Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Tarixi prosesdə harizmalı (allah vergisi) şəxsiyyət daha böyük 
rol oynayır
. O mənəvi istedada malik olan, ətraf aləmi və fövqəltəbiini 
qavramağı bacaran, insanlara qeyri-adi təsir göstərə bilən adam hesab olu-
nur. Buraya adətən böyük qəhrəmanları, islahatçıları, peyğəmbərləri daxil 
edirlər. Hegel belələrini «ümumdünya tarixi fərdlər» adlandırırdı. 
M.Veber göstərirdi ki, harizmaya malik şəxsiyyətlər ətrafında olan insan-
lara güclü daxili və xarici təsir göstərə bilirlər. Bu keyfiyyəti üzündən on-
lar rəhbər olurlar. Onların hakimiyyəti daha çox fövqəltəbii, ilahi 
qüvvələrə inam ilə bağlı olur. 
Tarixin fəlsəfi təhlili göstərir ki, müxtəlif dövrlərdə ayrı-ayrı 
ölkələrdə siniflər, millətlər və xalqlar çox böyük rol oynamışlar. Onların 
fəaliyyəti hər şeydən əvvəl maddi və mənəvi mədəniyyətin inkişafında 
ifadə olunur. Beləliklə də onlar müasir sevilizasiyanın inkişafına güclü 
təsir göstərirlər. Eynilədə ictimai mənafeyi həyata keçirməyə çalışan ayrı-
ayrı şəxslərin sosial əhəmiyyətli fəaliyyəti tarixdə mühüm yer tutur. Belə 
şəxslərdən bir çoxu tarixi prosesin görkəmli subyektləridir. Söhbət birinci 
növbədə tanınmış alimlərdən, siyasətçilərdən, mədəniyyət xadimlərindən 
gedir. Onlar tarixi prosesin bu və ya digər tərəfinin inkişafını 
sürətləndirirlər. 

---

529 
VIII FƏSIL 
MƏDƏNIYYƏT VƏ SIVILIZASIYA 
1. Mədəniyyətin fəlsəfi anlayışı 
Sosial fəlsəfədə mədəniyyət mövzusu çox mühüm yer tutur. Bu 
təsadüfi deyildir. Ictimai inkişaf gedişində 
ölkə daxilində və beynəlxalq 
miqyasda mədəniyyətin rolu durmadan artır
. Bununla əlaqədar olaraq 
mədəniyyətin nəzəri məsələlərinin təhləli də zəruri hal alır. 
Mədəniyyəti müxtəlif elmlər- arxeologiya, etnoqrafiya, tarix, digər 
ictimai elmlər öyrənir. Fəlsəfə konkret elmlərdən fərqli olaraq 
mədəniyyətin bu və ya digər tərəfini deyil, onun dünyagörüşü ilə bağlı 
olan ümumi nəzəri səpgisini əsas götürür. 
Mədəniyyətin fəlsəfi anlayışı ona insan və onun fəaliyyəti ilə 
ayrılmaz vəhdətdə yanaşır. Hətta mədəniyyət sözünün etimoloji mənşəyi 
də (kultura- latın sözü olub təbii dəyişikliklərdən fərqli olaraq insan 
fəaliyyətinin təsiri ilə baş verən dəyişiklikləri nəzərdə tutur) onun əzəldən 
insanla bilavasitə bağlılığını sübut edir. 
Mədəniyyət spesifik sosial hadisədir. Bu anlayış həcm etibarilə 
geniş olub, özündə müxtəlif ünsürləri ehtiva edir. Sonralar isə bu anlayış 
sintetik xarakter almış, bəşəriyyətin yaratdığı bütün sərvətlərin 
ümumiləşmiş ifadəsinə çevrilmişdir.