Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
Sahələrarası balansın növləri
Yüklə 13,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Modelin xarakterinə görə statik, dinamik və optimallaşdırma ün sürləri ilə fərqlənən modellər mövcuddur.
|
13.3. Sahələrarası balansın növləri
SAB-m işlənib hazırlanması onun modelindən asılıdır. Bu balansların ayrı-ayrı növləri təhlil və proqnozlaşdırma zamanı müxtəlif məqsədlərə xidmət edir. İstifadə olunan “ölçülər”in xarakterinə görə SAB natura, dəyər və natura-dəyər ifadəsində işlənib hazırlanır. Modelin xarakterinə görə statik, dinamik və optimallaşdırma ün sürləri ilə fərqlənən modellər mövcuddur. Statik balanslar bir il üçün tərtib olunur və kapital qoyuluşu son istifadənin tərkibinə daxil edilir. Dinamika balansları isə bir neçə il üçün tərtib olunur və xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, kapital qoyuluşu onun tərkibinə daxil edilmir. Dinamika balanslarında istehsal prosesi bir neçə il ərzində nəzərdən keçirildiyinə görə o, hər hansı bir digər iqtisadi-riyazi metoda nisbətən iqtisadiyyatın inkişafını daha düzgün əks etdirir. 375 Modelləşdirmə obyektinin böyüklüyünə və bu məqsəd üçün istifadə olunan informasiyaların həcminə görə SAB-ın aşağıdakı növləri vardır: 1) ölkə iqtisadiyyatı üzrə bütövlükdə tərtib olunan milli sahələrarası balans; 2) ayrı-ayrı regionlar üzrə tərtib olunun sahələrarası balans; 3) bir neçə region arasındakı istehsal əlaqələrini özündə əks etdirən regional sahələrarası balans; 4) ayrıca bir sahə üzrə tərtib olunan sahə balansları. SAB-ın bu növləri bir-birindən yalnız istifadə olunan informasiyaların həcminə görə fərqlənir. Tərtib olunmasına gəldikdə isə onlar bir-birindən fərqlənmir və həm statik, həm də dinamik balans ola bilər. Natura ifadəsində tərtib olunan balansda göstəricilərin bir hissəsi natura, bir hissəsi isə dəyər ifadəsində verilir. Dəyər ifadəsində tərtib olunan sahələrarası balansın bütün göstəriciləri dəyər ifadəsində gös tərilir. Sahələrarası bu balanslar arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, dəyər balanslarının sütunlarındakı göstəriciləri cəmləmək mümkün olduğu halda, natura şəklində tərtib olunmuş balansda bunu etmək olmaz. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya və MDB ölkələrinin təcrübəsində yalnız dəyər ifadəsində tərtib olunan balanslar geniş yayılmışdır. Natura ifadəsində SAB maddi balansları bir kompleksdə birləşdirir və bu, onun ən sadə formasıdır. Belə balanslar iki bölmədə birləşdirilmiş üç hissədən ibarət olur. Birinci bölmə resursların formalaşması mənbələrini, iki hissədən ibarət olan ikinci bölmə isə resurslardan istifadənin istiqamətlərini, habelə cari istehsalda və son istehlakda onlardan istifadəni göstərir. Natura ifadəsində şahmat cədvəli hər bir məhsulun istehsalına sərf olunan maddi xərcləri özündə əks etdirən və bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan maddi balanslar sistemi deməkdir. Sahələr daxilində proporsiyalar arasındakı tarazlığı təmin etmək və qarşılıqlı əlaqədə olan sahə və komplekslərdə istehsalın sahədaxili struk turunu optimallaşdırmaq üçün məhsullar üzrə ayrıca balanslar tərtib olunur. Bu balansların sahədaxili məhsul dövriyyəsinin çox olduğu və çoxlu növdə məhsul istehsal olunduğu sahələr üzrə tərtib olunması daha məqsədəuyğundur. Bu zaman tabeçiliyindən asılı olmayaraq məhsul istehsal olunan bütün müəssisələr nəzərə alınır. Natura ifadəsində SAB-ın forması aşağıdakı kimidir. Yüklə 13,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|