DƏrslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 08. 06. 2015-ci IL tarixli 645 nömrəli əmri ilə

Bəxtiyar Vahabzadə

2.  Şeirdəki əsas fikri müəyyən edin.
3.  Müəllif nə üçün oxucunun diqqətini ilk dərsliyin adına cəlb edir?
4.  Şair nə üçün ana dilimizi “xəzinə” adlandırır?
5.  Sizcə, tarix və mədəniyyətimizlə dilimizin hansı əlaqəsi vardır? Fikrinizi faktlarla
əsaslandıraraq ümumiləşdirin.
6.  Şair ana dilini necə qiymətləndirir?
7.  Ana dilində danışmağı özünə ar bilənlərə münasibətiniz necədir? Fikirlərinizi
əsaslandırın.
8.  Şeirdən çoxmənalı və omonim sözləri seçin və izah edin.
9.  Hansı sözlər məcazi mənada işlənmişdir? Özünüz də məcazi mənalı birləşmələr
yaradın.
10.  Şeirdə fərqləndirilmiş söz və ifadələrin məna çalarlarını izah edin.
11.  Şeirdən ismi birləşmələri seçib aşağıdakı kimi qruplaşdırın.
I tərəfi yiyəlik halda
olmayan, II tərəfi
mənsubiyyət
şəkilçisiz
birləşmələr
I tərəfi qeyri-müəyyənlik
bildirən yiyəlik halda, II
tərəfi mənsubiyyət
şəkilçili birləşmələr
I tərəfi müəyyənlik
bildirən yiyəlik halda,
II tərəfi mənsubiyyət
şəkilçili birləşmələr
İlk mahnı 
.........................
Ana dili 
.........................
Şagirdlərin ilk dərsliyi 
.........................
Asılı tərəfin əsas tərəfi təyin etdiyi birləşmələrə təyini söz birləşmələri deyilir. Bu
birləşmələrin üç növü var:
I növ təyini söz birləşmələri; 
II növ təyini söz birləşmələri; 
III növ təyini söz birləşmələri.

12.  Aşağıdakı sxemlərə uyğun I növ təyini söz birləşmələri düzəldin.
✔
 “Ana dili ” şeirində bu sxemlərə uyğun söz birləşmələri varmı?
13.  Uyğunluğu müəyyənləşdirin.
✔
 Yaranan birləşmələr haqqında fikir mübadiləsi aparın. Hansı birləşmə məcazi
mənalıdır?
14.  “Dilim varsa, yaşayıram” adlı mühakimə xarakterli inşa yazın
Birinci növ təyini söz birləşməsi xüsusi şəkilçi olmadan formalaşır. Asılı tərəfi
müxtəlif nitq hissələri ilə (isim, sifət, say, əvəzlik, feili sifət, bəzi zərflər) ifadə
olunur. Belə birləşmələrin əsas tərəfi, əsasən, isimdən ibarət olur. Məsələn: 
gümüş (isim) qaşıq (isim) 
həmin (əvəzlik) qız (isim) 
çalman (feili sifət) musiqi (isim)
hündür (sifət) bina (isim) 
aşağı (zərf) mərtəbə (isim) 
xeyli (say) kitab (isim)
Sözlərin düzgün tələffüz
qaydasını göstərin.

