Müasir elm bu qəbildən olan baxışların yanlış olduğunu sübut edir. Hərəkət yaradılmır. O həm də məhvedilən deyildir. O yalnız bir formadan digərinə çevrilə bilir . Həm də bu çevrilmə zamanı kütlənin və
enerjinin saxlanması qanunları tam fəaliyyət göstərir.
Metafizik materializm materiyanı hərəkətdən ayırmağa çalışır. O
materiyanı passiv şəkildə qələmə verir. Onu öz daxili hərəkət mənbəyindən
kənarda götürür. Nəticədə onun bir çox tərəfdarları dünyanı və təbiəti izah
edərkən fövqəltəbii ilahi qüvvələrin köməyinə müraciət etməli olurlar.
2. Hərəkətin tipləri və formaları Yuxarıda deyildiyi kimi hərəkət son dərəcə müxtəlif və mürəkkəb
dəyişiklikləri əhatə edir. Onun iki əsas tipi vardır.
Hərəkətin birinci tipi predmetin öz daxilində gedən dəyişiklikləri ifadə edir. Bu nə deməkdir?
Məsələ bundadır ki, adi danışıqda biz dünyadakı obyektləri bir- birindən
ayrı, lakin qarşılıqlı tə‟sirdə olan predmetlər kimi təsəvvür edirik. Bundan
fərqli olaraq fəlsəfə göstərir ki, hər
bir predmetin özü proses kimi çıxış edir . Belə ki, stol, stul, otaq və sair sadə əşyalar da fəlsəfi təhlil
baxımından proses deməkdir. Çünki onların hər birində daim dəyişikliklər
baş verir. Bu mə‟nada obyektlər fasiləsiz hərəkətdədir. Lakin bu fakt
onların müəyyən nisbi sabitlikdə olduğunu istisna etmir. Əks halda heç bir
əşyanın keyfiyyəti, sabit xassələri haqqında fikir yürütmək olmazdı. Başqa
sözlə obyektlərin birini digərindən fərqləndirmək qeyri- mümkün olardı.
Deməli, hərəkətin
birinci tipi obyektlərdə onların keyfiyyətinə toxun- mayan, onların təbiətini və müəyyənliyini pozmayan dəyişiklikləri əhatə edir . (Onlar bir növ gizli baş verir və o qədər də nəzərə çarpmır).
Hərəkətin
ikinci tipi elə dəyişiklikləri ifadə edir ki, onlar predmetin
keyfiyyətinin təzələnməsinə, yenisi ilə əvəz olunmasına gətirib çıxarır. Bu
proses ya sözügedən predmetin parçalanaraq məhv olması (öz keyfiyyətini
itirərək bu yolla yeni keyfiyyət əldə etməsi) kimi, ya da onun inkişaf
edərək daha mürəkkəb obyektə çevrilməsi kimi özünü göstərir. Hərəkətin
ikinci tipi inkişaf prosesi ilə sıx bağlıdır.
Hərəkətin həm də müxtəlif formaları vardır.
