Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 256

geniş ağızlı və oturacaqlı qabın qoşa qoyun başı ilə bəzədilməsi də 

totemizm, xeyir və  bərəkət  əqidəsi ilə  əlaqədardır. Bu qabın 

daxilindəki qoyun rəsmləri və meandr naxışı gümüşlə inkrustasiya 

edilmişdir. Belə tipli qabın tunc dövrünə adi naxışsız, tək qoyun 

başlı nümunəsi qədim Gəncə  tərəflərdə, indiki Qasım  İsmayılov 

kəndində tapılmışdır. 

Dəmir dövründə  bədii cilalı qara keramikanın nisbətən 

zəiflədiyi özünü göstərir. Lakin alban dövrünün birinci inkişaf 

mərhələsində tunc dövrü bədii  ənənələrinin yenidən dirçəldiyi 

nəzərə çarpır. Bu dirçəlmə isə cəmisi 5-6 əsrdən çox çəkmir. 

Bədii metal. Qədim Azərbaycanda eneolit dövründə mis 

kəşf ediləndən sonra metal ibtidai icma cəmiyyətinin iqtisadi, 

təsərrüfat, ictimai və  mədəni həyatında görkəmli rol oynamağa 

başlayır. Bu zaman başqa metallar da tapılıb müəyyənləşdirilir. 

Misal üçün, qurğuşun, qalay, marqanes metallarının kəşfi 

Azərbaycan tarixində yeni və mütərəqqi bir dövrün, tunc 

dövrünün başlanması ilə bağlıdır. 

Tunc dövründə  qədim  əcdadlarımız bu yeni metalların hər 

birini mislə əridərək təzə keyfiyyətli və daha bərk olan tuncu kəşf 

etdilər. Tunc yeni dövrün açarı oldu. Tunc istehsal aləti, silah və 

kult  əşyalarının yaradılması üçün daha əlverişli və daha davamlı 

bir metal idi. Onun ictimai həyatda törətdiyi inqilab ibtidai 

insanlarda metala qarşı yeni ülvi münasibətlər yaratdı. Onlar 

metalın ilahi bir qüvvə olmasına inandılar. Tuncun böyük istilik 

nəticəsində yarandığını, yəni oddan doğduğunu görən ibtidai 

insanlar onu günəşin töhfəsi kimi, günəş qüdrətli bir varlıq kimi 

qarşıladılar. Beləliklə, metal kultu ortaya çıxdı. İnsanlar ona həm 

pərəstiş edir, həm sığınır, həm də ondan kömək diləyirdilər. Odur 

ki, bədxah ruhlara qarşı mübarizə üçün hazırlanmış tunc zənglərin 

cingiltili səsindən istifadə olunur, ikibaşlı baltalara müraciət 

edilirdi. Bu xüsusiyyət Azərbaycan xalqının etnoqrafiyasına və 

folkloruna da daxil olmuşdur. Xəstələrin başı altına bıçaq, qayçı 

və ya başqa metal şey qoymaq, yaxud Günəş və Ay tutulanda sinc 

çalmaq (iki metal lövhənin bir-birinə vurulması) və s. metal 

kultunun izləridir. Folklorumuzda bu kultla bağlı olan bir sıra 

motivlər vardır. Yaxın keçmişə aid olan əfsanələrimizdə deyilir ki, 

---