Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

səbəb- nəticə əlaqələrinə malik olan dünyanın ünsürü (yə‟ni hadisələr 
aləmi) kimi; ikinci, azadlıq aləminin ünsürü (yə‟ni özündə şeylər 
aləmi) kimi
. Onun fikrincə insan özündə şeyi deyil, hadisəni dərk edir. 
Kant elmin imkanlarını bir qədər məhdudlaşdırır və əxlaqi oriyenta-
siyaya geniş yer verirdi. O göstərirdi ki, mə‟nəviyyatın əsasında elm və 
dini e‟tiqad deyil, bizim «daxilimizdəki əxlaq qanunu» durur. Kant nəzəri 
zəka ilə praktiki zəkanı bir- birindən ayırırdı. Əgər nəzəri (xalis) zəka fi-
krin predmetini müəyyən edirsə, praktiki zəka əxlaqi (mə‟nəvi) predmeti 
və onun anlayışını həyata keçirir. Kant praktiki dedikdə əxlaq sferasını 
nəzərdə tuturdu. 
Nəzəri zəka faktiki mövcud olan şeylər ilə bağlıdır. 
Bundan fərqli olaraq praktik zəka həyata keçirilməli olanı ifadə edir
. 
Buna görə də əxlaq, imperativ (qəti göstəriş, əmr) xarakter daşıyır. Impera-
tivlik anlayışı əxlaqi tələblərin ümumi və məcburi olduğunu ifadə edir. O 
göstərirdi ki, qəti imperativ hər bir mövcudatın ümumi qanunlar müəyyən 
edən iradəsinin ideyası deməkdir. Kantın fikrincə sözün əsl mə‟nasında 
mə‟nəvi- əxlaqi olmağa can atan adam aşağıdakı qaydaya əməl etməlidir: 
«yalnız elə maksimaya (prinsipə) uyğun hərəkət et ki, onu əldə rəhbər tut-
maqla sən eyni zamanda arzu edə biləsən ki, o ümumi qanun olsun».
2
1
Кант И. Собр. соч. в 6 т. Т.3. с.405- 420. 
2
Кант И. Собр. соч. в 6 т. Т.4. М.,1965, с.260. 

---

98 
Kantın əqidəsinə görə insan etdiyi hərəkət üçün təkcə özü qarşısında 
deyil, həm də 
bütünlükdə bəşəriyyət qarşısında məs‟uliyyət daşıyır. 
Insan hətta ən adi əxlaq hərəkəti edərkən başa düşməlidir ki, həmin hərəkət 
bu və ya digər dərəcədə bütün bəşəriyyətə tə‟sir göstərəcəkdir. Yalnız o 
hərəkət əsl əxlaqi hesab oluna bilər ki, burada