Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
mədəni inkişafın sosial
amillərlə şərtlənməsi düzxətli əlaqə olmayıb, mürəkkəb və çoxtərəfli xarakter daşıyır . Mədəniyyətin inkişafında mühüm qanuauyğunluqlardan biri onun müxtəlif ünsürlərinin bir- birilə qarşılıqlı təsir və qarşılıqlı əlaqədə olmasıdır. Bu qarşılıqlı təsir qısa müddətli və ya uzun müddətli, bilavasitə və dolayısı ilə ola bilir. Məsələn, elmi naliyyətlər gec- tez texniki tərəqqiyə səbəb olur, o isə öz növbəsində mədəniyyətin digər formalarında, məişətdə təzahür edir. Elm və texnikanın özləri də bir- birinə təsir edir. Incəsənət də öz növbəsində elmlə qarşılıqlı təsirdədir. Belə ki, incəsənət insanların tərbiyə edilməsində mühüm əhəmiyyətə ma- likdir. Təhsil və tərbiyənin təşkili isə elmin və incəsənətin inkişafına müəyyən təsir edir. Hər bir dövrün mədəniyyəti tarixi inkişafın həmin pilləsində yaşayan bütün xalqlar və dövlətlər üçün ümumi olan əlamətlərə malikdir. Bununla yanaşı həmin mədəniyyətlər öz formasına və ifadə üsuluna görə eyni olmayıb, müəyyən milli fərqlər və xüsusiyyətlər şəklində (dillərin müxtəlifliyi, milli məişət, psixiki həyat tərzinin rəngarəngliyi və s.) çıxış edir. Lakin mədəniyyətin bu milli xüsusiyyətlərinin özü bir yerdə dayanıb durmur, fasiləsiz surətdə inkişaf edir. Odur ki, öz məzmununa görə mütərəqqi xarakter daşıyan mədəniyyət nümunələri həm də milli forma- larda yaranır. Mədəniyyətin inkişafında digər bir qanunauyğunluq burada sabit- lik və dəyişkənliyin, ənənə və yaradıcılığın (novatorluğun) dialektik vəhdətində ifadə olunur . Onun müxtəlif inkişaf dövrləri arasında dərin varislik əlaqələri mövcuddur. Belə ki, hər bir dövrün mədəniyyəti boş yerdə yaranmır. Əvvəlki mədəni inkişaf səviyyəsinin dialektik inkarı kimi, onun müsbət tərəflərinin mənimsənilməsi nəticəsi kimi çıxış edir. Tarixi prosesin inkişafı gedişində mədəniyyətdə ənənə və yaradıcılığın nisbətində ikinci tərəfin rolu artır. Qeyd olunmalıdır ki, mədəniyyətdə ənənə çox vacibdir, onsuz mədəniyyət demək olar ki, yoxdur. Lakin mədəniyyətin inkişafı prosesində bir tərəfdən mütərəqqi ənənələrə, digər tərəfdən isə mürtəce meyllərə rast gəlmək olur. Mədəniyyətin varisliyi birinci tərəf ilə daha sıx bağlıdır, amma ikinci tərəf də özünü göstərə bilir. Bəzən mədəni irsə münasibətdə yenilik pərdəsi altında keçmiş mədəni irs ilə əlaqələri birdəfəlik kəsmək kimi zərərli mövqe təbliğ olunur. Bu cür vəziyyət şəxsiyyətə pərəstiş dövründə, xüsusilə XX əsrin 60-cı illərində Çində böyük mədəni inqilabın həyata keçirildiyi dövrdə kəskin şəkildə qarşıya çıxmışdı. Bütün bunlar sübut edir ki, keçmişin mədəni irsinə münasibət 534 çox mühüm məsələdir və inkişafın müəyyən dönüş mərhələlərində ciddi siyasi məna alır. Hər bir dövrdə xalq mədəniyyəti yaradarkən özündən əvvəlki nəslin yaratdığı mədəniyyəti tənqidi surətdə mənimsəyir və yenidən işləyir. Ta- rixi inkişafda mədəniyyətin varisliyi həm elmi və texniki nailiyyətlər sahəsində, həm də incəsənətdə özünü göstərir. Mədəniyyətin inkişafında varislik əlaqələrini nəhəng çevrilişlər, belə qıra bilmir. Bununla birlikdə yeni yaranan Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|