MƏDİNƏ XANIM QİYASBƏYLİ
maarifçi qadın
Azərbaycanda mənalı həyat yolu keçən dəyərli, ziyalı qadınlarımızdan biri Mədinə
xanım Qiyasbəyli olmuşdur.
Mədinə xanım Qiyasbəyli 1889-cu ilin aprelində Qazax qəzasının Salahlı kəndində
Mehdi ağa Vəkilovun ailəsində dünyaya gəlmişdir. Mədinə xanım Qiyasbəylinin
maarifpərvər bir nəsildə, elmə, biliyə dəyər verən Mehdi ağanın ailəsində dünyaya
gəlməsi onun gələcək həyatında mühüm rol oynamışdır.
Mədinə xanım ilk təhsilini evdə valideynlərindən almış, sonra Tiflisdə “Müqəddəs
Nina” qız məktəbində oxumuşdur. Təhsilini əla qiymətlərlə başa vuran Mədinə
xanım kənddə qızlar üçün məktəb açmaq qərarına gəlir. Ancaq mollaları, gerilik
tərəfdarları çox olan, insanları cəhalət məngənəsində sıxılan bir əyalət kəndində
bunu həyata keçirmək o qədər də asan deyildi.
Camaat qızlarını Mədinə xanımın məktəbinə verməyə cəsarət etmirdi. Bunu görən
gənc Mədinə işə yaxın qohumlarının uşaqlarından başlayır. Əlbəttə ki, uğur qazanır.
Yavaş-yavaş uşaqların sayı 30-a çatır.
* * *
1.
 Müəyyən müddətdən sonra Mədinə xanım Qazaxda Xalq məktəbləri inspektoru
təyin edilir və maarif işlərinin genişlənməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir. Bacarığı
və savadı onu tezliklə tanıdır. Bakıya köçən Mədinə xanım 1920-ci ilin martında
burada savad kursunun açılmasına nail olur. Martın 10-da kurs milli hökumətin
qərarı ilə rəsmiləşdirilir. Mədinə xanımı sayca ikinci olan qadın axşam kursunun
müəllimi təyin edirlər. Az müddətdə 20-yə qədər savadlanmaq istəyən qadın buraya
müraciət edir. Kursda Üzeyir Hacıbəyli, Xədicə xanım Ağayeva, Şəfiqə xanım
Əfəndizadə dərs deyirlər.
2.
 Beləliklə, Salahlıda ilk kənd qız məktəbi formalaşır. Məktəbdə türk dili, hesab,
təbiətşünaslıq, rus dili fənləri ilə yanaşı, musiqi dərsləri də tədris olunurdu.
3.
 1910-cu ildə Mədinə xanım Şəhriyar bəy Qiyasbəyovla evlənərək Dağ Kəsəmən
kəndinə gəlin köçür. Canı ilə, qanı ilə işinə bağlı olan biri dağ kəndində boş durarmı?!
Orada da tezliklə qızları təhsilə cəlb etməyin yolunu axtarmağa başlayır. Nəhayət,
qısa zaman içində Dağ Kəsəməndə qız məktəbi açmağa nail olur.

1.  Abzasların ardıcıllığını bərpa edin.
2.  Hansı abzasda təkrarlar vardır? Onları aradan qaldırmağa çalışın.
3.  Mədinə xanımı savad kursları açmağa nə vadar edirdi?
4.  Sizcə, nə üçün insanların, əsasən, qadınların savadlanmasına imkan verilmirdi?
Bu gün belə hallarla rastlaşırsınızmı?
5.  Hər abzasdakı əsas fikri müəyyənləşdirib 1-2 cümlə ilə ifadə edin. Aşağıdakı
sxemdən istifadə edin.
6.  Dağ, qız sözlərinin omonim olduğunu əsaslandırın.
7.  Cəhalət, əyalət, məngənə sözlərinin leksik mənalarını izah edin.
8.  Ziyalı sözünün sinonimini müəyyənləşdirin
9.  Mətndə fərqləndirilmiş birləşmələrin tərəflərini qrammatik cəhətdən təhlil edin.
Əsas və asılı tərəflərdəki ortaq və fərqli cəhətləri göstərin.
Birinci tərəfi qeyri-müəyyənlik bildirən yiyəlik halda olan, ikinci tərəfi
mənsubiyyət şəkilçili ismi birləşmələrə ikinci növ təyini söz birləşmələri
deyilir. 
II növ təyini söz birləşməsinin ikinci tərəfi yalnız III şəxsin təkinin
mənsubiyyət şəkilçisini qəbul edir.
II növ təyini söz birləşmələrinin hər iki tərəfi, əsasən, isimlə ifadə olunur.
Məsələn: ata öyüdü, məktəb həyatı, Azərbaycan ordusu.

