Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
J V- Mədəciklərindiastolası .. J Şəkil 4
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I faza qulaqcıqların sistolası.
- Şəkil 5.
- Cədvəl 1 Qulaqcıqların sitolası - 0,lsan.
- Protodiastolik dövr - 0,04 san. İzometrik di- astola dövrü - 0,08 san. Qanın mədəciklərə dolma dövrü-0,25san.
- Izovolemik (izometrik) yığılma dövrü.
- Qanın qovulma dövrü (şəkil 4 C.D).
- Mədəciklərin diastolası (E-G).
- 10.9. Ürəkdə diastolik və sistolik təzyiq
- Sol mədəcikdə sistolik təzyiq.
- 10.10. Ürəyin qovduğu qanın miqdarı (sistolik, dəqiqlik, sutkalıq həcm)
- 10.12. Ürəyin qanla təmin olunması
- 10.13. Ürəyin işi və gücü
- 10.14. Ürək əzələsinin əsas fizioloji xüsusiyyətləri
- Ürək əzələsinin oyanma və refrakterliyi.
|
_____ J V-
Mədəciklərindiastolası ..
J
A - qulaqcığın sistolası. B - İzovo- lomik yığılma. C - tez qovulma. D - ləng qovulma. E - izovolomik boşalma. F -tez dolma. G - ləng dolma. I faza qulaqcıqların sistolası. (A, davamı 01S). Sinus düyünün peysmeyker hüceyrələri depolrizasiya edir və oyanma qulaqcıqların əzələsinə yayılır. EKQ-da P deşiyi qeyd olunur (şəkil 5 aşağı hissəsinə bax). Qulaqcıqların yığılması təzyiqi artırır və mədəciyə əlavə olaraq (öz axınından əlavə) qanın daxil olmasına səbəb olur. Bu zaman mitral (taylı) qapaqlar açıq, aorta aypara qapaqları isə bağlı olur. Qulaqcıqların sistola fazası 0,1 san davam edir. Normada venalardan qanın 75%-i mədəciklərə qulaqcıqlar yığılana qədər öz axını ilə, 25%-i isə
65 downloaded from KitabYurdu.org qulaqcıqlar yığılandan sonra daxil olur. Bu zaman mədəciklər diastola vəziyyətində olur. Taylı qapaqlar açıq, aypara qapaqlar bağlı olur.
A - qulaqcığın sistolası. B - izovolemik yığılma. C - tez qovulma. D - ləng qovulma. E - izovolemik boşalma. F - tez dolma. G - ləng dolma. II faza mədəcikləri sistolası. (B-D, müddət 0,33S). Oyan- ma dalğası AV-düyündən keçən Hiss dəstəsinə, Purkine liflərinə və ürək əzələsinin hüceyrələrinə çatır. Mədəciklər in de- polyarizasiyası EKQ-da QRS kompleksində özünü əks etdirir. Mədəciklərin yığılmasının başlanması mədəcikdaxili təzyiqin
downloaded from KitabYurdu.org artması, qulaqcıq-mədəcik qapaqlarının bağlanması və 1 ürək tonunun yaranması ilə müşayiət olunur. Mədəciklərin sistolası iki dövrə: 1) gərginləşmə, 2) qanın damarlara qovulması dövrlərinə bölünür. Mədəcik əzələsinin təqəllüsü asinxron - yuxarıdan aşağıya doğru tədricən və izometrik-bütün əzələ lifləri eyni vaxtda təqəllüs edir. Bu dövrün əvvəlində mədəciklərdə təzyiq 60-65 mm civə sütununa qədər olanda taylı və aypara qapaqlar bağlı olduğu üçün mədəciklər müvəqqəti olaraq (0,04-0,06 san) damar sistemi ilə əlaqəsini kəsir. Bu dövrə Şovo intersis- tolası deyilir. Sonra mədəciklərdə təzyiq yüksəlir, sol mədəcik- də 115-125 mm civə sütunu, sağ mədəcikdə isə 25-30 mm