Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

GƏNC TAMAŞAÇILAR TEATRI 

 

Milli teatrımız institusional mədəniyyətin faktı olmamışdan əvvəl onun yaradıcılıq qayəsində 

uşaqlar, məktəblilər və yeniyetmə  gənclər üçün tamaşalar hazırlamaq məqsədi olmayıb. 

Ümumiyyətlə, səhnə  mədəniyyəti və yeniyetmə  nəslin tərbiyəsi teatrın maraq dairəsmdə olmayıb, 

---

çünki onu əsasən geniş kütlənin maariflənməsi məsələsi düşündürürdü.  Bakıda,  Tiflisdə,  İrəvanda,  

Naxçıvanda, Aşqabadda, Dərbənddə, Şuşada, Gəncədə... müxtəlif teatr truppaları qadınlar, həmçinin 

məktəb  şagirdləri üçün tamaşalar göstəriblər. Lakin göstərilən  əsərlər ya məşhur faciə  və 

komediyalar, yaxud da böyüklər üçün təbdil edilmiş vodevillər olub. 

1920-ci ilə qədər Mirzə Ələkbər Sabirin, Abbas Səhhətin uşaqlara həsr etdikləri şeirlər çap 

olunmuşdu, Süleyman Sani Axundov müxtəlif nağıl-hekayələr yazmışdı. Müxtəlif jurnallar məhz 

məktəb həyatını  işıqlandırırdı. Müəyyən dərsliklər də yazılırdı, məxsusi uşaqlar üçün folklor 

nümunələri tədris və təbliğ olunurdu. Bütün bunlara baxmayaraq, sırf uşaq və yeniyetmələrin estetik 

maraq dairəsmi ehtiva edən, onların dünyagörüşlərinin formalaşmasma təkan verən pyeslər hələ 

yaranınamışdı və bu işə göstərilən maraqlar da hələlik səmərəli nəticə verməmişdi. 

Uşaqlar üçün ilk dram əsərini Abdulla Şaiq yazdı. "Gözəl bahar" adlı poetik janrlı bu dramı 

Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya Abbasmirzə Şərifzadə hazırladı. İlk tamaşa 7 aprel 1922-

ci ildə göstərildi. "Gözəl bahar" Dövlət təsisatında olan teatrımızın ilk uşaq tamaşası sayılır. 

Akademik teatr ilk uğurlu sınaqdan sonra Mustafa Mərdanovla Aslan Tahirovun tərcüməsində Jül 

Vernin "Kapitan Qrantın uşaqları" (1 mart 1926-cı il), "80 gün dünya səyahəti" (17 fevral 1927-ci il) 

və Qafarovun çevirməsində Biçer Stounun "Tom dayının koması" (3 noyabr 1927-ci il) dramları 

əsasında uşaqlar üçün tamaşalar hazırlayıb öz repertuarına daxil etdi. Tamaşaların üçünün də 

quruluşunu teatrın baş rejissoru Aleksandr Tuqanov vermişdi. 

Bu adamlar gələcəkdə uşaqlar üçün xüsusi səhnə sənəti ocağının yaranınasma təkan verdilər. 

Həmin istiqamətdə yaradıcılıq prosesinin genişlənməsi üçün 1923-cü ildən başlayaraq Bakı  dəniz 

limanında, keçmiş Tağıyev toxuculuq kombinatında, bügünkü Səttərxan adına zavodda və bir sıra 

digər müəssisələrdə, uşaq evlərində pioner təşkilatları fəaliyyətə başladılar. Onların nəzdində dram 

dərnəkləri yaradıldı. Yaradıcılıq ehtirası, sənətə məhəbbət və rəğbət bəsləmələri, müxtəlif əsərlərdən 

hazırladıqları səhnələrin sayı baxımından Dənizçilər klubunun 40 saylı pioner dəstəsinin özfəaliyyət 

dərnəyi daha fəal görünürdü. Müəyyən fəaliyyət dövründən sonra dərnəyə  məktəbli Ağadadaş 

Qurbanov rejissor təyin olundu. Sonralar xalq artisti kimi şöhrətlənən sənətkarın təşəbbüsü ilə 

dərnək ilk dəfə tam əsəri tamaşaya hazırlamağı  qərara aldı. 15 mart 1927-ci ildə  dərnəyin üzvləri 

pioner-dəstə rəhbəri Lətif Kərimlinin "Fırtına" pyesini tamaşaya hazırladılar. 

