Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Müasir elm bioloji hərəkət sahəsində də irəliləyişlər 
yaradır. Belə 
ki, canlı həyatın ilkin səviyyəsi haqqında təsəvvürlər dəqiqləşdi (zülallar 
ilə yanaşı DNT və RNT turşularının kəşfi). 
Heç şübhəsiz ki, elmin gələcək inkişafı materiyanın yeni-yeni 
hərəkət formalarını aşkar edəcəkdir. Nəticədə hərəkət formaları haqqında 
indiki təsəvvürlər daha da dəqiqləşəcəkdir. 
Hərəkət formalarının qarşılıqlı əlaqəsi haqqında müasir elmi 
mə‟lumatlar onların kainatda təkamülünün ümumi mənzərəsini aşkar 
etməyə imkan verir. Belə ki, inkişaf edən Kainatın hər bir yeni səviyyəsinə 
uyğun olaraq hərəkətin yeni forması yaranır. Başqa sözlə kimyəvi və fiziki 
hərəkət formaları onun nisbətən ilk dövrlərində meydana gəlmişdir. Uzun 
illər keçdikdən sonra bioloji hərəkət forması yaranmışdır. Eynilə də sosial 
hərəkət forması böyük bir təkamülün nəticəsidir. 
3. Məkan və zaman 
Dünyadakı bütün canlı və cansız obyektlər məkan- zaman 
göstəricilərinə malikdir. Məkan və zaman maddi obyektlərin əlaqələrini 
ifadə edən formalardır. Onlar ümumi və obyektiv xarakter daşıyır. 
Bu o 
deməkdir ki, dünyada məkan və zamandan kənarda heç nə mövcud 
deyildir. 
Məkan və zaman hər cür varlığın əsas formalarıdır. Onlar bir- 
birilə və materiyanın hərəkəti ilə sıx vəhdətdədir. 
Məkan dedikdə obyektlərin yer tutumu, bir- birilə yanaşı 
mövcudluğu, onlar arasındakı məsafə başa düşülür. Zaman isə 
hadisələrin baş vermə ardıcıllığını və sürəkliliyini, onlardakı 
dəyişikliklərin tempini ifadə edir
. Məkan üç ölçülüdür. Belə ki, istənilən 
obyektin vəziyyətini üç koordinat vasitəsilə (eni, uzunu və hündürlüyü) 
müəyyən etmək mümkündür. Məkandan fərqli olaraq zaman birölçülü və 
bir istiqamətlidir. O keçmişdən indiyə və indidən isə gələcəyə yönəlir. 
Məkan və zaman sonsuzluq ilə sonluluğun vəhdətidir. Bu o 
deməkdir ki, ümumilikdə məkan- zaman göstəriciləri hüdudsuzdur. 

---

163 
Materiyanın sonsuzluq xassəsi onun mövcudluq formaları olan məkan və 
zamanda da təzahür edir. Digər tərəfdən hər bir konkret obyektin məkan- 
zaman ölçüləri sonludur və məhduddur. 
Məkan izotropluq xassəsinə malikdir. Həmin keyfiyyət bunu 
göstərir ki, məkana daxil olan nöqtələrdən və sistemlərdən heç biri 
digərindən üstün deyildir. 
Zamanın çox mühüm xassəsi