Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Nəzərdə tutulmalıdır ki, insanların əmək fəaliyyəti insan 
şəxsiyyətinin reallaşmasının çox mühüm səciyyəsidir.
O, ayrıca bir 
insanın və bütövlükdə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin müqəddəm şərtidir. 
Insan hansı dövrdə yaşamasından asılı olmayaraq həyat şəraitini 
yaxşılaşdırmağa cəhd göstərir. Bu münasibətdə məşhur amerikan filosofu 
E.Fromun aşağıdakı fikri səciyyəvidir. «… zəkanın funksiyası yaşamaq 
məharətini artırmağa xidmət etməkdən ibarətdir».
2
Bu fikrin doğru 
olduğunu cəmiyyətin tarixi sübut edir. Belə ki, insanlar ərzaq məhsulları, 
geyim, mənzil və sairədə, xidmət sferasında özünü göstərən 
çatışmazlıqları yaşamaq məharətinin» çox müxtəlif və hətta məqbul ol-
mayan formaları hesabına tamamlamağa çalışırlar. Bu formalar 
siyahısında isə riskdən başlayaraq işbazlığa qədər, yalan danışmaqdan 
hiyləgərlig və mənəviyyatsızlığa qədər hər şeyə rast gəlmək olur.
1
Bax: Ясперс К.Смысл и назначение истории М. 1994, с. 126. 
2
Фром Е. Анатомия человеческой деструктивности. М.1994,с.230. 

---

378 
XX əsrin sonlarından etibarən ictimai istehsalın yeni strukturu 
qərarlaşmağa başladı. O, aşağıdakı fərqləndirici əlamətlərə malikdir. 
Əvvəla
postindustrial istehsalın strukturu tələbatların bu günkü 
səviyyəsini və perspektivdə gözlənilən vəziyyətini kütləvi surətdə 
ödəməyə qadirdir. 
Ikinci
, bütün inkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadiyyat iki 
bir- birilə sıx əlaqəli və biri digərini tamamlayan sahələrə ayrılır: a) mad-
di istehsal (maddi məhsulların hazırlanması) b) qeyri- maddi istehsal 
(mənəvi, əxlaqi və digər dəyərlərin yaradılması, mənəvi mədəniyyət 
məhsulların elm və incəsənət naliyyətləri və sair). 
Üçüncü
, müasir istehsal 
spesifik ne'mətlər yaradan sferanı- xidmət sferasını əhatə edir. Özü də 
söhbət təkcə maddi xidmətdən (nəqliyyat, rabitə, ticarət, mənzil- məişət 
xidməti) getmir. Onun mühüm növü kimi qeyri- maddi xidmət sahələri 
(maarif, səhiyyə, elmi iş, incəsənət, sosial tə'minat, sığorta və sair) ön pla-
na çəkilir. 
Müasir iqtisadiyyatın inkişafında iki əsas meyl aydın 
görünməkdədir: a) maddi istehsal mə'nəvi mədəniyyətin artmaqda olan 
tərəqqisi üçün zəruri olan ilkin şərtləri yaradır; b) müasir şəraitdə ictimai 
istehsalın maddi və qeyri- maddi növlərinin qarşılıqlı əlaqəsi və qarşılıqlı 
tə'siri durmadan möhkəmlənir. Belə ki, təkcə maddi istehsal, qeyri- maddi 
istehsala tə'sir göstərmir. Həm də sonuncu, yə'ni mə'nəvi ne'mətlər və 
xidmət (xüsusən də yeni elmi kəşflər və texniki ixtiralar, xalq təhsili və 
mədəniyyət səviyyəsi) maddi istehsalın inkişafında artmaqda olan rol 
oynayır. 
Hazırda bizim cəmiyyətimizin yaşadığı dövr keçid dövrü adlanır. 
Bu dövrün başlıca məzmununu totalitar rejimin və inzibati- amirlik siste-
minin dağıdılmasının başa çatdırılması və bazar institutları sisteminin 
formalaşması təşkil edir. Bə'zən də postsosialist və ya postkommunist 
transformasiyası adlanan bu dövrdə təkcə iqtisadi sferada deyil, ictimai 
həyatın bütün sahələrində əsaslı dəyişikliklər baş verir. Onlar həm siyasi 
həyatı və sosial sferanı, həm də ideologiyanı əhatə edir.