"Fırtına" tamaşasında sonradan ömürlərini teatr və kino sənətinə bağlayaraq  şöhrətli 

yaradıcılıq yolu keçən Muxtar Dadaşov, Məmmədağa Dadaşov, Kərim Həsənov, Cəvahir 

İsgəndərova, Yusif Dadaşov və başqaları  iştirak etdilər. Tamaşa on gün sonra Bakı  İşçi Teatrının 

binasında fəhlələrə göstərildi. Bu, respublikanın həyatında böyük mədəni hadisə kimi 

dəyərləndirildi. 1928-ci il oktyabr ayının 5-də Xalq Maarif komissarlığının qərarı ilə Bakı  Uşaq 

(Cocuq da yazılıb) Teatrının rus bölməsi yaradıldı. 

1929-cu ilin əvvəllərində teatrın Azərbaycan bölməsini yaratmaq üçün müsabiqə elan edildi. 

Noyabr ayında müsabiqə yekunlaşdırıldı və truppaya iyirmi üç nəfər teatr həvəskarı qəbul olundu. 

"Fırtına"nı oynayan aktyorların  əksəriyyəti, o cümlədən sonralar şöhrətli rejissor olan Məhərrəm 

Haşımov truppaya götürüldülər. 

Teatr özünün ilk pərdələrini 30 yanvar 1930-cu ildə Mustafa Mərdanovla Rza Təhmasib 

tərəfindən tərcümə olunmuş "Qırmızı qalstuk əleyhinə" tamaşası ilə açdı. Tamaşanın rejissoru 

Qriqori kornelli idi. Məşq prosesində pyes təbdil olundu və hadisələr Azərbaycana köçürüldü. 

Məhərrəm Haşımov (Karl), Məmmədağa Dadaşov (Dadaş), Zinyət Abbaszadə (Faşist qız), Yusif 

Dadaşov (Musa), Mina Abdullazadə (Türk qızı) əsas rolları oynayıblar. 

Milli dramaturgiyamız uşaq pyesləri yazınaqda hələ müəyyən təcrübə toplamamışdı və nəsr 

əsərlərini, xalq nağılları-nı səhnələşdirməyə də meyil göstərilmirdi. Boşluğu doldurmaq üçün teatrın 

rəhbərliyi repertuarı  tərcümə pyeslərinin  əsasında qururdu. Məktəbliləri düzlüyə, mehribanlığa, 

səmimiliyə,  çalışqanlığa,  böyüklərə ehtirama,  Vətənə məhəbbətə səsləyən və eyni zanıanda siyasi 

ideya yükü qabarıq olan "Vur köhnəliyi", "Altay Robinzonları", "Uzaq yaylaqda", "Pambıq verək", 

"Təkbaşına gəzən pişlk", "Əfilər", "Beş illiyi iki il yarıma" pyesləri tamaşaçılara göstərilirdi. 

---

1932-1933-cü il teatr mövsümündən başlayaraq teatrın üzvləri Zəfər Nemətov, Əliməmməd 

Atayev, Cəfər Cəfə-rov,  Şamil Məlikyeqanov, Məmmədağa Dadaşov kiçik həcmli tərbiyəvi-

didaktik, siyasi ruhu qabarıq verilən, ideyası çılpaq olan pyeslər yazıb teatra təqdim etdilər. 

1936-cı il iyun ayının 18-də Xalq Maarif komissarlığının  əmri ilə teatrın adı  dəyişdirildi. 

Müəyyən bitkin repertuar qura bilmiş kollektiv Gənc Tamaşaçılar Teatrı adlandı. Bu, adicə 

addəyişmə deyildi. Eyni zamanda teatrın növbəti yaradıcılıq qayəsinin estetik prinsiplərini, tamaşaçı 

auditoriyasının tərkibini müəyyənləşdirdi. Sözsüz ki, təzə adla fəaliyyətə başlayan kollektiv oyun-

üslubunda, ifadə vasitələrində, janr axtarışlarında, forma həllində də yeni yaradıcılıq pilləsinə qədəm 

qoydu. Həmin keçid dövrü və 1940-cı illər Gənc Tamaşaçılar Teatrı üçün aşağıdakı  sənət 

nailiyyətləri və yaradıcılıq uğurları ilə xarakterizə olunur. 

