2.3. Maliyyə siyasətinin təşkili prinsipləri
Maliyyə siyasəti formalaşdırılarkən ölkədə idarəetmənin əsas təşkili
xüsusiyyətləri müəyyən edilməlidir. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olar:
1. Sərbəstlik prinsipi. Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hər
hansı bir müstəqil dövlət öz maliyyə siyasətini özü, heç bir kənar təsir
olmadan, öz daxili iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq formalaşdırır.
2. Dövlətin iqtisadiyyata ehtiyatlı müdaxiləsi. Bu prinsipə görə, heç də
dövlət bütün iqtisadi fəaliyyəti öz əlində cəmləşdirmir, köklü maliyyə
məsələlərini bazar iqtisadiyyatının tələblərini nəzərə almaqla idarə edir,
özəl bölmənin fəaliyyət müstəqilliyi toxunulmaz qalır.
29
Dövlətin maliyyə ehtiyatlarının yetərincə olması bir sıra maliyyə
məsələlərinin müsbət həllində əsas şərtlərdən biridir. Maliyyə ehtiyatlarının
həcminin miqyasca genişliyi dövlətin inkişafının və rifahının başlıca
göstəricilərindəndir.
3. Maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsində və idarə edilməsində
demokratik prinsiplərə əməl edilməlidir;
4. Ümumdövlət maliyyə fondlarından istifadə edərkən həm dövlətin,
həm də ayrı-ayrı iqtisadi regionların sosial-iqtisadi inkişaf mənafeyi nəzərə
alınmalıdır;
5. Dövlət maliyyəsi ilə təsərrüfat subyektlərinin maliyyəsinin qarşılıqlı
əlaqəsi təmin edilməlidir;
6. Maliyyə sisteminin bütün həlqələrinin, xüsusilə büdcənin gəlir və
xərclərinin tarazlaşdırılması təmin edilməlidir;
7. Ölkənin maliyyə resursları üzərində dövlət nəzarəti təmin
edilməlidir;
8. Fövqəladə xərclərin ödənilməsi üçün dövlətin maliyyə ehtiyatları
yaradılmalıdır;
9.Ümumdövlət vəzifələrinin vaxtında maliyyələşdirilməsi məqsədilə
dövlətin sərəncamında zəruri miqdarda maliyyə resursları cəmlənməlidir.
2.4. Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri
Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri fiskal (büdcə-vergi), pul-kredit,
gömrük, qiymət, valyuta və beynəlxalq maliyyə siyasətidir
Fiskal siyasət - hökumətin makroiqtisadi məqsədlərə nail olunması
üçün dövlətin vergilər və xərclər üzrə məqsədyönlü fəaliyyətidir.
Fiskal siyasət maliyyə siyasətinin mühüm tərkib hissəsi kimi çıxış
edir. Bu, bazar iqtisadiyyatı ölkələrində ən çox istifadə olunan
anlayışlardandır. İqtisadiyyata dair ədəbiyyatda, adətən, maliyyə siyasəti ilə
fiskal siyasət eyniləşdirilir. Amma göstərmək lazımdır ki, maliyyə siyasəti
daha geniş anlayış olduğu halda fiskal siyasət onun yalnız bir tərəfini əks
etdirir. fiskal siyasət mahiyyət etibarilə vergi-büdcə münasibətlərini, başqa
sözlə, büdcənin formalaşdırılması siyasətini ifadə edir. fiskal siyasət
maliyyə siyasətinin ən mühüm tərkib hissəsi və ya istiqamətlərindən biridir.
Ona görə də bir sıra maliyyə danışıqlarında maliyyə siyasəti ilə fiskal
siyasət eyni anlamda işlədilir.
Müasir şəraitdə fiskal siyasətdən daha geniş istifadə olunmağa
başlanmışdır. Çünki bu dövrdə dövlət maliyyəsinin çox mühüm bir sahəsi
kimi dövlət büdcəsinin rolu və əhəmiyyəti xeyli artır. Dövlət büdcəsi bazar
iqtisadiyyatı şəraitində böyük rol oynayır.
