Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 6
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BİLİKLƏRİN TƏQDİMATI VƏ MODELLƏŞDİRİLMƏSİ Süni intellekt nəzəriyyəsində biliklərin təqdimatı mühüm əhəmiyyət daşıyır. Biliklər nəyi ifadə edir və onların verilənlərdən fərqi nədir? Biliklər, mühit (konkret predmet oblastı, obyekt və ya obyektlər qrupu) haqqında, obyektlərin xüsusiyyətləri barədə informasiyaları, hadisə və proseslərin qanuna- uyğunluqlarını, qərar qəbulu üçün informasiyadan istifadə qaydalarını özündə birləşdirən məlumatlar çoxluğunu ifadə edir. İlk hesablayıcı maşınlar verilənlərin emalına yönləndirilmişdi. Bu, texniki və proqram təminatlarının inkişaf səviyyəsi və həm də həll edilən məsələlərin xüsusiyyətləri ilə əlaqədar idi. Sonrakı inkişaf mərhələlərində həll edilən məsələlərin mürəkkəbləşməsi, onların intellektuallaşdırılması, hesablayıcı texnikanın inkişafı bilikləri emal edən maşının yaradılması zəruriliyini doğurdu. Biliklərin verilənlərdən ən böyük fərqi, şübhəsiz ki, biliklərin interpretasiyalı (izahlı) olmasıdır. Verilənlərin izahı (interpretasiyası) üçün proqramın olması vacibdir və verilənlərin özləri dolğun informasiya daşımırlar, lakin biliklər həmişə dolğun informasiya daşıyırlar. Biliklərin digər fərqləndirici xüsusiyyəti . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------208------------------------------------ münasibətlərin mövcudluğu, məsələn, “tip-yarımtip”, “element-çoxluq” və s. formada olmasıdır. Biliklər, ayrı-ayrı hadisə və faktların birgə vəziyyətə uyğun əlaqələrinin mövcudluğu ilə xarakterizə olunur. Süni intellekt sistemlərində təqdim edilən biliklərin aşağıdakı tipləri fərqləndirilir: • Obyektin quruluşunu, formasını, xüsusiyyətlərini, funksiyalarını, imkanlarını, vəziyyətini təsvir edən biliklər; • Obyektlər arasındakı əlaqələri və bu obyektlərin iştirakı mümkün olan əlaqələri və hadisələri təsvir edən biliklər; • Fiziki qanunları təsvir edən biliklər; • İş və fəaliyyətin mümkün effektlərini, hadisə və vəziyyətlərin yaranmasının səbəb və şərtlərini təsvir edən biliklər; • Məqsəd, plan, razılaşma, mümkün niyyət və s. təsvir edən biliklər. Feygenbaum isə aşağıdakı biliklər tipini ayırır: • Ətraf mühitin obyekt və kateqoriyaları haqqında olan biliklər; • Müvəqqəti ardıcıllıq və səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyən edən hadisələr haqqında olan biliklər; • Fəaliyyəti, yəni hər hansı bir işi yerinə yetirmək qabiliyyəti haqqında olan biliklər; • Metabiliklər. Bütün sistemlər üçün ümumiliyi olan biliklərin təqdim edilməsi dili (BTD) vardır. Növbəti aspektlər bütün biliklərin təqdim edilməsi dilinə xasdır: bütün biliklərin . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------209------------------------------------ təqdim edilməsi dili iki mühitlə, təqdim edilən və təqdim edənlə bağlıdır. Əgər aşağıdakı məsələlər həll edilərsə, birlikdə biliklərin təqdim edilməsi dili təqdimatın əsasını təşkil edər: -təqdim edilən mühit nədir? -təqdim edən mühit nədir? -təqdim edilən mühitin hansı aspektləri modelləşdirilib? -bu mühitlər arasında hansı uyğunluq var? Biliklərin təqdim edilməsi dili üçün ümumi olan bir sıra problemlər vardır. Bu problemlərə aşağıdakıları aid etmək olar: • Yeni biliklərin əldə olunması və onların əvvəlki biliklərlə qarşılıqlı münasibəti; • Assosiativ əlaqələrin təşkili; • Təqdim olunan elementlərin həcminə görə diapazonun seçilməsi “Obyekt və hadisələr nə dərəcədə ətraflı təsvir edilə və daxili mühitin hansı hissəsi konkret süni intellekt sistemində təqdim oluna bilər?”- sualı ilə əlaqədardır; • Semantik primitivlərin birmənalı olmaması və seçimi; • Modulluq və başa düşülənlik; • Biliklərin aşkarlığı və əlverişliyi; • Təqdim olunanların deklarativ və prosedur əlaqələrinin seçilməsi, sistemin səmərəliliyinə, tamlığına, şifrələmənin asanlığına və başa düşülmə səviyyəsinə nə təsir edir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------210------------------------------------ Biliklərin təqdim olunma modeli ümumi formada şərti olaraq konseptual və empirik hissələrə bölünür. Konseptual model problemin həlli üçün evristik metod təqdim edir. Konseptual təsvir metodu uyğun praktiki vəziyyətlərdə modelin tətbiqinə təminat vermirsə, həmin metod evristik sayılır. Konseptual model problemi müəyyən edir, onun qabaqcadan təhlili üçün sərf olunan vaxta qənaət edilmiəsinə imkan verir. Konseptual modelin praktiki istifadəsi onun empirik modelə dəyişdirilməsinin zəruriliyini yaradır. Biliklər, bir qayda olaraq, təsviredici xarakter daşıyan empirik modellər şəklində yığıla bilir. Bu modellər sadə qaydalar toplusundan tutmuş, qərar qəbul edən şəxsin məsələnin həll etməsinin tam təsvirinə qədər şəklini dəyişə bilir. Biliklərin təqdim olunmasını şərti olaraq deklarativ və prosedur modellərə bölmək mümkündür. Biliklərin təqdim olunmasının deklarativ modeli hər hansı predmet oblastının probleminin təsviri bu biliklərin necə istifadə olunmasından asılı olmayaraq təxminlərə əsaslanaraq həll olunur. Buna görə də model iki hissədən ibarətdir: • Biliklərin quruluşunun statik təsvirləri; • Bu quruluşlarla əməliyyat aparan və praktiki olaraq onların məzmunca dolmasından asılı olmayaraq çıxış mexanizmi. Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|