civə sütunu olur, yəni aorta və ağciyər arteriyasındakı təzyiqdən yüksək olduğu üçün qan əvvəlcə sürətlə (0,05-01 san), sonra isə ləng (0,2 san) damarlara qovulur. Beləliklə, mədəciklərin sisto- lası 0,3 saniyə müddətində baş verir. Bundan mədəciklərin gərginləşmə dövrünə 0,05-0,08 saniyə, qanın qovulma dövrünə isə 0,22-0,25 saniyə vaxt sərf olunur. Bu fizioloji prosesi mədəciklərin sistolasım daha ətraflı aşağıdakı kimi izah etmək olar. /// faza - qulaqcıq və mədəciklərin bir yerdə ümumi pauzası və ardıcıl boşalması və ya mədəciklərin ümumi dias- tolası dövrünü əhatə edir. Bu zaman taylı qapaqlar bağlı olur. Aypara qapaqlar isə mədəciklərdən qanın tədricən qovulması başa çatdıqdan sonra bağlanır. Bundan sonra 0,08 san müddətində mədəciklərin damarlar ilə əlaqəsi kəsilir. Şovo intersisto- lası yenidən baş verir. Ümumi diastola, yəni mədəciklərin diastolası-protodi- astolik və izometrik diastola dövrlərinə bölünür. 0,04 saniyə çəkən protodiastolik dövr taylı qapaqların bağlı olduğu vəziyyətdə mədəciyin boşalmağa başlaması anından aorta və ağciyər arteriyası aypara qapaqların tam bağlandığı ana qədər davam edir. Bu vəziyyətdə həm taylı, həm də aypara qapaqlar 0,08 san bağlı olur. Lakin bu müddətdə belə mədəciklərin boşalması davam edir və izometrik diastola (gərginliyin düşməsi) dövrü adlanır. Tədricən boşalmanın sonunda mədəciklərdəki təzyiq qulaqcıqlardakı təzyiqdən aşağı düşür, taylı qapaqlar açılır və qanın venalardan mədəciklərə passiv dolması dövrü
downloaded from KitabYurdu.org başlayır (0,3 san). Lakin bu qan aypara qapaqları bağlı olduğu üçün arteriya damarlarına keçə bilmir. Bundan sonra qulaqcıqların yığılması nəticəsində qanın mədəciklərə fəal, aktiv dolma dövrü başlayır. I, II və III fazaların ardıcıllığı və həmin vaxt cədvəl 1-də verilmişdir.
sistolası - 0,33 san.
Mədəciklər- dən qanın qovulması - 0,25 san.
təqəllüs - 0,03 san. Qanın sürətlə qovulması - 0,12 san. Qanın tədricən qovulması - 0,13 san.
diastolası - 0,47 san.
İzometrik di- astola dövrü - 0,08 san. Qanın mədəciklərə dolma dövrü-0,25san.
dolması - 0,16 san.
Beləliklə, qulaqcıqların sistolası (I faza) 0,1 saniyə, mə- dəciklərin sistolası (II faza) 0,3 saniyə, onların diastolası 0,5 saniyə davam edir. Bütün ürəyin, yəni qulaqcıqlar və mədəcik- lərın birlikdə diastolası III faza - 0,4 saniyə davam edir. Deməli, bir ürək döyünməsinə 0,8 saniyə vaxt sərf olunur. Normada sağlam adamın ürəyi bir dəqiqədə 70-75 dəfə döyünməlidir (şəkil 4 B).
müddətində). Mədəciklərin yığılmasından sonra onda təzyiq kəskin yüksəlir, lakin mədəcikdaxili həcmdə dəyişiklik baş vermir, bu zaman bütün qapaqlar sıx bağlı olur. Məlumdur ki, bu müddət ərzində mədəciklər yığılır, lakin qanın qovulması baş vermir. «İzovolemik (izometrik) dövrün»də ürək mə- dəciklərinin əzələ liflərinin gərginliyi artır, lakin onlar qısalmır.