10.  Tərkibindəki sözlərdən biri səhv yazılmış söz birləşmələrini müəyyənləşdirib
düzgün yazın. Söz birləşmələrinin tərəflərini qrammatik mənalarına görə təhlil
edin.
Sinifdəki səs-küy ətrafı bürümüşdü. Bu an xoşsifət bir məllim sinif otağına daxil
oldu. Uşaqlar bu məllimi ilk dəfə görürdülər. Çünki o bu məktəbə təzə təyinat
almış Asif müəllim idi. Asif müəllim bu nadinç uşaqlar haqqında xoş sözlər
eşitməmişdi. Ona görə də onlara bir ibrət dərsi vermək istədi. Təbaşiri götürüb
löhənin qarşısına keçdi. “1” rəqəmini yazıb dedi:
Baxın, bu gördüyünüz insanlıqdır. Həyatda sahib ola biləcəyiniz ən dəyərli bir
şeydir. Sonra “1”in yanına “0” yazdı. Bu, uğurdur. Uğur qazanmış insan biri on
edər.
Sonra müəllim bir “0” da əlavə edir: “Bu gördüyünüz isə təcrübədir. 10
olduğunuz vaxt sizi 100-ə qaldırar”. Beləliklə də, sıfırlar hər dəfə yeni məzmun
yaradır: bacarıq, ciddiyyət, sevgi... Fikrini izah etdikdən sonra müəllim silgisini
əlinə alaraq ən başdakı “1”i silir və söylədiyi fikiri sona çatdırır:
"İnsanlıq yoxdursa, “0”ların əhəmiyyəti yoxdur".
✔
 Mətndəki əsas fikri şərh edin və əsas mətnlə əlaqələndirin.
✔
 Fərqləndirilmiş sözlərin tələffüz formasını yazın. Fərqli tələffüzün səbəbini izah
edin. Mətndəki ikinci növ təyini söz birləşmələrini tapın. Onların tərəfləri arasına
söz artırılıb-artırılmamasının mümkünlüyünü izah edin.
11.  Savad kursu, qız məktəbi, sinif otağı birləşmələrinin tərəflərini ayrı-ayrılıqda və
eyni zamanda cəm şəkilçisi ilə işlətməyə çalışın. Nə müşahidə etdiniz?
Fikirlərinizi əsaslandırın.
12.  “Maarifçi qadınlarımız” mövzusunda nəqli xarakterli qısa mətn yazaraq qəzet
materialı hazırlayın.
İkinci növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasına, əsasən, söz daxil etmək
olmur. 
İkinci növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri eyni zamanda cəmlənə bilmir.
Məsələn: aqillər sözü, aqil sözləri. 
Ancaq dilimizdə elə ikinci növ təyini söz birləşmələri vardır ki, onların hər iki
tərəfi eyni zamanda cəm şəkilçisi ilə işlənə bilir. Məsələn: atalar sözləri,
həmkarlar ittifaqları, elmlər doktorları.

MÜCRÜ
(ixtisarla)
O, gəlin köçəndə anası mücrü də qoydu cehizinin üstünə. “Gəlin mücrüsüz olmaz!”, -
dedi.
Nənə yadigarı idi bu balaca, naxışları solğun mücrü. İndi də onun qisməti oldu.
O, üzük, qızıl saat və sırğalarını qoyardı mücrüyə. Mücrü paltar dolabında ən yuxarı
gözə qalxmışdı. Əzizlənirdi mücrü, sevilirdi mücrü...
Bir gün gəlin ana oldu. Əri hədiyyə ilə evə gəldi. Açıldı mücrü, cavan ana qızıl
boyunbağını qoydu, örtüldü mücrü.
Və beləcə doldu mücrü.
Atanı müharibə apardı. Ehtiyacla əlbəyaxa oldu ana. Gecəsi gündüzə, gündüzü
gecəyə qarışdı ananın. Ancaq itirmədi özünü, itirə bilməzdi ana!
Bir dəqiqə də işsiz durmadı, bir dəqiqə də. Lakin çatışmırdı qazancı. Beş uşağa
çatışmırdı qazancı ananın!
Açıldı mücrü, örtüldü mücrü. Nişan şeyləri, ər hədiyyələri bazara ayaq açdı...
Kədərlə açıldı mücrü, kədərlə örtüldü mücrü... Boşaldı mücrü...
Bir gün ananın ilki sevincək evə gəldi. Diplomla gəldi. İlk diplom idi ki, onların evinə
qədəm qoyurdu. Ali məktəb diplomu.
Ana doluxsuna-doluxsuna diplomu dodaqlarına apardı, bağrına basdı, gözlərində
yaş görünəndə yadına çoxdan unudulmuş mücrü düşdü...
Ananın əlləri, mehriban əlləri mücrüyə toxunanda mücrü sanki cana gəldi, sevincək
açıldı mücrü, diplomu ağuşuna aldı, gülümsədi, sevincək örtüldü mücrü.
Evə ikinci diplom gəldi. Açıldı mücrü, örtüldü mücrü.
Üçüncü... dördüncü... beşinci... Tamam doldu mücrü.
Ana oxşadı mücrünü. Gözünün qabağına çox şeylər gəldi, çox şeylər!
Mücrünü öz yerinə qoyanda anaya o, indi ağır, əvvəlkindən qat-qat ağır gəldi.
Mücrü niyə sevinclə
açıldı? Fikrinizi
faktlarla əsaslandırın.

