Her- findal indeksi sxemində göstərilmişdir.
Bu sxemdə şərti bərabərlik (1=10.000; 2=5.000;
4=2.500; 10=1.000) əsasında şirkətlərin oliqopoliya rəqa-
bət bazarındakı indeksi öz əksini tapsa da, lakin real hə-
yatda həmin indekslər, hər hansı bir şirkətin real gücünə,
imkanlarına, mövqeyinə uyğun olmaya bilər. Bu mənada,
ABŞ-da qarğıdalıdan hazırlanmış qida məhsulları istehsal
edən 4 iri şirkətin ümumi sahə üzrə payı 83 faiz, təyyarə
201
istehsalında 90 faiz, mis filizi istehsalında 95 faizdir.
Oliqopoliya rəqabət bazarının xarakterik əlamətləri
kimi aşağıdakılar qeyd olunmalıdır:
-
istehsal-xidmət sahələrində bir neçə iri şirkət
üstünlük təşkil edir;
-
bu iri oliqopoliyalarin istehsal etdikləri məhsullar
və göstərdikləri müxtəlif təyinatli xidmətlər standart, ya-
xud fərqli (differensial) ola bilər;
-
oliqopoliya rəqabəti mühitində fəaliyyət göstərən
iri şirkətlərin istehsal həcmləri onların sahənin bazar
təklifinə və qiymətlərin səviyyəsinə təsir göstərməyə im-
kan verir;
-
həmin şirkətlərin nəhəng miqyaslari, mürəkkəb tex-
niki-texnoloji xüsusiyyətləri, daxili və beynəlxalq iqtisadi-
ticarət əlaqələrindəki üstünlükləri, buraya daxil olmaği
son dərəcə çətinləşdirir, bəzən isə mümkünsüz edir;
-
oliqopoliya şəraitində fəaliyyət göstərən şirkətlərin
və sahələrin məhsul-xidmətlərinə olan tələb əyrisi, inhi-
sarçı rəqabət mühitindəki tələb əyrisinə oxşardır.
Müasir şəraitdə daxili və xarici bazarlarda öz fəaliy-
yətlərini genişləndirən oliqopoliyaların istehsal həcmi,
müəyyənləşdirdikləri qiymətlərlə bağlı bir-birilə qarşılıqlı
əlaqədə olduqlarından, öz mənfəətlərini artırmaq məqsədi-
lə razılaşmalara, hətta bəzi hallarda birləşməyə getsələr
də, lakin həmişə öz taktikalarını, davranışlarını dəyişmə-
yə, verdikləri sözü pozmağa hazırdırlar.
c) Bazar iqtisadi münasibətləri sistemi tarixən icti-
mai əmək bölgüsünün genişlənib-dərinləşməsi, əmtəə-pul
münasibətlərinin sürətli inkişafı, beynəlxalq iqtisadi-tica-
rət əlaqələrinin yeni sahələri əhatə etməsi təməlində, xüsu-
202
si mülkiyyət, istehsalçıların iqtisadi sərbəstliyi və rəqabət
mübarizəsi ilə bağlı formalaşmışdır.
Müxtəlif ölkələrin təsərrüfat həyatının keçdiyi mürək-
kəb və ziddiyyətli inkişaf yolu təcrübəsi təsdiq etmişdir ki,