80 mm.Hg.st. (sağ mədəcikdə 8 mm.Hg.st.) yüksək olan kimi, aypara qapaqlar açılır. Taylı qapaqlar bu zaman bağlı
downloaded from KitabYurdu.org olur. Qan sürətlə mədəcikləri tərk edir. Qanın 70%-i qovulma dövrünün üçdə birində mədəciklərdən vurulur, qalan 30%-i isə sonrakı üçdə ikisində aorta və ağciyər kötüyünə qovulur. Ona görə də birinci üçdə biri qanın tez qovulma dövrü (C), lakin qalan üçdə ikisi isə qanın ləng qovulma dövrü adlanır (D). Sistolanın sonu ürəyin II tonunun başlanması ilə eyni vaxta düşür. Aypara qapaqların istiqamətində qanın geriyə cərəyanı başlayır və onları bağlayır. Mədəciklərin boşluğunda təzyiqin tez aşağı düşməsi və qapaqların bağlanması ürəyin II tonunun yaranmasına səbəb olan, onların gərginləşmiş hissələrinin titrəməsinə səbəb olur.
verir. Bu müddətdə EKQ sonrakı PQRST kompleksinin baş- lanmasına qədər əmələ gələn izoelektrik xətt qeydə alınır.
bütün qapaqlar bağlıdır, mədəciklərin həcmi dəyişməyib. Təzyiq izometrik yığılma dövründə qalxdığı kimi demək olar ki, elə də tez aşağı düşür. Belə ki, mədəciklərin diastolasında qan venoz sistemdən qulaqcığa daxil olmaqda davam edir. Qulaqcıqlarda təzyiq isə öz maksimum səviyyəsinə yaxınlaşır.
qanla tez dolma müddəti dövrüdür. Təzyiq mədəciklərdə qulaqcıqlarda nisbətən azdır, qulaqcıq-mədəcik qapaqları açıq olur, qan qulaqcıqdan mədəciklərə daxil olur və mədəciklərdə həcm yüksəlməyə başlayır. Mədəciklərin qanla dolmasının ölçüsündən asılı olaraq ürək əzələsinin divarının elastikliyi və dolma sürəti azalır (ləngdolma dövrü, (G).
hesabla 110-120 ml-ə qədər artır. Bu həcm son diastolik həcm kimi məlumdur. Mədəciklərin sistolasından sonra qanın həcmi 70 ml-ə qədər azalır. Buna ürəyin vurğu həcmi deyilir. Mədəciklərin sistolası başa çatdıqdan sonra qalan son-sistolik həcm 40-50 ml təşkil edir. Əgər ürək əvvəlkinə nisbətən güclü yığılarsa, onda son- sistolik həcm 10-20 ml azalır. Əgər distola müddətində ürəyə
downloaded from KitabYurdu.org çoxlu miqdarda qan daxil olarsa, onda mədəciklərin son- diastolik həcmi 150-180 ml-ə qədər yüksələ bilər. Son diastolik həcmin summar artması və son-sistolik həcmin azalması ürəyin vurğu həcmini normaya nisbətən iki dəfə artıra bilər. 10.9. Ürəkdə diastolik və sistolik təzyiq Sol mədəciyin mexaniki işi onun boşluğunda diastolik və sistolik təzyiq ilə təyin edilir.
