Dərs vəsaiti təşkilati davranış kursunun qısa icmalını əhatə

Daxili qavrama amilləri: 
Qavramanın təyinatı - perseptiv gözləmədir. Bu gözləmə 
eyni və ya oxşar stimullara malik keçmiş təcrübəyə əsaslanır. 
Başqa sözlə desək, insanlar, görmək və eşitmək istədiklərini gö-
rür, eşidir və hətta hiss edirlər. 
Tələbatlar və motivasiya. Bizim tələbatlarımız qavramada 
əhəmiyyətli rol oynayırlar. Ac olan insan qidaya tox adamdan 
daha çox həssasdır. 
Təcrübə. Qavrama keçmiş təcrübədən və onun nəticələrin-
dən çox asılıdır. 
“Mən” konsepsiyası. Hər bir insanın özünü müəyyən etmə-
si və ya, başqa sözlə, “Mən” konsepsiyası (Mən-obrazı) ətrafdakı 
insanlarla ünsiyyət prosesində formalaşır. “Mən” konsepsiyası 
qeyri-müəyyəndir. Biz ola biləcəyimiz, yaxud ola biləcəyimizə 
görə qorxduğumuz digər mümkün «Mənlər» haqqında məlumata 
malikik. “Mən” konsepsiyası yaş və digər vəziyyət amillərinin 
təsiri altında dəyişir. Bu, həqiqi «Mən» olmaya da bilər, lakin bu, 
yeganə «mən»dir ki, biz onu tanıyırıq və qavramanın bazası kimi 
ondan istifadə edirik. 
Fərdi xüsusiyyətlər. Fərdi xüsusiyyətlər bizim dünyanı 
dərk etməyimizə təsir edirlər. Lakin onlar, insanın digər insanları 
necə qavramasına daha artıq dərəcədə təsir edirlər. 
Qıcıqlandırıcıya və ya şəxsi mənəvi kontekstdə qəbul olun-
maz və ya təhlükə yaradan hadisəyə qarşı perseptiv müdafiənin 
(müdafiə sipəri funksiyasını yerinə yetirən blok və ya tanı-
maqdan imtina) mövcudluğunu da unutmaq olmaz. 
 

---

36 
Sosial qavramanın effektləri, «səhvləri» və 
qanunauyğunluqlar 
 
«Halo effekt» - qavramanın bütün «səhvləri» arasında ən 
məşhurudur. Onun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, insan haqqında 
ümumi müsbət təəssürat həmin insanın məlum olmayan xüsu-
siyyətlərinin qiymətləndirilməsinə şamil edilir və onlar pozitiv 
şəkildə qəbul edilirlər. Bunun əksi də olur, yəni ümumi neqativ 
təəssürat tanımadığımız xüsusiyyətlərin mənfi qiymətlən- 
dirilməsinə yol açır. «Ardıcıllıq effekti» «ilkinlik effekti» kimi, 
insan haqqında ilkin informasiyanın güclü şəkildə yenidən 
qiymətləndirilməsi meyillərindən, onun sonradan daxil olan 
digər informasiyaya qarşı dayanıqlı olmasından ibarətdir. Bu 
effekt həmçinin «tanışlıq effekti» və ya «ilkin təəssürat effekti» 
adlanır. 
«Ardıcıllıq effekti» «yenilik effekti» kimi, əvvəlkindən 
fərqli olaraq, tanımadığımız insanın deyil, artıq tanış olan insanın 
qavranmasına aiddir. Yaxın insanlar haqqında söhbət gedəndə 
isə vəziyyət əksinə olaraq dəyişir, lakin nədənsə son, yəni yeni 
informasiya daha etibarlı olur. 
Son, yəni ikinci etibarlılıq effekti ümumi psixoloji 
mexanizm olan stereotipizasiya mexanizmi ilə şərtləndirilib. 
Bununla şərtlənən bütün fenomenləri bəzən ayrıca qrup halında 
birləşdirərək «stereotipizasiya effektləri» qrupu yaradırlar.