Ana yanılmamışdı. O sərvət hara, bu sərvət hara?!
Gülhüseyn Hüseynoğlu

1.  Nə üçün mücrü əvvəlkindən daha ağır gəldi?
2.  Diplom nə üçün sərvət hesab edilir?
3.  Bu mətn dilinə görə əvvəlki mətnlərdən nə ilə fərqlənir?
4.  Mətni bitkin hissələrə ayırın və hissələr arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirin.
5.  Mətni dialoq şəklində qurmağa çalışın. Sizcə, bu mətni dialoqa çevirmək olarmı?
Gəldiyiniz qənaəti əsaslandırın.
6.  “O sərvət hara, bu sərvət hara” ifadəsi bu bölmədə öyrəndiyiniz hansı mətndəki
əsas fikirlə üst-üstə düşür? Fikrinizi əsaslandırın.
7.  Qazanc və maaş sözlərinin sinonim olmadığını əsaslandırın.
8.  Mətndən məcazi mənalı sözləri seçin. Həmin sözlərin həqiqi və məcazi
mənalarını müqayisə edin. Həqiqi mənada müvafiq sözlərlə işlədin.
9.  Mətndən ismi birləşmələri seçib aşağıdakı kimi qruplaşdırın.
II növ təyini söz birləşmələri:
I növ təyini söz birləşmələri: 
✔
 Mətndə fərqləndirilmiş söz birləşmələrini tərəflərinin ifadə vasitələrinə görə
müqayisə edin. 
✔
 Mətndə çərçivəyə alınmış birləşmələrlə qruplaşdırdığınız birləşmələri müqayisə
edin. Hansı fərqi gördünüz?
Birinci tərəfi müəyyənlik bildirən yiyəlik halda, ikinci tərəfi mənsubiyyət
şəkilçili ismi birləşmələrə üçüncü növ təyini söz birləşmələri deyilir.
Üçüncü növ təyini söz birləşməsinin I tərəfi bütün şəxs əvəzlikləri ilə
ifadə olunduğu üçün II tərəfi hər üç şəxs üzrə mənsubiyyət şəkilçisini
qəbul edə bilir. Məsələn: onun sualı, sənin fikrin, mənim biliyim, bizim
həyətimiz, sizin arzunuz, uşaqların cavabları və s. 
Üçüncü növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri, əsasən, isimlə ifadə olunur:
Leylanın arzusu, meyvənin ətri, gülün təravəti, müharibənin dəhşəti və s.

10.  Aşağıdakı sxemlərə uyğun III növ təyini söz birləşmələri düzəldin.
✔
 Sxemlərin sayını artırın.
11.  Mətndə işlənmiş hansı ismi birləşmələr təyini söz birləşmələrinə aid edilə
bilməz? Səbəbini izah etməyə çalışın.
12.  Doğru və yanlış fikirləri müəyyənləşdirin.
13.  Axşamınız xeyir, salam, gecəniz xeyrə qalsın, görüşənədək etiketlərindən istifadə
etməklə “Dostumun babası ilə söhbət” adlı kiçik dialoq qurun. Dialoqu
dərslikdəki 1-ci dialoqun davamı kimi formalaşdırın, öyrəndiyiniz söz
birləşmələrindən istifadə edin.
III növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri arasına söz daxil etmək olur.
Məsələn: şəhərin küçələri - şəhərin geniş küçələri, binanm mərtəbəsi -
binanın beşinci mərtəbəsi. 
III növ təyini söz birləşməsinin tərəfləri həm ayrılıqda, həm də eyni zamanda
cəmlənə bilər. Məsələn: ağacların yarpağı, gül ləçəkləri, uşaqların kitabları,
şagirdlərin çantaları və s.

