Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

Azərbaycanda yazı – həkketmə mədəniyyəti
çox qədimdən yüksək inkişaf 
səviyyəsinə çatmışdır və Azərbaycan ərazisində hətta yazı-həkketmə mədəniyyətinin fərqli 
üsullarına rast gəlinir. Gəmiqaya-Qobustan, Kəlbəcər qayalarında yazılar 
oyma (qazıma) 
üsulu
ilə yazılıb. 1998-ci ildə Naxçıvanın Dəmirçi kəndində tapılmış daşlarda – abidələrdə isə 
qabartma üsulu
ilə yazılıb. Bu yazı – həkketmə mədəniyyətinin çox qədimdən yüksək 
inkişafının göstəricisidir. 
Beləliklə, çox qədim və yüksək mədəniyyət nümunəsi olan Azərbaycan yazı 
mədəniyyəti başqa türk yazılı abidələrindən “müasirliyi” ilə seçilsə də, çox qədim və yüksək 
mədəniyyət nümunələri kimi, eyni zamanda yüksək intellektin, dərin məzmunun, incə zövqün 
abidəsidir. 
Şumer, Gəmiqaya-Qobustan, Kəlbəcər, qədim Alban 
əlifbası türk düşüncəsinin məhsuludur və “türkcə” düşünmədən onları başa düşmək, düzgün 
oxumaq olmaz. Necə ki, Kəlbəcərin qaya rəsmləri və yazı işarələrini “erməni əlifbası” kimi 
təqdim edən bir erməni doktorluq dissertasiyası edərkən rus alimləri ona etiraz edir, bu yazı 
işarələrinin mövcud erməni əlifbasına qətiyyən oxşamadığını, “ermənicə” oxunmadığını 
bildirirlər. Qədim yazı nümunələri yalnız qayalar, daşlar, gil lövhələr, gümüş, qızıl qablar 
üzərində həkk olunmayıb. Dövlətlər, xalqlar arasındakı əlaqə və münasibətlərin, tarixi və 
mədəni inkişafın yazıya alınması üçün daha çox dəri, parça və kağızdan istifadə olunub.
Zaman-zaman fələyin rüzgarları əsdikcə tarixin qaranlıq və dərin qatlarında (bəlkə də taleyin 
hökmü ilə yadelli işğalçılardan gizlətmək üçün) itib-batmış sal daşlar, qızıl, gümüş qablar 
üzərində, kitabələrdə, gil lövhələrdə türkün tarixini əks etdirən zəngin mədəniyyətin 
nümunələri gəlib üzə çıxır, bizə çatır. Bunlar qədim türk yazı mədəniyyəti nümunələrinin çox 
cuzi hissəsidir. Qədim əlifba ilə yazılmış nə qədər tarix kitabları, bədii əsərlər və s. yadelli 

---

işğalçılar tərəfindən məhv edilib, talan edilərək aparılıb. Bu talanlar neçə minilliklərdir davam 
edir.
Strabonun “Coğrafiya”, Arrian, Plutarx və 
Diodorun əsərlərindən, M. Kaşğarlının “Divan”ındakı hekayələrdən məlum olur ki,