Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 

8

Dövrün ideologiyasının  əyani vasitəsi olan dini “idarələr”-

məbədlər ilk dəfə  Qədim  Şərqdə meydana gəlmişdi. Sadə 

məbədlər ilə yanaşı  əzəmətli, bir neçə  mərtəbəli zikkuratlar 

(qülləli məbədlər) inşa edilirdi. Məbədlərdə xidmət edən kahinlər 

təbəqəsi yaranmışdı. 

Ön Qafqaz və Orta Asiya ölkələrində dövlətlərin meydana 

gəlməsi bu mərhələnin müxtəlif dövrlərinə təsadüf edir. 

Qədim  Şərqdə  mədəniyyət və incəsənətin müxtəlif sahələri 

inkişaf etmişdi.  Əfsanəvi nağıllar janrı, tarixi-əfsanəvi  ədəbiyyat 

nümunələri,  ədəbiyyat, fəlsəfi fikirlər, təsviri sənət, elmi 

istiqamətlər qədim  Şərq xalqlarının  fəaliyyətinin və  bədii 

yaradıcılığının bəhrəsi olmuşdur. Xüsusilə Babil, Hind, Misir, 

Fələstin ölkələrindən  bu  sahəyə aid zəngin təsviri sənət 

nümunələri dövrümüzə gəlib çatmışdır. 

İlk yazı növü - piktoqrafiya (şəkli yazı, heroqlif) qədim 

Şərqdə icad edilmişdir. Qədim  şumerlər, hindlilər, elamlar 

pıktoqrafik yazı sistemini yaratmış  və bundan təsərrüfat hesabı 

aparmaq uçun istifadə etmişlər. E.ə. IV minilliyin sonunda 

piktoqrafiya artıq tətbiq olunurdu. Piktoqrafiyanın ümumi oxşar 

cəhətlərinə baxmayaraq, onu işlədən hər bir xalqın ayrılıqda 

müstəqil yazı yaradıcılığı olmuşdur. 

Şəkli yazı mürəkkəb fikirləri ifadə edə bilmirdi. Elamda 

şəkli yazı  əsasında xətti yazı yaradılmışdı. Artıq burada hər bir 

işarənin heca oxunuşu vardı.  Şumerdə  şəkli yazının inkişaf 

mərhələsini mixi yazı işarələri təşkil edirdi. İşarələr bəzi hallarda 

şəkli (ideoqrafık) oxunuşu saxlamış, digər hallarda isə heca kimi 

tələffüz olunurdu. E.ə. III minilliyin ortalarında artıq mixi yazıdan 

geniş istifadə edirdilər. Bu yazı sisteminin yaradıcısı şumerlər idi. 

Mixi yazılar müəyyən dəyişiklik ilə qonşu xalqlar, o cümlədən 

akkadlar, elamlar, hürrilər, urartlar, farslar və başqaları tərəfindən 

mənimsənilmiş, təsərrüfat və salnamə  mətnlərinin tərtib 

edilməsində istifadə olunmuşdur.  Şumer mixi yazıları akkadlılar 

tərəfindən təkmilləşdirilmişdi. Şumer-Akkad mixi işarələrinin sayı 

600-dən çox olmuşdur. Hər işarənin bir neçə hecalı mənası var idi. 

Qonşu xalqlar mixi yazıları öz dillərinə uyğunlaşdırmış, işarələrin 

sayını azaltmışdılar. 

---