Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

əvvəlki) mühakimələr probleminə də xüsusi diqqət verirdi
. O göstərirdi 
ki, hissi təsəvvürdə həmişə təsadüfilik mövcuddur. Məsələn, biz 
pəncərədən çölə baxaraq yağış yağdığını söyləyiriksə, bu hökm bir faktı 
təsdiq edir. Ola bilər ki, yarım saatdan sonra yağış dayansın və söylədiyi-
miz hökm həqiqiliyini itirsin. Buna görə də Kantın fikrincə bu yol ilə 
(yə‟ni empirik, hissi müşahidə) ümumi və zəruri bilik əldə etmək qeyri- 
mümkündür. Hissi müşahidənin verdiyi bilik həmişə ehtimal xarakteri 
daşıyır. Çünki o təcrübəyə əsaslanır (aposteriordur) və öz dəqiqliyinə, 
ümumiliyinə və zəruriliyinə görə heç vaxt aprior (təcrübəyəqədərki) 
mühakimələrlə müqayisə oluna bilməz. 
Kant göstərirdi ki, insan biliyi heç vaxt nizamsız (xaotik) ola 
bilməz. O həmişə hissiyyatın və dərrakənin müəyyən aprior formaları 
tərəfindən sahmana salınır. Hissiyyatın belə aprior formaları 
məkan və 
zamandır
. Məkan xarici hisslərin verdiyi sonsuz saylı qarmaqarışıq 
təəssüratları nizama salır. Daxili hisslərə münasibətdə isə bu vəzifəni za-
man həyata keçirir. Beləliklə o məkan və zamanı predmet və əşyaların 
mövcudluq forması deyil, subyektin hissiyyatının aprior formaları hesab 
edirdi. Kanta görə təkcə hissiyyat yox, həm də dərrakə belə aprior formala-
ra malikdir. Sonunculara ümumi anlayışlar (vəhdət, çoxluq, reallıq, 
səbəbiyyət və sair) daxildir. Məhz onlar predmetlərin mövcudluğu, 
xassələri və münasibətləri haqqında aparılan ümumi və zəruri xarakterli 
fikirləri mə‟nalandıran formalardır. 
Kant idrak prosesini aşağıdakı kimi təsəvvür edirdi: «özündə şeylər» 
(o obyektiv namə‟lum predmetləri belə adlandırırdı) insanın hiss üzvlərinə 
tə‟sir edərək müxtəlif duyğular yaradır. Bu duyğular aprior seyrçi forma-
lar- məkan və zamanın köməyilə nizama salınır və qavrayışın predmetini 
təşkil edir. Qavrayış fərdi və subyektiv xarakter daşıyır. Onun təcrübəyə 
çevrilməsi, yə‟ni ümuməhəmiyyətli səciyyə alması (Kanta görə bu obyek-
tivlik deməkdir) üçün anlayışlarla əməliyyat aparan idraki qabiliyyətin- 
dərrakənin iştirakı zəruridir. Məhz dərrakə çoxsaylı, rəngarəng hissi 
materialı anlayışların vəhdəti altında birləşdirir. O predmeti aprior təfəkkür 
formalarına- kateqoriyalara uyğun şəkildə quraşdırır. Kant göstərirdi ki,