Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 25

Bastda - pişik və s. fetiş hesab olunurdu. Qədim Roma miflərində 

canavarlar («Roma dişi canavarı»), ağacdələnlər və digər canlı 

varlıqlar haqqında danışılırdı. Onlar İtaliya yarımadasında 

yaşayan qəbilələrə düşmənə qalib gəlmək, qəhrəmanlıq 

göstərmək, gələcəyi görmək və s.-də kömək edirdi. Mədəniyyət 

tarixinin bir çox səhifələri fetişizmlə  əlaqədardır, lakin onlardan 

biri müasir insana olduqca amansız və  qəbuledilməz  şəkildə 

görünür. Söhbət kannibalizmdən (adam yeməkdən) gedir. 

Kannibalizm çox qədim tarixə malikdir. Əcdadlarımız olan 

neandertallar adamyeyənlər idi. Homo sapiyens 40 min əvvəl 

planetdə adamyeyən kimi peyda oldu. Sonralar insan mədəniyyəti 

qəti imperativ ilə adam yeməyi qadağan etdi. Sonra qan 

qarışdırmaya (yaxınlarla evlənmə) qadağa qoyuldu. İkinci qadağa 

daha universal idi və insan cəmiyyətində ciddi şəkildə qorunmağa 

başladı. Bu tabu (qadağa) kannibalizmdən daha qədimdir. «Tabu» 

ibtidai mədəniyyətlə  əlaqədar olan ən mühüm anlayışlardan 

biridir, onun pozulması  dəhşətlə müşahidə olunur. Tabunun 

qorunması təhlükədən xilas olunmağın yeganə vasitəsidir. 

İbtidai incəsənət. İncəsənət tarixini yazanlar hələ keçən əsrin 

sonunda yalnız ilkin incəsənət kimi Qədim Misir incəsənətindən 

başlayırdılar. 90 il bundan əvvəl bəşəriyyət kinonu kəşf etdiyi 

zamanda daş dövrünün incəsənətini, paleolit təsviri sənəti, 

rəssamlığını  və heykəltəraşlığını da özü üçün aşkar etdi. Həmin 

vaxtdan başlayaraq ibtidai cəmiyyətin incəsənəti tədqiqat üçün ən 

populyar sahəyə çevrildi. Həmin proses indi də davam 

etməkdədir.  

İbtidai incəsənətin yaranması ilə  əlaqədar saysız-hesabsız 

nəzəriyyələr mövcuddur. Bədii fəaliyyət ibtidai mədəniyyətin 

bütün mərhələlərində mövcud olmuşdur. Ona görə  də incəsənət 

onun varlığının daimi üsulu olmuşdur. Sənət alət istehsalından 

başlanır.  İnsanın  ən qədim alətinin tarixi 2.5 milyon il bundan 

əvvəl başlanır. İnsanların düzəltdiyi alətlərin materialına əsaslanan 

arxeoloqlar ibtidai dünyanın tarixini üç dövrə bölürlər. Bunlar daş 

dövrü, tunc dövrü və dəmir dövrüdür. Öz növbəsində daş dövrü də 

bir neçə alt dövrə bölünür. Ən qədim daş dövrü, yaxud paleolit 

(təqribən e.ə. 2.6 milyon ildən XII minilliyə  qədər), orta daş 

---