GTT öz ətrafında məktəblilərin, yeniyetmələrin zövq və psixologiyasının formalaşmasma 

xidmət göstərən dramaturqlar dəstəsi toplaya bildi. Bir-birinin ardmca Mirmehdi Seyidzadənin 

"Nərgiz", "Qızıl quş", "Ayaz", Abdulla Şaiqin "Xasay", "Eloğlu", "Vətən", "Ana", "Fitnə",  Əbil 

Yusifovun "Babək", "Ramiz", "Od içində",  Əyyub Abbasovun "Azad", "Cəbhəyə  əmr", "Məlik 

Məmməd", "Bahar nəğməsi", "Sevinc", Səttar Axundovun "Çətin dərə", "Tayqa", "Dönməz" 

pyesləri tamaşaya qoyuldu. 

Teatr janr əlvanlığına və mövzu-problematika genişliyinə nail olmaq məqsədilə milli kiassik 

dramaturqlarımızdan Cəfər Cabbarlının, Nəcəf bəy Vəzirovun, Mirzə  Fətəli Axundzadənin, dünya 

ədiblərindən Fridrix Şillerin, Jan Batist Molyerin, Nikolay Qoqolun seçmə əsərlərini repertuara daxil 

etdi. 

GTT özünün yaradıcılıq spesifikasına uyğun olan milli rejissorlarımızı yetişdirdi. Teatrda 

Soltan Dadaşov, Məhərrəm Haşımov, Zəfər Nemətov, Kərim Həsənov, Şüa Şeyxov, Həsən Əliyev 

kimi səriştəli rejissorlar fəaliyyət göstərirdilər. Onlar teatrın üslub və forma prinsiplərinin estetik 

səciyyələrini zənginləşdirməklə yanaşı, özlərinin fərdi rejissor üslublarını da formalaşdırırdılar. Bu 

baxımdan Məhərrəm Haşımovla Zəfər Nemətovun yaradıcılıqlarının estetik dəyərləri, psixoloji ifadə 

vasitələrinin əlvanlığı və zərifliyi daha diqqətəlayiqdir. 

Gənc Tamaşaçılar Teatrı müxtəlif yaradıcılıq mərhələlərindən və  sınaqlarından keçərək 

özünün estetik prinsiplərinə uyğun olan aktyor ansamblı formalaşdıra bilmişdi. Teatrda Süleyman 

Ələsgərov,  Əliağa Ağayev, Məmmədağa Dadaşov, Rüxsarə  Ağayeva, Susanna Məcidova, 

Hüseynağa Sadıqov, Ağadadaş Qurbanov, Yusif Dadaşov,  Əliməmməd Atayev kimi aktyorlar 

yetişmişlər. 

Teatrın repertuarında janr əlvanlığı gündən-günə artırdı  və bu istiqamətdə  cəsarətli səylər 

uğursuz cəhdlərdən çox idi. Nağıl, dram, məişət komediyası, satirik komediya, qəhrəmanlıq dastanı, 

məzhəkə, oyun-əyləncə, ictimai-sosial faciə və bu kimi janrlarda tamaşalar oynanılırdı. 

Teatr tərtibat-forma axtarışlarında öz estetik prinsip və xüsusiyyəti olan ifadə vasitələrini 

sınaqdan çıxara-çıxara və Gənc Tamaşaçılar Teatrına xas olan səhnəqrafiya ənənəsi ya-ratınışdı. Bu 

işdə  rəssamlardan  Ə. Həsənov, Fyodor Qusak, Həsən Mustafayev, Sadıq  Şərifzadə  səmərəli 

nailiyyətlər qaza-na bilmişdilər. 

1930-cu ilin sonrarından başlayaraq teatr tamaşaların estetik təsir gücünü artırmaq, ifadə 

vasitələrini zənginləşdirmək, emosional duyğulara təkan vermək üçün milli bəstəkarlarımızla 

yaradıcılıq  əlaqəsi qurdu. Tofiq Quliyev, Niyazi, Fikrət  Əmirov, Cahangir Cahangirov, Şəfiqə 

Axundova, Sol-tan Hacıbəyov, Əşrəf Abbasov mürəkkəb tamaşalara musiqi bəstələdilər. 

