Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Dövlətdən danışarkən onun mənşəyi məsələsinə də diqqət 
yetirilməlidir
. Bu münasibətdə müxtəlif baxışlar mövcuddur. Yuxarıda 
adı çəkilən ictimai müqavilə nəzəriyyəsi onlardan biridir. Digər bir 
nəzəriyyə zorakılıq nəzəriyyəsi adlanır. Marksist fəlsəfə dövlətin 
yaranmasını ictimai əmək bölgüsünün nəticəsində xüsusi mülkiyyətin və 
siniflərin meydana gəlməsi ilə bağlayır. Ibtidai cəmiyyətdə xüsusi 
hakimiyyət orqanı yox idi, idarəçiliyi bütün ağsaqqallar aparırdılar. 
Onların qəbilə daxilində nüfuzu şəxsi keyfiyyətləri (təcrübəsi, mərdliyi və 
ağıllığı) ilə ölçülürdü. Sonralar ictimai həyatın mürəkkəbləşməsi xüsusi 
idarəçilik orqanının- dövlətin yaranmasını zəruri etmişdir. Lakin dövlət 
1
Гегель Г. Сочинения. Т.7, с.277. 
2
Bax: Политология, энциклопедический словарь. М.,1993, с.69. 
3
Спиркин А. Философия, с.670. 

---

415 
boş yerdə yaranmamışdır. Onun kökləri keçmiş qəbilə ə
'
yanlarına və hərbi 
başçılara gedib çıxır. 
Dövlətin mənşəyi müxtəlif regionlarda tam eyni olmamışdır. Bu 
münasibətdə vaxtilə K.Marksın irəli sürdüyü «asiya istehsal üsulu» 
anlayışı diqqəti cəlb edir. O göstərirdi ki, qərbdən fərqli olaraq bir sıra 
şərq ölkələrində xüsusi mülkiyyət ayrı- ayrı sahibkarlara deyil, əsasən 
dövlətə məxsus olmuşdur. Bu ölkələrdə dövlət xüsusi rol oynayırdı. On 
illər boyu davam edən ən
'
ənələr, müxtəlif qohumluq və yerliçilik əlaqələri 
cəmiyyətdəki sosial mənafelər arasındakı ziddiyyətləri müəyyən qədər 
yumşaldırdı. 
Şərq ölkələrində
dövlətin mənşəyini tədqiq edən alimlər 
arasında belə bir fikir geniş yayılmışdır ki, bu ölkələrdə 
dövlət siniflərin 
yaranmasından əvvəl meydana gəlmişdir
. Bu hal iri miqyaslı iqtisadi 
məsələləri (geniş və mürəkkəb irriqasiya sistemləri, strateji əhəmiyyətli 
yollar çəkilişi və sair) həll etməyə olan obyektiv tələbatın nəticəsi kimi 
çıxış etmişdir.
1
Dövlətin əsas əlamətlərindən biri