30
Büdcə-vergi siyasəti büdcə gəlirlərinin və xərclərinin formalaşmasının
kəmiyyət parametrlərinin və əsas vəzifələrinin müəyyənləşdirilməsi, dövlət
borcunun idarə edilməsi üzrə dövlətin məqsədyönlü fəaliyyəti kimi iqtisadi
siyasətin əsas alətlərindən biridir.
Büdcə gəlirlərinin toplanması, büdcə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi,
büdcə kəsirinin və dövlət borclarının idarə olunması büdcə-vergi siyasətinin
mühüm istiqamətləri olduğu üçün bu siyasətin səmərəliliyi göstərilən
istiqamətlər üzrə icraedici hakimiyyət orqanlarının fəaliyyət nəticələri kimi
qiymətləndirilməlidir. Həyata keçirilən vergi-büdcə siyasəti inflyasiyanın
aşağı tempinin, kredit bazarında aşağı faiz dərəcələrinin saxlanılmasını
təmin edən, özəl bölmənin maliyyələşdirilməsini artıran dövlət xərclərinin
məhdudlaşdırılmasına əsaslanmalıdır.
Emissiyanın idarə edilməsi vasitəsilə pul dövriyyəsinin sabitliyinin
təmin
edilməsini,
inflyasiyanın
və
milli
valyutanın
kursunun
tənzimlənməsini, bank fəaliyyətinin və digər maliyyə qurumlarının işinin
təşkilini, maliyyə bazarının idarə edilməsini pul-kredit siyasəti əhatə edir.
Ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin və suverenliyinin qorunması
məqsədilə gömrük sərhədlərinin müdafiəsi, qaçaqmalçılıq hallarının
qarşısının alınması, idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi, habelə
büdcə gəlirlərinin formalaşdırılması prosesləri isə gömrük siyasəti ilə
tənzimlənir.
Strateji məhsulların qiymətlərinin tənzimlənməsi məqsədilə həyata
keçirilən tədbirlər sistemi qiymət siyasəti ilə həyata keçirilir. Qiymətin
müəyyən edilməsi üsulu bazarın təbiətini və iqtisadi sistemin özünü
xarakterizə edir.
Milli valyutanın digər valyutalara nisbətən məzənnəsinin qorunması,
xarici dövlətlərlə aparılan valyuta əməliyyatlarının tənzimlənməsini əhatə
edir. Valyuta siyasəti dünya təsərrüfat əlaqələri sistemində iqtisadiyyatın da-
xili və xarici tarazlığını təmin etmək, beynəlxalq ödənişləri müəyyən bir
sistem daxilində yerinə yetirmək və tədiyyə balansını tənzimləmək
məqsədilə hökumətin həyata keçirdiyi tədbirlər valyuta siyasəti və
beynəlxalq əlaqələr sahəsində valyuta-maliyyə və kredit münasibətlərinin
idarə olunmasını əhatə edir. Bu münasibətlər dövlətlər və beynəlxalq
maliyyə təşkilatları arasında meydana gələn pul münasibətləri beynəlxalq
maliyyə siyasəti ilə bağlıdır.
Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri aşağıdakı vəzifələri yerinə
yetirməlidir:
Maliyyənin idarə olunmasının tam müstəqil və mükəmməl hala
gətirilməsi, maliyyə siyasətinin formalaşmasında əhalinin rübün
təbəqələrinin iştirakı.
31
Mülkiyyət formalarının çoxukladlılığının, təmin olunması, bütün
mülkiyyət formalarının inkişafı üçün bərabər şəraitin təmin
olunması, xüsusi mülkiyyət əsasında maliyyə və sığorta
şirkətlərinin yaradılması.
Maliyyə siyasətinin elmi-texniki tərəqqinin inkişafına yönəldilməsi,
elmi-texniki tərəqqinin stimullaşdırılmasının yeni üsullarının
müəyyən edilməsi.
Maliyyə-kredit və pul bazarının, maliyyə təsisatlarının yaradılması
üzrə iş aparılması.
Hərbi xərclərin azaldılması, azad sahibkarlığın, kiçik biznesin
inkişafına yönəldilən vəsaitlərin çoxaldılması, investisiyaların
artırılması .