. . .
(ixtisarla)
Sinif müəllimimiz Çimnaz xanım elə aydın, elə gözəl danışır ki, biz hamımız maraqla
ona qulaq asırıq. Həm sözləri gözəl və aydın deyir, həm də səsi gözəldir. Mənim
ürəyimdə hamıdan gizlin bir neçə arzum var; biri odur ki, Çimnaz müəllim kimi gözəl
və aydın danışım!
Dərsi izah edib qurtarandan sonra Çimnaz müəllim soruşdu: 
- Kimin nə sualı var? 
Fatma əlini qaldırdı: 
- Müəllim, dərsdən kənar sual vermək olar? 
- Olar! - deyə müəllim icazə verdi.
- Müəllim, bəxtə inanmaq olar, olmaz? - deyə Fatma nazik səslə soruşdu.
- Niyə soruşursan, Fatma? Yəqin ki, kiminləsə mübahisəniz olub, hə? - deyə müəllim
Fatmadan xəbər aldı.
Fatma pörtüb qızardı, cavab vermədi.
Fatma da mənim kimidir. Yalan danışa bilmir, yalan danışanda özünü elə itirir ki, o
saat yalan dediyi bilinir.
Bəxt haqqında Səfa ilə olan mübahisəmiz mənim yadıma düşdü.
Fatmanın susub qaldığını görən Səfa əlini qaldırdı. Müəllim ona söz verdi:
- Müəllim, bizim mübahisəmiz olub: mən deyirəm, adamın gərək bəxti olsun, Fatma
deyir ki, bəxt-zad boş sözdür!
Səfa oturmaq istədi, lakin müəllim qoymadı:
- Mən istəyirəm, hərə öz fikrini sübut etsin, dəlil gətirsin - bəxtə inananlar da,
inanmayanlar da. Odur ki sən başla, de görək, nəyə əsasən bəxtə inanırsan?
- Müəllim, neçə dəfə sınamışam. Elə gün olub ki, mən də, Hüseyn də dərsi
hazırlamamışıq, amma siz, müəllim, məndən soruşmusunuz, Hüseyndən yox. Nə
üçün? Çünki Hüseynin bəxti var, mənim bəxtim yoxdur. Hər şey də belə.
-Yaxşı, Fatma, indi sən de görək, niyə bəxtə inanmırsan?
- Çünki bəxt olsaydı, müəllim, Səfanın da köməyinə çatardı, sizi Səfadan dərs
soruşmağa qoymazdı. Deməli, bəxt yoxdur.
Hamı güldü. Müəllim də güldü. Lakin sonra sinfi sakit edib dedi:

- Uşaqlar, sizə bir hekayə danışacağam. Nəticəni özünüz çıxarın. Bir kolxozda iki
briqadir var imiş: Əli və Məhəmməd. Əli heç bir işini vaxtında görməzmiş, şumu
gecikdirərmiş, torpağa toxumu gec səpərmiş. Məhəmməd ağacların dibini mart
ayında belləyib-boşaldanda Əli aprelin axırında ayılarmış, yayda və payızda onun
sahəsi hamınınkından az məhsul verəndə deyərmiş: “Neyləyim, mənim bəxtim
yatıb!” Bir dəfə onun bu sözünü eşidən ağıllı və zirək Məhəmməd ona deyir: “Ay
bədbəxt,............., ..............!”
- Uşaqlar, buradan nə nəticə çıxarmaq olar?
Bir neçə uşaq əlini qaldırdı. Müəllim isə sözü Səfaya verdi.
- Səfa, sən de görüm, nə nəticə çıxarmaq olar?
Səfanın cavabını müəyyənləşdirmək üçün çərçivədə verilmiş sözləri ardıcıl düzmək
lazımdır.
Mirzə İbrahimov
1.  “Pərvizin həyatı” povestindən ixtisarla verilmiş hissəyə söz birləşməsi ilə ifadə
olunmuş ad qoyun. Seçiminizi əsaslandırın.
2.  Nə üçün Çimnaz müəllim suala birbaşa cavab vermir, uşaqlara hekayə danışır?
3.  “İnsan yalnız öz zəhməti və bacarığı sayəsində irəli gedə bilər” fikri ətrafında fikir
mübadiləsi aparın. Fikirlərinizi faktlarla əsaslandırın.
4.  Kolxoz və briqadir sözlərinin işlənmə əhatəsinə və mənşəyinə görə növünü
müəyyən edin. Bunun üçün aşağı siniflərdə öyrəndiklərinizi xatırlayın.
5.  Bəxt, qismət, tale sözlərini sinonim hesab etmək olarmı? Fikrinizi izah edin.
Məhəmmədin ona nə
dediyini bilmək üçün
sən, bəxt, yat, öz, yat
sözlərini əlaqələndirib
cümlə qurun.
Siz necə düşünürsünüz,
insan həyatında bəxt,
yoxsa zəhmət vacibdir?

