Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

cəmiyyətin 
konkret ölkənin inkişaf səviyyəsi və şəraiti mədəni nailiyyətin tarixi 
prosesə qovuşması öz sosial funksiyasını reallaşdıra bilməsi işində çox 
mühüm şərtdir
. 
Yuxarıda deyilənlər sübut edir ki, mədəniyyət öz sosial 
funksiyalarını o vaxt səmərəli yerinə yetirir ki, onda təcəssüm olunan fəal 
və yaradıcı əsaslar, onların cəmiyyət qarşısında açdığı yeni problemlər və 
inamlar ictimai inkişafın obyektiv şəraiti və qanunlarına uyğun gəlsin. 
2. Mədəniyyətin inkişaf qanunauyğunluqları 
Mədəniyyətin inkişafı mürəkkəb və ziddiyyətli prosesdir. O təkcə 
ümumsosioloji qanunlar üzrə deyil, həm də spesifik qanunlar üzrə baş ve-
rir. 
Mədəniyyətin inkişafı varisliyə, köhnə mədəni irsin dialektik 
inkarına əsaslanır
. Lakin bu proses müəyyən nisbi müstəqilliyə və spesi-
fik qanunlara malikdir. Bəşər tarixində mədəni tərəqqinin mahiyyətini 
açmaq üçün bu qanunauyğunluqları öyrənmək zəruridir. 
Hər bir dövrdə mədəniyyətin inkişafı daxili və xarici səbəblər, 
amillər ilə şərtlənir. Odur ki, konkret tarixi mərhələdə götürülən 
mədəniyyət həmin dövrdəki iqtisadi, texniki, sosial və siyasi və mə
'
nəvi 
amillərin güclü tə
'
siri altında formalaşır və inkişaf edir.
Mədəniyyətin həm tərəqqisi, həm də tənəzzülü mövcud tarixi 
şəraitdəki obyektiv və subyektiv dəyişikliklərlə müəyyən olunur. Lakin 
onların mədəniyyətə tə
'
siri bilavasitə deyil, nəticə e
'
tibarilə, bir sıra 
əlaqələndirici vəsilələrdən keçərək baş verir. Məsələ bundadır ki, 

---

532 
mədəniyyəti məhz insan yaradır. Bu prosesdə o həm də subyektiv kimi öz 
yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirir. Bu yaradıcılıq prosesi insanın öz 
daxili motivləri üzrə baş verir. Lakin bu proses bütövlükdə ictimai 
münasibətlər şəraitində həyata keçirilir və ictimai tələbatı ödəməyə 
yönəlir. 
Odur ki, həmin amillər maddi münasibətlərin mədəniyyətə tə
'
sir 
mexanizmini ifadə edir. Həm də göstərilməlidir ki,