1950-ci ildən başlayaraq teatrın yaradıcılığında yeni estetik mərhələnin inkişafına təkan 

verildi. Teatr öz repertuarını dörd məqsəd-prinsipdə qururdu: 

məktəbəqədər uşaqlar üçün tamaşalar; 

azyaşlı məktəblilər üçün tamaşalar; 

yuxarı sinif şagirdləri üçün tamaşalar; 

yeniyetmə gənclər üçün tamaşalar. 

---

İlbəil teatrla yaradıcılıq ünsiyyəti yaradan dramaturqların sayı Yusif Əzimzadənin, Cabbar 

Məcnunbəyovun, Səttar Axundovun, Rauf İsmayılovun,  Əfqan  Əsgərovun,  İsgəndər Coşqunun, 

Xanımana  Əlibəylinin, Qeybulla Rəsulovun, Məmmədhüseyn Təhmasibin,  Əkrəm  Əylislinin,  Əli 

Əmirlinin, Elçinin müxtəlif janrlı, müxtəlif mövzulu pyeslərinin tamaşaları ilə artıb genişləndi. 

Dövrlə, şəraitlə, ideoloji problemlərlə, mənəvi-əxlaqi dəyişmələrlə bağlı olaraq teatrın estetik 

ifadə vasitələri də  dəyişirdi. Yeni mövzular təbii ki, yeni də janrlar, forma-üslublar tələb edirdi. 

Bütöv  şəkildə teatr həmin sınaq-proseslərdən uğurla keçməyə nail ola bilirdi. Artıq teatrda Altay 

Səidov, Fuad Xəlilov, Fuad Qafarov, Tahir Tahirov, Elçin Məmmədov kimi rəssamlar psixoloji-

romantik, realist-psixoloji, romantik-monumental tamaşa formalarında təcrübə toplaya bilmişdilər. 

Rejissorlardan Ulduz Əliyeva (Rəfili) yaradıcılığının monumental səciyyələri, Azər Paşa 

Nemət cəsarətli janr axtarışları, milli teatr poetikası ilə çağdaş Avropa teatrı prinsiplərini qovuşuq 

harınoniyada həll edə bilməsi, Ağakişi Kazımov psixoloji realizmə lirik və emosional duyğular 

aşılaması ilə seçilirdilər. Müharib Tağıyev, Həsən Əbluc, Möhsün Mürsəlov, Vaqif Əsədov, Rafiq 

Merdinli (Əliyev) teatrda müxtəlif üslublarda tamaşalar hazırlayıblar. 

Mərhum sənətkarlardan Yusif Vəliyev, Osman Hacıbəyov, Hüseynağa Sadıqov, Süleyman 

Ələsgərov, Məmmədağa Dadaşov, Süsən Məcidova uzun illər teatrın repertuar ağırlığını öz 

çiyinlərində daşımışlar. Hazırda teatrda kollektivin ifaçılıq  ənənələrini ləyaqətlə davam etdirən və 

fərdi oyun estetikası ilə seçilən Firəngiz  Şərifova, Solmaz Qurbanova, Sona Babayeva, Xuraman 

Hacıyeva, Tariyel Qasımov, Ağaxan Salmanov, Rafiq Hüseynov, Mübariz Əlixanoğlu, Rahib 

Əliyev, Lətifə  Əliyeva, Almaz Əhmədova (Mustafayeva), Yasin Qarayev, Ədalət Məmmədov, 

Nübar Novruzova kimi ayrı-ayrı yaş nəslinə mənsub aktyorlar vardır. 

Müxtəlif yaş dövrlərini əhatə edən tamaşaçıların estetik təfəkKürlərinin, zövqlərinin, gözəllik 

duyumlarının, sənət anlamlarının formalaşmasında Gənc Tamaşaçılar Teatrı mühüm rol oynayıb və 

bu istiqamətdə  səmərəli fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Həmin sənət ocağı  təkcə zövqləri 

formalaşdırmır, daha geniş  mənada cəmiyyətin sabahmı  təmsil edəcək nəslin Vətən məhəbbəti 

hisslərinin gözəllik, ləyaqət, saflıq, mənəvi pakiıq estetik duyğularının tərbiyə olunmasında 

fundamental yaradıcılıq məktəbi rolunu oynayır. 

GTT-nin nəzdində rus bölməsi fəaliyyət göstərir. Bu bölmənin özünün müstəqil aktyor 

truppası və müstəqil repertuarı var.