6.  Mübahisə, münaqişə və bəhs sözlərinin leksik mənalarını izah edin. Onların fərqi
nədədir?
7.  Mətndə altından xətt çəkilmiş birləşmələrin əsas tərəfinin nə ilə ifadə
olunduğunu müəyyənləşdirin. Buna əsasən də söz birləşmələrinin növünü
müəyyən edin.
8.  Mətndəki frazeoloji birləşmələri seçib onlan feili birləşmələrlə müqayisə edin.
9.  Nöqtələrin yerinə lazım olan sözləri yazıb fikrinizi əsaslandırın.
10.  Aşağıdakı cümlədən istifadə edərək kiçik mətn qurun.
Söz birləşmələrinin nitqdə praktik əhəmiyyəti böytükdür. Belə ki söz
birləşmələri........ .
11.  Bölməni yekunlaşdırarkən “Mən bu bölmədən öyrəndim ki, ...” adlı inşa 
yazın.
Əsas tərəfi feilin təsriflənməyən formaları ilə ifadə olunan birləşmələrə feili
birləşmələr deyilir. Məsələn:
Məktub yazmaq, məktub yazan, məktub yazanda
Feili birləşmələrin üç növü var:
Məsdər tərkibləri: vətənə dönmək, tapşırığı yerinə yetirmək 
Feili sifət tərkibləri: vətənə dönən, tapşırığı yerinə yetirən 
Feili bağlama tərkibləri: vətənə dönəndə, tapşırığı yerinə yetirəndə
Məsdər, feili sifət və feili bağlamalar özlərindən əvvəl gələn sözləri özlərinə
tabe edib tərkib yaradır. Tərkiblər sintaktik təhlil zamanı müəyyən edilir.
Onlar bir suala cavab verib vahid bir cümlə üzvü olur.

II TARİXİN DAŞ YADDAŞI
1. Tələffüz qaydalarını gözləməklə dialoqu oxuyun.
- Görürsən, Bakımız gündən-günə necə gözəlləşir?
- Hə, müasir tikililər şəhərə xüsusi gözəllik verir.
- Tarixin şahidi olan memarlıq abidələri müasir tikililərlə bir harmoniya yaradır,
tarixlə müasirliyi əlaqələndirir.
- Məncə, sabahın şəhərlərini yaradan memarların yalnız bir fəlsəfəsi var: təki
insanlar rahat yaşasınlar, təki insanlar gözəllikdən zövq alsınlar.
- Hər daşında bir hikmət gizlənən, hər daşında tarixlərin nişanını yaşadan
Azərbaycan memarlıq nümunələri xalqımızın nəyə qadir olduğuna əyani sübutdur.
- Türk şairi Nazim Hikmət Azərbaycanda olarkən demişdir: “Bu xalqın nəyə qadir
olduğunu bilmək üçün baş sındırmayın, təkcə memarlıq abidələrinə baxsanız, bəs
İlk cümləyə hansı
müraciət etiketini
artırmaq olar?
Həqiqətənmi,
memarlıq abidələri
xalqın qüdrətini
nümayiş etdirir?
Diya-əl-Mülk körpüsü
haqqında məlumat
toplayın.

edər”
- Teymurləngin saray salnaməçisi Şərafiddin əl Yəzidi “Zəfərnamə” əsərində
Səmərqənd saraylarını ucaldan azərbaycanlı ustaların yüksək sənətkarlığından ürək
dolusu danışır və bu ustaların zorla Səmərqəndə aparıldığını qələmə alır.
- Ən maraqlısı budur ki, orta əsr coğrafiyaşünası Əbdürrəşid Bakuvi Azərbaycana
gələrkən iti axarlı Arazın üstündəki Diya-əl-Mülk körpüsünün möhtəşəmliyinə
heyran qalaraq, bu yüksək sənət əsərini “dünyanın 7 möcüzəsindən biri”
adlandırmışdır.

