Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 22

insanların mənşəyi heyvanlarla, quşlarla, balıqlarla, hətta 

həşəratlarla  əlaqəlidir. Kaliforniyalı Koyot hinduları belə hesab 

edirlər ki, onların  əcdadları canavar olmuşdur. Sibir xalqlarının 

əksəriyyəti - Ob xantları, Ural mansiləri mifik təsəvvürlərinə görə 

öz mənşələrini ayıdan, dovşandan, qazdan, durnadan, balıqdan və 

qurbağadan götürürdülər. 

Heyvanlar adamların hamisi rolunda çıxış edir, onlara öz 

işlərində köməkçi olurdular. Məsələn, Kanada eskimoslarında 

ilahə Sedna dişi morj obrazında xeyirxahlıq mücəssəməsi idi. 

Labrador eskimoslarında kişi allahları  ağ ayı simasında təsvir 

olunurdu. Bir sıra xalqların miflərində heyvanlar insanlara od 

verir, insanlara sənət öyrədir, mərasim və adətləri aşılayır. Buryat 

əfsanəsinə görə, birinci şaman qartal olmuşdur. O, qadınla əlaqəyə 

girərək ona şamanlıq etməyi öyrətmişdir. Koryaklarda və 

çukçalarda ilahi qarğa dünyanın, torpağın, çayların və  hətta 

insanların yaradıcısı hesab olunur. O, insanlara sənət öyrətmiş, 

onlara maral vermişdir. Çox vaxt insanın ruhu da heyvan 

obrazında təsəvvür edilirdi. Məşhur filosof Plotin (III əsr) ölərkən 

onun yaxın dostu çarpayının altında ilan görür. İlan tez divarın 

yarığında gizlənərək yox olur. Filosof tam əmin idi ki, həmin ilan 

Plotinin ruhudur. 

Qədim farslarda itlər  ən böyük hörmətə malik idi. Onların 

fikrincə insan öldükdən sonra onun ruhu «itlərə» keçir. Ona görə 

də öldükdən sonra insanın cəsədi itlərə yedizdirilirdi. 

Etiqad edilən heyvanları incitmək olmazdı. Qədim Misirdə 

müqəddəs heyvanın öldürülməsi ölümlə  cəzalandırılırdı. E.ə. V 

əsrdə məşhur yunan tarixçisi («tarixin atası») Herodot yazırdı ki, 

Misirdə pişiyin ölümü oğulun ölümündən betər sayılırdı. İnkişafın 

daha sonrakı  mərhələlərində animizm (latınca  nimus, nima-ruh, 

can deməkdir), yəni ruhlara etiqad meydana gəlmişdir. Bu inam, 

əqidə  qədim dövr insanlarının,  ən qədim  əcdadlarımızın 

fövqəltəbiiliyi haqqında təsəvvürlərinin formalaşmasında mühüm 

rol oynamışdır. Animizm insanlarda anlayış yaratmaq qabiliyyəti 

özünü göstərəndən sonra əmələ  gəlmişdir. Bu inkişaf 

mərhələsində aləmin ikiləşməsinə - real və fövqəltəbii aləmə 

bölünməsinə imkan yaranır. Sonralar fövqəltəbii aləmin real aləm 

---