qanın miqdarının proqressiv artması ilə yaranır; sistoladan əvvəl olan təzyiqə son-sistolik təzyiq deyilir. Necə ki, yığılmayan mədəcikdə qanın həcmi 120 ml çox olmayana qədər, diastolik təzyiq praktiki olaraq dəyişmir və bu həcmdə qan sərbəst olaraq qulaqcıqlardan mədəciklərə daxil olur. Sol mədəcikdə sistolik təzyiq. Mədəciklərin yığılması za- manı sistolik təzyiq hətta az həcmi şəraitində belə artır, lakin mədəcikdə həcm 150-180 ml olanda maksimuma çatır. Əgər həcm daha əhəmiyyətli dərəcədə artarsa, onda sistolik təzyiq düşür, belə ki, ürək əzələsinin liflərinin aktin və miozin fıla- mentləri həddən artıq dartılır. Normada sol mədəcik üçün maksimal sistolik təzyiq 250-300 mm.Hg.st. təşkil edir. Sağ mədəcikdə normada sistolik təzyiq 60-80 mm.Hg.st. təşkil edir. 10.10. Ürəyin qovduğu qanın miqdarı (sistolik, dəqiqlik, sutkalıq həcm) Normal halda ürək hər dəfə sistola etdikdə sağ və sol mədəcik eyni miqdarda 70-80 ml qan qovur. Sistola zamanı hər bir mədəciyin damarlara vurduğu qanın həcminə, ürəyin sistolik həcmi deyilir. Əgər ürəyin sistola zamanı qovduğu qanın miqdarını və bir dəqiqədə ürək döyünmələrinin sayını bilsək, onda dəqiqəlik həcmi təyin etmək asandır. Məsələn, sol mədəciyin sistola zamanı aortaya vurduğu qanın həcmi 75ml, ürək döyünmələrinin sayı isə 75-80-a bərabərdirsə onda ürəyin də
downloaded from KitabYurdu.org qiqəlik həcmi (ÜDH) — sistolik həcm (SH)X ürək döyünmələrinin sayı. Onda dəqiqəlik həcm 1) 75x75—5635ml—5,6/, 2) 75x80=6000ml=6/ bərabər olacaqdır. Orta yaşlı adamlar üçün bu dəqiqəlik həcm 4-6/ bərabər olur. Bir gün müddətində isə 8-10 min / qan qovur. Ağır fiziki iş zamanı qovulan qanın həcmi 4-7 dəfə artır. İnsanda dəqiqəlik həcmi təyin etmək üçün klinikalarda bu həcmi Fik tərəfindən təklif olunan üsuldan istifadə edirlər. Fik üsulunda dəqiqəlik tutumu tapmaq üçün arterial və venoz qanda oksigenin miqdarı faizlə fərqi tapılır. Sonra bir dəqiqə ərzində insanın sərf etdiyi oksigenin həcmi müəyyən edilir. Tutaq ki, bir dəqiqədə ağciyərlərdən qana 400 ml oksigen daxil olmuş və oksigenin arterial- venoz qan arasındakı fərqi 8%-dir, onda bir dəqiqədə ağciyərlərdən 1QQ '
- = 5000 -ml qan keçməlidir. Qanın bu miqdarı dəqiqə- 8
lik tutum hesab olunur. Hesablamalar göstərir ki, ürək dəqiqədə 60-80 dəfə vurarsa, sol mədəcik aortaya dəqiqədə 6, saatda 360, bir gündə 8,640 litr qan qovur. 70 il yaşayan adamın ürəyi təxminən 2.600 milyon dəfə vurur və 150.000 ton qan qovur. Fiziki işdə ürəyin vurğusu xeyli artır. Məsələn, yarış zamanı idmançıların ürəyi dəqiqədə 250 dəfədən çox vurur. Ürək vurğusunun sayı yaşla da əlaqədardır. Bir yaşa qədər uşaqlarda ürək vurğularının sayı dəqiqədə 100-200, 10 yaşda 90-120 və daha yuxarı yaşlarda 60-80, qocalarda isə yenə də tezləşərək 90- 95-ə çatır. Ürəyin nasos funksiyasına nəzarətin əsasını 1) ürəyə axan qanın həcminin dəyişməsinə ürəyin xüsusi tənzimləyici mexanizminin cavabı (Frank-Starlinqin qanunu), 2) ürəyin tezliyi və iş qüvvəsinin avtonom sinir sistemi vasitəsilə idarə olunması təşkil edir. . Frank-Starlinq qanununa görə ürəyin əzələ lifləri ona daxil olan qanın hesabına nə qədər çox dartılarsa, ürəyin yığılma qüvvəsi bir o qədər çox olur və arterial sistemə bir o qədər çox qan daxil olur. Beləliklə, ürəkdə əzələ lifinin uzunluğunu dəyişən özünütənzim mexanizminin olması, ürəkdə het- 7 1 downloaded from KitabYurdu.org rometrik özünü tənzimdən danışmağa imkan verir. Təcrübədə (şəkil 6 A) bunu müşahidə etmək üçün F.Starlinqin təkmilləşdirdiyi ağciyər-ürək preparatından istifadə edilir.
