Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 11

İnsanın ilk məşğuliyyəti yığıcılıq və ovçuluq idi. İnsanlar 

meyvə  və bitki köklərini və toxumlarını, quş yumurtalarını 

toplamaqla məşğul olurdular. Bu məşğuliyyət yığıcılıq adlanır. 

Qədim insanların yaşayışını  təmin edən  əsas vasitələrdən biri də 

ovçuluq olmuşdur. Ovçuluq insanın  əsas məşğuliyyət sahəsinə 

çevrildikdən sonra yığıcılıq ikinci dərəcəli rol oynamağa başladı. 

İnsanlar vəhşi heyvanlardan müdafiə olunmaq, birgə qida 

əldə etmək üçün kollektivlərdə birləşdilər.  İnsanların tarixi 

birliyinin ilk forması olan ibtidai insan sürüsü meydana gəldi. 

İbtidai insan sürüsü sabit deyildi. Onlar bir-biri ilə qarışır və 

ayrılırdılar. 

İnsanlar  əmək prosesində topladıqları  təcrübəni inkişaf 

etdirərək, nəsildən nəslə ötürmüşlər. Onlar əvvəlki əmək alətlərini 

təkmilləşdirir, hər il yeni-yeni əmək alətləri hazırlayırdılar. Bir 

neçə yüz min il bundan əvvəl insanlar daşdan əl çapacağı, qaşov, 

bıçaq, sümükdən biz, iynə hazırlamışdılar.  İnsanlar 20-30 min il 

bundan əvvəl harpun düzəltdilər. Alətlər içərisində üstünlüyü daş 

alətlər tutduğuna görə bu dövr daş dövrü adlanır. Daş dövrü iki 

milyon ildən artıq davam etmişdir. 

Qədim insanın həyatında od böyük rol oynamışdır. İnsanlar 

ildırımın çaxması, üzvü maddələrin qızışıb yanması  nəticəsində 

baş verən yanğından od əldə etmişlər.  İnsan  əmək fəaliyyəti 

nəticəsində süni od əldə etməyi öyrəndi. İnsan daşı daşa vuranda 

qızışıb qığılcım çıxmasını, ağacı deşəndə istinin yaranmasını 

müşahidə etmişlər. Azıx mağarasında 700 min il yaşı olan ocaq 

yeri aşkar olunmuşdur. Odun əldə edilməsi insanın heyvanlar 

aləmindən ayrılmasını sürətləndirdi. 

Mükəmməl  əmək alətləri və oda yiyələnən insanlar daha 

geniş  ərazilərə yayılmağa başladılar. Afrika, Asiya və Avropada 

məskən salmış insanlar sonralar Amerika və Avstraliyaya 

yayılmışlar. Son tədqiqatlar təsdiq edir ki, Berinq boğazının 

ayırdığı Uzaq Şərqlə Alyaska yarımadası  əvvəllər bitişik olub. 

Təqribən 11 min il bundan əvvəl Orta Asiyadan köçmüş insanlar 

Amerikaya gedib çıxmışlar. 

Təqribən 100 min il bundan əvvəl yer üzündə  kəskin 

soyuqlar düşdü və axırıncı buzlaşma başlandı. Qalınlığı 2 km-ə 

---