Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Birinci forma elementar hissəciklər dünyası ilə bağlıdır
. 
Hərəkətin 
meqaaləm
(meqa- böyük deməkdir) 
forması kainatın 
bizdən çox-çox 
uzaqlarda yerləşən nəhəng obyektlərini əhatə edir. Bunlar özünəməxsus 
xarakter daşıyır. Onlarda klassik mexanikanın cazibə qanunu demək olar 
ki, fəaliyyət göstərmir. 
Nəhayət geoloji hərəkət forması 
aşkar etdi ki, 
Yerin daxilində gedən proseslər çox spesifikdir. Onlar xalis mexaniki, fizi-
ki və kimyəvi qanunların çərçivəsinə sığışmır. Belə ki, kimyəvi qanunlar 
yer qabığı, (litosfera) səviyyəsində fəaliyyət göstərir. Ondan dərin 
səviyyələrdə isə atomların sıxılması və deformasiyası baş verir, yaxud ye-
rin nüvəsində kimyəvi xassələr öz qüvvəsini itirir,kimyəvi reaksiyalar baş 
verə bilmir.
1
XX əsrdə elmdə elementar hissəciklərin çevrilməsi, subelementar 
səviyyədə gedən qarşılıqlı tə‟sir ilə yanaşı Meqaaləmdə aşkar olunan 
yeniliklər- qalaktikaların qarşılıqlı tə‟siri və Metaqalaktikanın genişlənməsi 
kimi böyük kəşflər edilmişdir. Müasir dövrdə fiziki və kimyəvi hərəkət 
formalarının münasibətində də yeniliklər baş verir. Belə ki, kimyəvi 
hərəkət forması bir tərəfdən mikroaləmdəki qarşılıqlı tə‟sirdən yaranır. 
Digər tərəfdən o, molekulyar- fiziki hərəkətin yaranmasının mühüm şərti 
kimi çıxış edir. Beləliklə də 
mikroaləm fizikasından makrofiziki 
proseslərə keçidi tə‟min edir. 
1
Bах Крапивенский С.Э. Общий курс философии. Волгоград 1999, с.197.

---

162 
Hazırda mexaniki və fiziki hərəkət formalarının nisbəti də yeni 
tərzdə çıxış edir. XIX əsrdə belə hesab olunurdu ki, hər cür fiziki hərəkət 
(elektromaqnetizm, istilik) efirin, atomun və molekulların mexaniki 
hərəkətinin nəticəsidir. Buna görə də mexaniki proseslər fiziki hərəkətin 
genetik əsası hesab olunurdu. XX əsrdə elmin inkişafı bu təsəvvürləri bir 
kənara atdı. Mə‟lum oldu ki, mexaniki hərəkətin özü elementar 
hissəciklərin qarşılıqlı çevrilməsi, güclü, zəif, elektromaqnit və qravitasiya 
qarşılıqlı tə‟sirinin nəticəsidir. Mexaniki hərəkət materiyanın ayrıca 
götürülmüş müəyyən bir struktur səviyyəsi ilə bağlı deyildir. O daha çox 
bir neçə səviyyənin qarşılıqlı tə‟sirinin səpkisi kimi çıxış edir.