A B
Frank-Starlinq mexanizmi. A - Eksperimentin sxemi («ürək- ağciyər» preparatı). 1 - müqavimət kontrolu; 2 - kompression kamera; 3 - rezervuar; 4 - mədəciklərin həcmi. B - İnotrop effekt. Bunun üçün cərrahi yolla heyvanda aorta və boş venaları bağlamaqla böyük qan dövranı fəaliyyəti dayandırılır. Kiçik qan dövranı isə zədələnməmiş şəkildə qalır. Aorta və boş venaya şüşə və rezin borulardan ibarət sistemlə əlaqələndirilmiş kanyula salmır. Sol mədəcikdən aortaya ötürülən qan bu sistemlə axaraq əvvəlcə boş venaya, sonra isə sağ qulaqcığa və sağ mədəciyə gəlir. Buradan isə kiçik qan dövranına keçərək oksigenlə zənginləşir və nəhayət, sol mədəciyə qayıdır. Beləliklə, ağciyər-ürək preparatı ürəyin yükünü istənilən formada dəyişməyə imkan verir. Belə ki, ürəyə axan qanın miqdarı artdıqca ürək əzələsi daha çox dartılır və onun təqəllüs qüvvəsi çoxalır. Nəticədə ürəyin sistolik və dəqiqlik tutumu artır. Ürək əzələsinin bu xü
downloaded from KitabYurdu.org susiyyətini «Ürək qanunu» (Frank-Starlinq qanunu) adlandırmışlar. Beləliklə, ürək əzələsinin təqəllüs qüvvəsi və sistolik tutum diastola zamanı mədəciklərin qanla nə dərəcədə dolmasından asılı ola bilər. Ürəyin fəaliyyəti əzələnin mexaniki olaraq genişlənməsi ilə deyil, sinir sistemi vasitəsilə tənzim edildiyi üçün Starlinqin «ürək qanunu» məhdud dərəcədə əhəmiyyətlidir. Ürəyin dəqiqəlik və sistolik tutumu onun gördüyü işdən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn, əzələ işində dəqiqəlik tutum daha çox, yəni 25-
qədər
arta bilər. 10.11. Ürək tonları Stetofonedoskopla döş qəfəsinin sol yarısına qulaq asmaq, ürəyin iki tonunu eşitməyə imkan verir:
sistolasının əvvəlində qulaqcıq-mədəcik qapaqlarının bağlanması və vətər tellərinin çırpınıb gərginləşməsi ilə əlaqədar olur. Sistolik ton sürəkli, uzun və alçaq olur. II ton sistolanın sonunda aorta və ağciyər arteriyalarının aypara qapaqlarının bağlanması ilə əlaqədar olur. Diastolik ton qısa, yüksək və zildən eşidilir. I və sistolik ton 0,14S, 11-0,1 İS davam edir. Ürəyin II tonu I tona nisbətən daha yüksək tezliyə malik olur. I və II tonların eşidilməsi «tap-tup» səslərinin tələffüzünə yaxın olur. I və II tonlardan başqa bəzən ürəyin patologiyasını əks etdirən əlavə III və VI tonlarda eşitmək olar. Ürək tonlarının dəqiq analizi elektron cihazlarının tət- biqindən sonra mümkün olmuşdur. Əgər döş qəfəsi üzərinə gücləndirici və ossiloqrafla birləşmiş həssas