- İstanbulda 2 qitəni birləşdirən körpüyə, Peterburqun bəyaz gecələrində gəmi
karvanlarını okeana yola salan asma körpülərə baxanda az qalıram ki, mən də körpü
salam.
- Hansını deyəsən? Kərpic memarlığının incisi sayılan Naxçıvan-Bərdə abidələri,
Bakı-Şirvan memarlıq kompleksləri, Şəki-Şirvan sarayları, adicə çay daşından
ucaldılmış Gəncə-Ordubad imarətləri, karvansaralar, ovdanlar...
- Hələ müasir tikililər. Onlar nə qədər gözəldir! Bu gün Bakıya gələn turistlər bu
şəhərin qeyri-adi gözəlliyindən heyranlıqla danışırlar.
2.  Dostların söhbətini davam etdirməyə çalışın. Ölkəmizdəki müasir tikililərə
münasibət bildirin.
3.  Dialoqdan hansı nəticəni çıxardınız? Nəticəyə əsasən dialoqu adlandırın.
4.  Hadisələri III şəxsin dilindən danışın. Bunun üçün səhifə 8-də verilmiş
nümunədən istifadə edin.
5.  Azərbaycanda dünyanın möcüzəsi sayıla bilən hansı abidələr var?
6.  “Memarlığımız dünən və bu gün” mövzusunda fikir mübadiləsi aparın.
7.  Fərqləndirilmiş sözlərin leksik mənalarını izah edin.
8.  Memarlıq, memar, memarlıq abidələri dialoq üçün açar söz hesab edilə bilərmi?
Fikrinizi əsaslandırın.
9.  Müasir sözünün sinonimini və istifadə dairəsini izah edin.
10.  Mətndən məcazi mənalı sözləri tapın, onların müvafiq əsas sözlə əlaqəsini
göstərin.
11.  Hansı cümlələrdə söz birləşməsi var? Həmin söz birləşmələrinin tərəfləri bir-biri
ilə necə əlaqələnmişdir?
12.  Çərçivəyə alınmış cümlədə sözləri əlaqələndirən şəkilçiləri qrammatik cəhətdən
izah edin.
13.  Qrammatik şəkilçilərin sözlərin əlaqələnməsindəki rolunu izah edin.
14.  Verilmiş sözlərdən cümlə qurmaq üçün onları qrammatik cəhətdən
əlaqələndirin. Fikirlərinizi bölüşün. Nəticə çıxarın. 
Tarix, şahid, ol, memarlıq, abidə, müasir, tikili, bir, harmoniya, yarat

15.  Dialoqda sadalanan sözlər olan cümlələri köçürün. Həmin sözlər bir-birindən
asılıdırmı?
16.  Mətndən tabesizlik əlaqəsində olan sözləri seçib yazın.
Bakı Azərbaycanın ən gözəl tarixi şəhərlərindən biridir. O, Xəzər dənizi sahilində
amfiteatr şəklində yerləşir. Bakının dənizətrafı zonasında bir çox yeniliklər
həyata keçirilir. Yeni, müasir binalar tikilir, köhnələr bərpa edilir.
Dənizkənarı bulvarda yerləşən Xalça Muzeyi, “Bakı Biznes Mərkəzi”, “Park
bulvar”, “Bakı Kristal zalı” və başqa tikililər öz müasir görünüşü və gözəlliyi ilə
hamını heyran edir. Dövlət Bayrağı Meydanı da Xəzərin sahilində - Bakı
şəhərinin Bayıl sahəsində yerləşir.
✔
 Mətndən mürəkkəb adları seçin.
✔
 Dövlət Bayrağ Meydanının yaranması və açılışı barədə məlumat toplayıb
təqdimat hazırlayın.
Söz birləşmələrini və cümlələri yaradan sözlər məna və sintaktik
baxımdan əlaqələnir. 
Sintaktik əlaqənin 2 növü var: tabesizlik və tabelilik əlaqəsi.
Tabesizlik əlaqəsi ilə bağlanan sözlərin biri digərinə tabe olmur, hər biri aid
olduğu sözlə əlaqələnir.
Bir çox tikililərə, orden, medal, qəzet, jurnal və s. verilən adlar dırnaq içində
yazılır.

17.  Müasir Azərbaycan memarlarından kimləri tanıyırsınız? Onlar haqqında
məlumat toplayıb kiçik məqalə yazın.
Məqalə yazmaq üçün yaddaş:
1.  İlk növbədə mövzunu
müəyyənləşdirin.
2.  Müxtəlif mənbələrə müraciət
edərək məlumat toplayın.
3.  Mövzuya öz münasibətinizi
bildirin.
4.  Nəticə yazın.