Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 21

İbtidai insanların istehsal fəaliyyəti, qəbilə və tayfaların sayı 

artdıqca, balıq totemləri və bitki totemləri haqqında təsəvvürlər 

yaranıb möhkəmlənirdi. Nəticədə xüsusi totem bayramları yaranır, 

həmin totemin yeyilməsi mərasimi bu bayramlarda əsas yer 

tuturdu. Əslində mərasimin bu cəhəti kollektivin qüvvəsini, onun 

əti yeyilən totemlə qan qohumluğunu möhkəmləndirməli və 

bununla da totemin təkrar istehsalına zəruri  şəraitin təminatçısı 

olmalı idi. İndinin özündə də bir sıra xalqlar arasında totemizmin 

qalıqları öz varlığını saxlamaqdadır. Hazırda adamların heyvana 

(məsələn, canavara, ayıya) çevrilə bilməsinə, heyvanların isə 

insan şəkli almasına olan etiqad formasında özünü göstərir. 

Totemizm elementləri özünü mifologiyada daha çox 

qoruyub saxlaya bilmişdir. Mifologiya isə özlüyündə ibtidai 

cəmiyyətin fəlsəfə tarixi hesab oluna bilər. Həmin cəmiyyətin 

dünyagörüşü isə mahiyyətcə mifoloji xarakter daşımışdır. Lakin 

həmin cəmiyyətin mənəvi-konseptual və idrakı sahələrində onun 

mədəniyyətinin iki qatı olan totemizm və magiya (sehrbazlıq) 

mühüm rol oynamışdır. Həm kitablardan, həm də xalqımızın 

tarixindən bizə  məlumdur ki, bu və ya digər heyvan, yaxud quş 

necə böyük hörmətə malik olmuşdur. Türk xalqlarında qurd, at, it 

qaranquş, göyərçin və s. heyvan və quşların etiqad və inamlarda 

öz xüsusi yeri vardır.  

Bu proses bütün dünya xalqlarında, mövcud olan dünya 

dillərində baş vermişdir. Məsələn, Qədim Misirdə allah Ra öküz 

obrazında, Osiris qırğı başlı  təsvir olunurdu. Yunanıstanda Zevs 

guya insanlara öküz və yaxud qartal, eləcə də qu quşu simasında 

görünürdü. 

Allah Pan keçi ayaqları  və buynuzları ilə yunan 

etiqadlarında məlum idi. Finikiya ilahəsi Aştart inək simasında, 

obrazında təqdim olunmuşdur. Meksika günəş allahı Teskatlipoka 

ayı başlı,  Şumer allahı Eya insan-balıq, xristian allahı Xristos 

quzu obrazında bizə  məlumdur. Qədim yunanların dinlərində 

ovçuluq ilahəsi Artemida xallı maral simasında təsvir olunmuşdur. 

Dəhşətli görünüşü olan köpək Serber cəhənnəmin girişinin 

mühafizəçisi olmuşdur. 

Bəzi ibtidai xalqlarda belə bir təsəvvür mövcud idi ki, 

---