Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

rəqabət mübarizəsi
 
öz mahiyyəti, normal gedişi, forma 
rəngarəngliyi ilə cəmiyyətin iqtisadi həyatının fəallığını 
gücləndirir, məhsul buraxılışının, xidmətlər göstərilməsi-
nin artırılmasına əlverişli şərait yaradır, onların keyfiyyə-
tini yüksəldir, satış qiymətlərinin tədricən aşağı düşməsini 
şərtləndirir. 
Lakin XIX əsrin ikinci yansından başlayaraq, sərbəst 
rəqabət sahibkarlığının inkişaf edərək, özünün 
inhisarçı 
(monopolist) mərhələsinə keçməsi, rəqabət meydanında 
əvvəllər görünməmiş yeni və sərt meylləri xeyli gücləndir-
di. İstehsalın və kapitalın təmərküzləşməsi, mərkəzləşməsi 
prosesləri rəqabət mübarizəsinin yeni, daha kəskin mərhə-
ləyə daxil olması ilə səciyyələnmişdir. 
Tədricən bazarlarda yaranmış rəqabət mübarizəsi nə-
ticəsində, istehsal və xidmət dairəsinin müxtəlif sahələrin-
də üstün mövqe tutmaq, inhisarçı olmaq, tək əldə cəmləş-
dirmək meylləri güclənmişdi. Başlıca məqsəd isə bu yolla 
daha yüksək (maksimum) mənfəət əldə etmək olmuşdu. 
Bu məqsədə çatmaq üçün normal sərbəst rəqabət qanunları 
pozulmuş, rəqibi müflis edib bazardan sıxışdırmaq istiqa-
mətində, 
haqsız rəqabət
 
üsullarından geniş istifadə olun-
muşdur. 
ABŞ, Ingiltərə, Fransa, sonralar isə Rusiya, Italiya və 
digər ölkələrdə inhisarlan (inhisarçılığı) yaradan səbəblər 
sırasında: satış bazarlarını itirmək təhlükəsini; satılan 
məhsulların və göstərilən xidmətlərin qiymətinin müəyyən 
həddən sonra artırmağın mümkün olmamasını; elm və tex-

---

203 
nikanın, mütərəqqi texnologiyaların ən son nailiyyətlərin-
dən faydalanmaq imkanlarının reallığını göstərmək olar. 
Ölkələrin təsərrüfat həyatında azad (sərbəst, mükəm-
məl) rəqabətə qarşı yönəldilmiş inhisarçılıq meylləri 2 
istiqamətdə getmişdir. 
Birincisi
, 
satış bazarlarında fəaliy-
yət göstərən müxtəlif subyektlər (iştirakçılar) öz aralarında 
bazarın bölünməsi, satış qiymətləri, istehsalın həcmi, ha-
belə digər şərtlər barəsində konkret razılığa gəlirlər.