Dərs vəsaiti təşkilati davranış kursunun qısa icmalını əhatə

 
Mövzu 13. Təşkilati mədəniyyət 
Təşkilati mədəniyyət - təşkilata və ya onun daxili şöbə-
lərinə məxsus olan şablon düşüncə tərzi, hissiyeat və reaksiya-
lardır. Təşkilatın individuallığının gücü, onun yekcinsliyinin sə-
viyyəsi 4 faktora əsasən təyin edilir: a)sosiallaşma prosesinin nə-
ticəsində insanlar cəmiyyətdə mövcud olan müxtəliftipli təş-
kilatlara uyğunlaşmaq üçün öz dəyərlər sistemini inkişaf etdirir; 
b) seçim prosesi təşkilatın fəaliyyətinə uyğun olmayan şəxsləri 
müəyyən edir; c) təşkilat daxilində mövcud olan mükafatlan-
dırma sistemi müəyyən davranış üsulunun və münasibətlərin 
qüvvətlənməsinə səbəb olur; d) vəzifə yüksəlişi zamanı işçilərin 
yalnız professional deyil, eyni zamanda şəxsi keyfiyyətləri də 
nəzərə alınır. 
Təşkilati mədəniyyət bir sıra funksiyaları yerinə yetirir: 
İlk növbədə, o, təşkilatın müəyyən imicini formalaşdırır. 
Bu imic onu bütün digər təşkilatlardan fərqləndirir; 
İkincisi, o özünü təşkilatın bütün üzvlərinin birlik hissində 
büruzə verir; 
Üçüncüsü, o, ayrı-ayrı fərdlərin, təşkilatın işinə cəlb olun-
ması prosesini gücləndirir və ona olan sədaqət hissini artırır; 
Dördüncüsü, o, təşkilatda sosial sabitlik sistemini güclən-
dirir; 

---

110 
Beşincisi, o, davranış formalarını yaradan və onlara nəza-
rət edən vasitədir. 
Təşkilati mədəniyyət - çətin ifadə edilən, heç bir sübut 
tələb etməyən bir fenomendir. Hər təşkilat əməkdaşların iş yerin-
də gündəlik davranışını idarə edən qaydalar sistemini işləyib 
hazırlayır. Yeni əməkdaşlar qaydalar sistemini mənimsəməyənə 
qədər kollektivin tamhüquqlu üzvləri ola bilməz. 
Qaydalara riayətetmə rəhbərlik tərəfindən müsbət qarşıla-
nır və müəyyən mükafatların verilməsi, vəzifə irəliləyişləri ilə 
müşayiət olunur. 
Təşkilati mədəniyyət müxtəlif şəkildə formalaşsa da, bu 
proses əsasən aşağıdakı mərhələləri əhatə edir: 
- Müəyyən bir şəxs (təsisçi) yeni bir müəssisə yaratmaq 
qərarına gəlir. 
- Təsisçi bir və ya daha artıq aparıcı şəxsi cəlb edərək baza 
qrupu yaradır. Bu şəxslər onun ideyalarını dəstəkliyir. Beləliklə, 
bütün qrup üzvləri təklif olunan ideyaların yaxşı olduğunu, onlar 
əsasında işləməyin, onlar uğrunda riskə getməyin müm-
künlüyünü, bu ideyalara vaxt, pul və enerji sərf etməyin zəru-
riliyini qəbul edirlər. 
- Baza qrupu, təşkilatı yaratmaq üçün fəaliyyətə başlıyır. 
Bu fəaliyyət lazımi vasitələri tapmaq, patent və lisenziyalar əldə 
etmək, kampaniyanı qeydiyyatdan keçirmək, onun yerləşəcəyi 
binanı müəyyən və kirayə etməkdən ibarət olur. 
- Bu proses nəticəsində təşkilata yeni şəxslər qoşulur və 
onun tarixinin ilk səhifələri formalaşmağa başlıyır. 
Təşkilati mədəniyyətin mənbələrini şərti olaraq üc qrupa 
ayırmaq olar: xarici mühit, ictimai dəyərlər, təşkilatın daxili mü-
hiti. Xarici mühit faktorları dedikdə təşkilatın nəzarət etmədiyi 
amillər nəzərdə tutulur. Kampaniyanın təşkilati mədəniyyətinə 
eyni zamanda ictimai dəyərlər və milli mədəniyyət də təsir edir. 
Təşkilati mədəniyyət bir sıra vacib xüsusiyyətlərə malik-
dir: müşayiət olunan mütəmadi davranış forma və normaları, üs-

---

111 
tünlük təşkil edən dəyərlər, fəlsəfi aspektlər, qaydalar, təşkilati 
mühit. 
Təşkilati mədəniyyət özünü təşkilati struktur, seçim 
strategiyası, sosiallaşma, status(sinfi) fərqləri, ideologiya, mif və 
simvollar, ritual və mərasimlər, ünsiyyət dilinin xüsusiyyətlərin-
də büruzə verir. 
Təşkilati struktur həm daxili, həm də xarici faktorların təsi-
ri altında formalaşır. O, eyni zamanda rəhbərin şəxsi keyfiyyət-
lərindən asılıdır. 
Seçim strategiyası və sosiallaşma əməkdaşların hansı 
üsulla seçilməsini və onların kollektivə necə adaptasiya olmasını 
müəyyən edir. Seçim zamanı əməkdaşların və kampaniyanın 
dəyərlərinin üst-üstə düşməsi nəzərə alındıqda, işdən məm-
nunluq hissi artır, kadrların bir-birini əvəzləməsi azalır, həm də 
kampaniyanın gəlirləri yüksəlir. 
Status fərqləri status və müxtəlif əməkdaş qrupları arasında 
qurulmuş münasibətlərlə müəyyənləşir. Bu fərqlər özünü 
iyerarxik strukturlu kampaniyalarda xüsusilə tez-tez göstərir. 
Təşkilatda daha yüksək statusa malik olan qruplar daha geniş 
hakimiyyət və lazımi resursları əldə edə bilmək imkanını 
reallaşdıra bilirlər. 
Təşkilati mədəniyyət müəyyən ideologiya üzərində quru-
lur. Təşkilatın ideologiyası - insanları birləşdirən nöqteyi-nəzər-
lər, ideyalar və inamın məcmusudur. 
“Mif” dedikdə qondarılmış hadisələr nəzərdə tutulur ki, 
onlar da öz növbəsində nəyinsə mənşəyini və transformasiyanı 
izah edir. 
Simvollar ― kampaniyanın özünü assosiasiya etmək 
istədiyi obyektlərdir. Hər kampaniyanın özünəməxsus unikal 
ünsiyyət dili mövcuddur. Təşkilatın dilini onun əməkdaşları 
hamıdan yaxşı başa düşür. 
Ayinlər - düşünülmüş, planlaşdırılmış teatr səciyyəli 
hərəkətlərdir ki, mədəniyyətin müxtəlif təzahür formalarını 
birləşdirirlər. 

---

112 
Mərasim- müxtəlif ayinləri birləşdirən sistemdir.