi heyəti, onun tərkibi, təcrübəsi, ixtisası, istehsalın təşkilati strukturu və s. göstərilir; - istehsal planında məhsul istehsalının mövcud həcminin saxlanılması və onun genişləndirilməsi ilə bağlı məlumatlar əks etdirilir; - marketinq planı – müəssisə və onun məhsulu, marketinq məqsədləri və strategiyası, eləcə də marketinq araşdırmalarının nəticələri haqqında məlumatları özündə əks etdirir; - maliyyə planı biznes fəaliyyəti ilə məşğul olan müəssisənin maliyyə fəaliyyətini əks etdirir; - risklər bölməsində riskin təhlilinin əhəmiyyəti, layihədə qarşıya qoyulmuş məqsədlərin tam və ya qismən yerinə yetirilməməsi səbəbləri qiymətləndirilir; - kreditin qaytarılması mərhələlərində kredit müqavilələrinin şərtlərinin tənzimlənməsi məsələləri əks olunur; - kreditin girov təminatı bölməsində girovla bağlı münasibətlər əks etdirilir. 143
Biznes planının əsas bölmələri
МАРКЕТИНГ ПЛАНЫ МАЛИЙЙЯ ПЛАНЫ
КРЕДИТИН ГАЙТАРЫЛМАСЫ МЯРЩЯЛЯЛЯРИ КРЕДИТИН ЭИРОВ ТЯМИНАТЫ ИСТЕЩСАЛ ПЛАНЫ ТЯШКИЛАТИ ПЛАН БИЗНЕС ПЛАНЫН ЯСАС БЮЛМЯЛЯРИ БИЗНЕС ПЛАН ЩАГГЫНДА ГЫСА ХЦЛАСЯ БИЗНЕСИ ЩЯЙАТА КЕЧИРЯЪЯК САЩИБКАРЛЫГ СУБЙЕКТИ ЩАГГЫНДА МЯЛУМАТ 144
Müəssisənin gəlirinin tərkibi М ц яс си ся эя ли рл яр ини н т яр к иби Я С АС Ф Я АЛ ИЙЙЯ Т ИН ВЕ С Т ИС ИЙА Ф Я АЛ ИЙЙЯ Т И М АЛ ИЙЙЯ Ф Я АЛ ИЙЙЯ Т И мящсул, иш вя хидмятлярдян дахил олан эялир дювриййядян кянар активлярин вя гиймятли каьызларын сатышындан эялир истиграз вя сящмлярин йерляшдирил- мясиндян эялирляр 145
Müəssisə xərclərinin təsnifatı Müəssisənin fəaliyyətinə təsir göstərən amillər Мцяссися хяръляринин тяснифаты
алынмасы иля ялагядар хяръляр Мянфяятин алынмасы иля ялагядар олмайан хяръляр Мяъбури хяръляр Истещсал про- сесиня хидмят хяръляри Мящсул сатышы хяръляри Инвестисийа хяръляри Сосиал хяръляр Сыьорта вя пенсийа фондуна айырмалар Сосиал-мядяни сферанын инкишафы Сосиал сийасят Щуманитар хяръляр Верэиляр Сыьорта щаглары Бцдъядянкян ар фондлар Ещтийат фонду Ъяримя санксийалары вя фаизляр 146
Məhsul istehsalı və satışı xərclərinə təsir edən amillər АМИЛЛЯР ХАРИЪИ: -игтисади; -сосиал; -щцгуги; -тябии вя еколожи. ДАХИЛИ: -мадди-техники; -тяшкилати; -сосиал-игтисади; Мящсул истещсалы вя сатышы хяръляринин тяснифатыны мцяййян едян амилляр учот амили оператив тящлил амили малиййя планлашды- рылмасы амили фяалиййятин ади вя нювляри цзря хяръляр ямялиййат хяръляри сатышдан – кянар хяръляр материал хяръи ямяйин юдянил- мяси хяръляри сосиал верэи хяръляри амортиза- сийа хяръляри саир хяръляр 147
8.8. Müəssisədə məhsul istehsalı və satışı xərcləri Məhsul istehsalı və satışı xərcləri mülkiyyətin müxtəlif formalarında və xalq təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrində istehsalın şərtlərindən və xarakterindən asılı olaraq təsnifləşdirilir. Müəssisələrin xərcləri hal-hazırda qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən müəyyən edilir. Dövlət məhsul istehsalı və satışı xərclərinin uçotunun dəqiq aparılması üçün vergi ödəyiciləri qarşısında müəyyən qanun və qaydalar qoyur. Normativ aktlara uyğun olaraq məhsulun maya dəyərinə daxil edilən məsrəflər aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: Maddi məsrəflər; Əməyin ödənilməsinə məsrəflər; Sosial ehtiyatlara ayırmalar; Əsas fondların amortizasiyası; Sair məsrəflər. Müəssisə tərəfindən mal, material alınmasına sərf edilən pul vəsaitləri, yalnız satılmış məhsula çəkilən xərclər həcmində kompensasiya edilir. Qalan hissə satılmamış hazır məhsul şəklində anbarlarda qalır. Əməyin ödənişi xərcləri məhsulun maya dəyərinə daxil edilir. Ölkənin ümumi
maliyyə vəziyyəti müəssisələrin maliyyə
fəaliyyətindən çox asılıdır. Bazar münasibətləri şəraitində müəssisələr öz fəaliyyətini kommersiya hesabı əsasında aparır. Bu halda müəssisələrin xərcləri öz gəlirləri hesabına ödənilməlidir. Müəssisələrin istehsal, investİsiya və maliyyə fəaliyyətinin faydalılığı əldə edilən maliyyə nəticələrində əks olunur: satışdan (iş və xidmətlərdən) əldə edilən gəlir ümumi maliyyə nəticələrini xarakterizə edir. Məhsul satışından mədaxil aşağıdakıları özündə əks etdirir: xüsusi istehsaldan əldə edilən hazır məhsul və yarımfabrikatlardan gəlirlər, satın alınan məmulatlar, tikinti, elmi tədqiqat işləri, ticarət, təchizat və satış müəssisələrində olan mallar, nəqliyyat müəssisələrində yük və sərnişinlərin daşınması xidmətləri. Satışdan əldə edilən pul vəsaiti müəssisənin hesabına və ya kassasına daxil olan vaxt gəlir kimi hesaba alınır. Bu pulun hesaba daxil olmasını bankın çıxarışı və kassa mədaxil orderi də təsdiq edir.
Yüklə 2,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|