mikrofon yerləşdirsək, hərəkət edən fotokağız və ya fotoplyonkada ürək tonlarının yazısını almaq olar. Bu üsul fonokardioqrafıya adlanır. Fonokardioqramda qulaqda eşidilən birinci və ikinci tonlardan əlavə, iki zəif (üçüncü və dördüncü) ürək tonları da ayırd 73 downloaded from KitabYurdu.org edilir. Üçüncü ton ikincidən 0,011-0,18 saniyə sonra meydana çıxır və mədəciklərin qanla aktiv dolması nəti-cəsində ürək divarlarının titrəməsini əks etdirir. Dördüncü ton isə birinci tondan əvvəl qulaqcıqların diastolası zamanı mədəciklərin qanla passiv dolmasından əmələ gəlir. Bu zaman onlara küy əlavə olunur və ton təmiz eşidilmir. Buna səbəb qapaqların kip bağlanmaması və qanın geri qayıtmasıdır. Ürəyin tonlarına ayrı-ayrılıqda qulaq asmaq olar. Sis- tolik tona sol mədəciyin, yəni ikitaylı qapağın səsinə ürəyin zirvəsində məmə xəttindən 1-1,5 sm sağa doğru qulaq asmaq olar. Sağ mədəciyin və üçtaylı qapağın səsinə III, VI qabırğanın döş sümüyünə birləşdiyi yerdə qulaq asılır. İkinci tona - diastolik tona, yəni aorta aypara qapaqlarının səsinə ikinci qabırğaarası nahiyədə döş sümüyündən sağda qulaq asmaq olar. Ağciyər arteriyası aypara qapaqlarının bağlanmasından əmələ gələn səsə II (döş) qabırğaarası nahiyədə, sol tərəfdə qulaq asmaq olar. 10.12. Ürəyin qanla təmin olunması Ürəyin divarını qanla sağ və sol vena (koranar) arteriyaları təmin edir. Hər iki vena arteriyaları aortanm əsasından (aorta qapaqlarının kənarlarının birləşdiyi yerə yaxın) başlayır. Sol mədəcyin arxa divarı, arakəsmənin bir sıra hissələri və sağ mədəciyin çox hissəsi sağ vena arteriyası ilə qanla təmin olunur. Ürəyin qalan şöbələri qanı sol vena arteriyası vasitəsilə alır. Sol mədəciyin yığılması (sistolası) zamanı ürək əzələsi vena arteriyasını sıxır və ürək əzələsinə qanın daxil olması praktiki olaraq dayanır - ürəyin boşalması (diastolası) və damar divarının aşağı müqaviməti zamanı vena arteriyasının qanın 75%-i ürək əzələsinə çatır. Adekvat koronar qan cərəyanı üçün qanın diastoliq təzyiqi 60 mm.Hg.st. aşağı düşməlidir. Fiziki iş zamanı koronar qan təzyiqi güclənir, bu əzələ
downloaded from KitabYurdu.org ni oksigen və qidalı maddələrlə təmin etmək üçün ürəyin fəa- liyyətinin artması ilə əlaqədardır. Koronar venası, ürək əzələsinin çox hissəsindən qanı toplayaraq koronar sinisuna və sağ qulaqcığa tökülür. Daha çox «sağ ürəkdə» yerləşən bir sıra nahiyələrdən qan birbaşa ürək kameralarına daxil olur.
