Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 

7

Ən qədim  Şərq dövlətləri Misir, İkiçayarası (Mesopotamiya), 

Aralıq dənizinin  şərqində, Kiçik Asiya, İran, Hindistan, Çin və 

digər ölkələrin  ərazisində meydana gəlmişdi. Qədim ölkələrin 

siyasi və ictimai-iqtisadi problemlərinin, mədəniyyət və etnik 

proseslərinin öyrənilməsi bu ölkələrin ayrı-ayrılıqda tarixi, 

ümumi, fərdi və özünəməxsus cəhətləri barədə  təsəvvür 

yaratmağa imkan verir. Fərqli cəhətlərinə baxmayaraq, qədim 

Şərq ölkələri vahid orqanizm idi, biri digəri ilə siyasi, iqtisadi, 

mədəni və etnik təmasda inkişaf tapırdı. 

Qədim Şərq dövlətləri bir neçə inkişaf mərhələsi keçmişlər. 

İlkin mərhələni sinifli cəmiyyət və dövlətin meydana gəlməsi 

dövrü təşkil edir. Bu mərhələnin e.ə. IV minilliyin sonu - III 

minilliyin xronoloji çərçivəsində müəyyənləşdirmək olar. Bu 

zaman Şərqin erkən dövlət qurumları meydana gəlmiş və bəziləri 

həmin dövrdə də tənəzzülə uğramışlar. Bununla yanaşı, quldarlıq 

ictimai-iqtisadi münasibətlərin   ilk   ünsürləri   özünü   büruzə   

vermiş,   işğalçılıq siyasətinin  əsası qoyulmuş, xarici və daxili 

ticarət inkişaf etmişdi.  Orta mərhələ yeni, əvvəlki dövrə nisbətən 

sayca daha çox dövlət qurumlarının meydana gəlməsi, işğalçılıq 

müharibələrinin güclənməsi, quldarlıq istehsal üsulunun bərqərar 

olması, siyasi, iqtisadi və  mədəni  əlaqələrin genişlənməsi və 

nəhayət, bu dövrün dövlətlərinin tənəzzülə  uğraması ilə 

səciyyələnir. Eyni zamanda, “imperiya” xüsusiyyətli dövlətlərin 

yaradılmasına meyl artır. Bu mərhələ xronoloji cəhətdən e.ə. II və 

I minillikləri əhatə edir. Bundan sonrakı mərhələdə rəqabət aparan 

dövlət və sülalələr meydana gəlir, quldarlıq quruluşunun böhranı 

başlayır və feodalizm ünsürləri üzə  çıxır. Eyni zamanda, bir sıra 

qədim dövlətlər siyasi təsir dairəsini genişləndirmək uğrunda 

mübarizə aparır. Bu mərhələ e.ə. IV əsrdən eramızın III-IV 

əsrlərinə qədər davam edir. 

İbtidai-icma quruluşunun dağılması  və sinifli cəmiyyətin 

meydana gəlməsi ilk dəfə qədim Şərqdə baş vermişdir. Quruluşa 

xas olan bir sıra təsərrüfat formaları, dini təsəvvürlər, adət-

ənənələr, mədəniyyət və incəsənət formalarının izləri sonrakı 

tarixi mərhələlərdə də öz əksini saxlamışdır. 

Dövlət də ilk dəfə  Qədim  Şərqdə meydana gəlmişdir. 

---