Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 392

maraqlı idilər. Qula nisbətən yaxşı  işləyirdilər. II-III əsrlərdə 

kolonlar qismən qulları əvəz etdilər, onların sayı sürətlə artdı. 

Lakin qul və kolonların vəziyyəti ağır olaraq qalırdı. 

Əyalətlərin  əhalisi üzərinə böyük vergilər qoyulmuşdu. Bu 

səbəbdən də imperiyada üsyanlar başlandı. Üsyanda qullar və 

kolonlar iştirak edirdilər. III əsrdə üsyan bütün Qalliyanı bürüdü. 

Üsyançıları “Baqaudlar”, yəni mübarizlər adlandırırdılar. Roma 

quldarları üsyanı qan içərisində yatırdılar. 

Romalılar və yunanlar dillərini başa düşmədikləri xalqları 

barbar adlandırırdılar. II-III əsrlərdən başlayaraq barbarların 

Roma imperiyası üzərinə hücumları güclənməyə başlandı. 

İmperiyanın zəngin  şəhərləri və varlı  kəndləri barbarları  cəlb 

edirdi.  Əsas barbar tayfaları dörd qrupa bölünürdü. German 

tayfaları Müasir Almaniya ərazisində yaşayırdı. Qot alman 

tayfaları Polşadan Ukraynaya qədər olan ərazidə yaşayırdılar. 

Qotlar ostqotlara (şərq qotları) və vestqotlara (qərbi qotlara) 

bölünürdülər. Elba çayından şərqdəki torpaqlarda slavyan tayfaları 

yaşayırdı. IV əsrdən başlayaraq  şərqdən gəlmiş hun tayfaları 

Roma imperiyasının sərhədlərinə yaxınlaşdılar. Bu tayfaların 

hücumu Roma imperiyasının tənəzzülünü sürətləndirdi. III əsrin 

ortalarında Qalliya, İspaniya, Misir, Asiya və  Aşağı Dunay 

Romadan ayrıldı. 

Roma imperiyasında legionerlər böyük rol oynayırdılar. 

Onlar istədikləri adamı imperator taxtında oturdurdular. 

Legionerlər tərəfindən hakimiyyətə gətirilən imperatorlara “əsgər 

imperatorları” deyirdilər Zəifləmiş imperiya sərhədlərini qoruya 

bilmirdi. Barbarlar hücum etdikləri  ərazidə  hər  şeyi məhv 

edirdilər. Roma imperiyasında quldarlar möhkəm imperator 

hakimiyyəti yaratmaq istəyirdilər. Bu məqsədlə 284-cü ildə 

legionerlərin köməyi ilə Diokletianı imperator elan etdilər. O, 

yoxsul ailədən çıxmış, adi legionerdən imperator səviyyəsinə 

yüksəlmiş qətiyyətli bir adam idi. Diokletian qiyamçı döyüşçülərə 

divan tutdu, intizamlı ordu yaratdı, Qalliyada baqaudları  məğlub 

etdi, barbarları imperiya ərazisindən qovdu, sərhədləri 

möhkəmləndirdi, keşikçi qüllələri tikdirdi. Bu qüllələri dərin 

xəndəklər  əhatə edirdi. Roma legionerləri və muzdlu barbarlar 

---