Ürək fəaliyyətdə olduğu zaman gördüyü iş qanın mə- dəciklərdən qovulmasına və damarlarda hərəkətinə sərf olunur. Bu zaman əmələ gələn enerjinin bir hissəsi damar divarında potensial enerjiyə, digər hissəsi isə hərəkət edən qanda kinetik enerjiyə çevrilir. Digər tərəfdən ürək qanı qovduğu zaman müəyyən müqavimətə rast gəlir. Buna əsaslanaraq ürəyin işini aşağıdakı formula ilə hesablamaq olar: PV 2
W - PR + — - — ; burada:
W-iş; P - dəqiqəlik tutum; R - orta qan təzyiqi; V - qanın hərəkət sürəti; g - ağırlıq gücünün sürəti. Tutaq ki, dəqiqəlik tutum 5.000 ml-ə, orta qan təzyiqi 200 sm su sütununa, qanın orta hərəkət sürəti 50 sm/san-ə, ağırlıq gücünün sürəti təxminən 1.000 sm/san-yə bərabərdir, onda PR=5000.200= 1.000.000 q.sm. və ya 10 kq/dəq.
ü—=5000750/2—2.1000=6250 q.sm=0.0625 kq, m/dəq. Göründüyü kimi sol mədəciyin göstərilən müqavimətə qarşı sərf etdiyi iş, qanın hərəkət sürətinə sərf etdiyi işdən artıq olur. Ürəyin sağ mədəciyinə sol mədəcik qədər qan qovmasına baxmayaraq, ağciyər arteriyasında təzyiq 5 dəfə az olur, 75 downloaded from KitabYurdu.org PV 2 odur ki, sağ mədəcik üçün PR=2kqm/dəq --------- 2* ilə hesablamaq olar. Beləliklə, ürəyin işi sakitlik zamanı 10+2=12 kqm/dəq (117,6 c). Məşq etmiş idmançılar intensiv fiziki iş görərkən ürəyin gücü dəqiqədə 65 kqm-ə və ya 38,2 kvt-a qədər arta bilər. Fəaliyyətdə olan ürəyin gücü 70 kiloqram çəkisində olan adamı 6 saat ərzində 25-ci mərtəbəyə, 20 gün müddətində isə uca zirvəli Elbrus dağma qaldıra bilər. 10.14. Ürək əzələsinin əsas fizioloji xüsusiyyətləri Digər əzələlər kimi ürək əzələsi də elastikliyə və dartılarkən 1) qıcığa oyanma ilə cavab vermək, 2)uzanma, 3) oyanmanı nəql etmək, bunlardan başqa ürək 4) ritmiki avtono- miya, təqəllüs qabiliyyətinə malikdir. Ürək əzələsi eninəzolaqlı əzələlərə aid olsa da lifləri bir- birilə birləşərək sinsit (tor) əmələ gətirən ürək əzələsi ilə saya və eninəzolaqlı əzələlər arasında fərqlər olduğu elmə məlumdur. Skelet əzələsinin fəaliyyəti iradi olduğu halda, ürək əzə- ləsinin işi qeyri-iradidir və tetanik deyil, tək təqəllüs edir. Ürək əzələsinin oyanma və refrakterliyi. Mexaniki, ter- miki və ya kimyəvi qıcıqlarla ürək əzələsinə təsir etdikdə onun oyanması və yığılması baş verə bilər. Bunun üçün qıcığın qüvvəsi qapı və ya qıcıq həddinə bərabər və ya ondan çox olmalıdır. Qapı qıcığından zəif qıcıqlar oyanma və təqəllüs əmələ gətirmir. Qıcığın qüvvəsini tədricən artırıb qapı qıcığına çatdırdıqda: 1) ürək buna maksimum yığılmaqla cavab verir; 2) sonra qıcıq qüvvəsini nə qədər artırsaq da ürək, ancaq qapı qıcığına verdiyi cavaba uyğun cavab verəcəkdir. Bu onu göstərir ki, ürək əzələsinin yığılma qüvvəsi qıcığın qüvvəsindən asılı deyil, başqa sözlə, əgər qıcıq qüvvəsi zəifdirsə ürək ona cavab vermir və ya əgər qıcığın qüvvəsi qapı qıcığından yüksək olarsa, ona maksimal dərəcədə cavab verməklə yığılır.
Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|