Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Qeyd edək ki, müxtəlif dövrlərin müdrik adamları insanda bu 
cür kəskin qəzəbin səbəblərini araşdırmağa cəhd göstərmişlər. Ancaq 
yalnız XX əsrdə insanın dağıdıcı, məhvedici xarakterinin bə‟zi 
səbəblərini aşkar etmək mümkün olmuşdur. Məsələn Z.Freyd belə 
hesab edirdi 
ki, insanın xarakterindəki dağıdıcılıq, onun həyatının sadə 
olmamasından irəli gəlir. Odur ki, gələcəkdə insan üçün daha insani şərait 
yarandıqda, onun qəddarlığı da aradan qalxacaqdır. Lakin insanlara bu 
tarixə qədərki dövrü başa vurmaq və həqiqi tarixi yaşamaq üçün min il 
vaxt lazım gələcəkdir. Freydin ardıcılı E.From (1900-1980) isə bu 
məsələdə tamamilə başqa mövqedən çıxış edir. Onun fikrincə insanlar 
üçün yüxarıda göstərilən tarixə qədərki dövrü yaşamaq vacib deyildir. 
Çünki onlar öz mahiyyəti etibarilə qəddar deyildir. Qəddarlığı insan tarixi 
gedişatda əldə edir. Məhz tarix insanda bu keyfiyyəti yaratmaqla, onu yo-
lundan döndərmişdir. Əvvəllər belə fikirlərə rast gəlinirdi ki, insanın 
aqressiv davranışı filogenetik köklərə malikdir. Belə davranış onun 
anadangəlmə instinktləri ilə bağlıdır, yə‟ni proqramlaşdırılmış xarakter 
daşıyır. From isə bu qəbildən olan fikirlərə qarşı çıxır. O göstərir ki: insan 
təbiətdən yüksək dünyanı, industrial mədəniyyəti yaratmaqla? tədricən öz 
təbii köklərini itirməyə başlayır. O yaratdığı yeni aləmə doğru daim can 
atmaqdadır. Və bu prosesdə birdən özündə dağıdıcılıq sindromunun 
olduğunu aşkar edir. 
Bununla əlaqədar qeyd edək ki, doğrudan da müasir sivilizasiya, 
cəmiyyətin industrial yolla yüksəlişi özgələşmiş insanların sayını artırır. 
Belə adamların hər biri özünü və öz bədənini yalnız şəxsi uğur qazanmaq 
üçün vasitə hesab edir. Bu gün insan həyatının müxtəlif sahələri getdikcə 
daha çox maşınlaşır. Bu meyl isə döyüşkənlik, terrorizm və vandalizm 
kimi keyfiyyətlərin törəməsində ciddi rol oynayır. Qəribə paradoks baş 
verir. Belə çıxır ki, insan maşınları yaratmır, əksinə mexanizmlər və tex-
nologiya ona öz qanunlarını diktə edir. Buna baxmayaraq insanlar 
təbiilikdən kənar sün‟i yaradılan formalara və strukturlara can atırlar. 
Çünki bunlar daha çox rahatlıq gətirir və asan idarə olunurlar. Nəticədə isə 
insanın mövcudluğunun təbii əsasları ciddi təhlükəyə mə‟ruz qalır.
Yuxarıda deyilənlər göstərir ki, insanı izah edən fəlsəfi baxışlar çox 
müxtəlifdir. Lakin onların hamısı belə bir ümumi cəhətə malikdir ki, insan 
Kainatın təkrarolunmaz məhsuludur.