Bütün bu istiqamətlər tədricən həyata keçirilməlidir, əks halda bazar
iqtisadiyyatı mexanizmini formalaşdırmaq qeyri-mümkündür.
Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri
MSƏİ
F
İS
K
A
L
S
İY
A
S
ƏT
P
U
L
-K
R
E
D
İT
S
İY
A
S
ƏT
İ
G
Ö
M
R
Ü
K
S
İY
A
S
ƏT
İ
Q
İY
M
ƏT
S
İY
A
S
ƏT
İ
V
A
L
Y
U
T
A
S
İY
A
S
ƏT
İ
B
E
Y
N
ƏL
X
A
L
Q
M
A
L
İY
Y
Ə
S
İY
A
S
ƏT
İ
32
Dövlətin iqtisadi siyasətində maliyyə siyasətinin rolu
Maliyyə siyasətinin strategiyası və taktikası
D
Ö
V
L
ƏT
S
İY
A
S
ƏT
İ
İQ
T
İS
A
D
İ
S
İY
A
S
ƏT
S
O
S
İA
L
S
İY
A
S
Я
T
M
İL
L
İ
S
İY
A
S
ƏT
H
ƏR
B
İ
S
İY
A
S
ƏT
G
E
O
S
İY
A
S
İ
S
İY
A
S
ƏT
İQ
T
İS
A
D
İ
S
İY
A
S
Я
T
İQ
T
İS
A
D
İ
S
İY
A
S
ƏT
İQ
Т
İС
A
D
İ
С
İY
A
С
Я
Т
İQ
T
İS
A
D
İ
S
İY
A
S
ƏT
33
M
A
L
İY
Y
Я
S
İY
A
S
Я
T
İ
M
A
Lİ
Y
Y
Я
S
TR
A
TE
Э
İY
A
S
Ы
-İ
Q
Tİ
S
A
D
İ,
S
İY
A
S
Ы,
S
O
S
İA
L
S
TR
A
TE
Э
İY
A
İ
L
Я
M
Ц
Я
Y
Y
Я
N
O
LU
N
A
N
,
Э
ƏL
ƏC
ƏK
Ц
Ч
Ц
N
N
ƏZƏR
D
Ə
TU
TU
LM
U
Ш
U
ZU
N
M
Ц
D
D
Ə
TL
İ
M
A
Lİ
Y
Y
Ə
S
İY
A
S
ƏT
İ
K
U
R
S
U
D
U
R
M
A
Lİ
Y
Y
Я
TA
K
Tİ
K
A
S
I
-
C
Я
M
İY
Y
Я
Tİ
N
İN
K
İŞ
A
F
IN
IN
K
O
N
K
R
ET
M
Я
R
H
Я
L
Я
S
İN
D
Я
Q
A
R
Ş
IY
A
Ç
IX
A
N
M
A
Lİ
Y
Y
Я
M
Я
S
Я
L
Я
L
Я
R
İN
İN
V
A
X
TI
N
D
A
V
Я
Q
IS
A
M
Ü
D
D
Я
TD
Я
H
Я
LL
ED
İLM
Я
S
İD
İR
34
İqtisadiyyatın maliyyə tənzimlənməsi istiqamətləri
İM
T
İ
E
L
M
İ-
T
Я
D
Q
İQ
A
T
X
Я
R
C
L
Я
R
İ
Щ
Я
R
B
İ
ХЯ
R
C
L
Я
R
İX
T
İS
A
S
L
Ы
İШ
Ч
İ
Q
Ц
V
V
Я
S
İN
İN
T
Я
K
R
A
R
İS
T
E
Щ
S
A
L
Ы
S
O
S
İA
L
X
ƏR
C
L
ƏR
K
A
P
İT
A
L
IN
T
ƏK
R
A
R
İS
T
E
H
S
A
L
IN
IN
Y
A
X
Ş
IL
A
Ş
D
IR
IL
-
M
A
S
I
X
ƏR
C
L
ƏR
İ
İS
T
E
H
L
A
K
B
A
Z
A
R
IN
IN
G
E
N
İŞ
L
ƏN
D
İ-
R
Dostları ilə paylaş: |