Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 390

hərbi  əhəmiyyət kəsb edən yol saldı. E.ə. III əsrin  əvvəllərində 

plebeylər Romanın tam hüquqlu vətəndaşı oldular. Onlar seçkili 

vəzifə tutmaq, icma torpaqlarından bəhrələnmək ixtiyarı 

qazandılar. Hər bir Roma vətəndaşı dövlət vəzifəsinə seçilə 

bilərdi, lakin respublika vəzifəyə görə məvacib vermirdi, odur ki, 

seçkili vəzifələrə yalnız varlılar irəli sürülürdü. Romanın vəzifəli 

şəxsləri magistrat adlanırdı. Bir illik müddətə seçilən iki konsul və 

pretorlar, 5 ildə bir dəfə 1.5 illik müddətə seçilən iki senzor, xalq 

tribunları ali, kvestor və edillər kiçik magistratlar sayılırdı. 

E.ə. II-I əsrlərdə Romada quldarlığın inkişafı. Romalılar 

əmək alətlərini canlı və cansız alətlərə, canlı alətləri isə danışan və 

danışmayan alətlərə bölürdülər. Danışan alətlər dedikdə qullar 

nəzərdə tutulurdu. 

Roma ordusunun əyalətlərdən qarət etdiyi sərvətlər Roma 

quldarlarının  əlinə keçirdi. Quldarlar bu vəsaitlə bağlar və 

üzümlüklər salır, mal-qara sürüləri saxlayırdılar. Roma 

imperiyasının hər yerində qul bazarı var idi. Qullardan təsərrüfatın 

bütün sahələrində, tikintidə, ev işlərində, gəmiçilikdə istifadə 

edilirdi. Roma aristokratları icma torpaqlarını  ələ keçirir, 

kəndlilərin torpaqlarını satın alırdılar. 

Romada daha çevik və güclü olan qullara xüsusi həbsxana-

məktəblərdə silah işlətməyi öyrədir, onları bir-biri ilə vuruşmağa 

məcbur edirdilər. Belə qulları qladiator adlandırırdılar. Romada 

qladiator döyüşləri geniş yayılmışdı. Bu məqsəd üçün sirklərə 

oxşar amfiteatr tikilirdi. Amfiteatrın mərkəzi olan meydança arena 

adlanırdı. Məğlub olub sağ qalan qladiatorun taleyi 

tamaşaçılardan asılı idi. Onlar əllərinin baş barmaqlarını  aşağı 

salanda məğlub qladiator öldürülməli idi. Baş barmaqlar yuxarıya 

tuşlananda isə qladiatora rəhm edilirdi. 

Qədim Romada çox qul var idi. Qədim dünyanın heç bir 

ölkəsində bu qədər qul yox idi. E.ə. II əsrdə Roma əyalətlərində 

qulların üsyanı baş verdi. Siciliyada baş vermiş üsyan 6 il davam 

etdi. Quldarlar üsyanı zorla yatırdılar. Romanın apardığı 

müharibələr ölkəyə qul axınını çoxaltdı  Kəndli  əməyi ucuz qul 

əməyi tərəfindən sıxışdırılırdı. Varlı quldarlar var-yoxdan çıxmış 

kəndlilərin torpaqlarını dəyər-dəyməzinə satın alırdılar. Kəndlilər 

---