Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 13

quruluşda yaşayanları ibtidai insanlar adlandırırdılar. 

MEZOLİT (yunanca “mezos” orta, “litos” daş deməkdir) 

dövrü e. ə. XII-VIII minillikləri  əhatə edir. Bu dövrdə havalar 

istiləşdi, buzlaqlar əridi və  şimala çəkildi, buzlar əriyən yerlərdə 

kolluqlar, meşələr əmələ gəldi. Heyvanlar da şimala tərəf yayıldı. 

İnsanlar heyvanların ardınca gedir, Avropanın şimalında çayların 

və göllərin kənarında məskunlaşırdılar. Bu dövrdə ox, kaman, ox 

ucluğu və s. kəşf edildi. Çaylardan və göllərdən keçmək üçün 

ağacdan sal düzəldilirdi, ağacın gövdəsini oyub qayıq qayırırdılar. 

İnsanlar əvvəlcə iti, sonra isə qara mal, qoyun və digər heyvanları 

əhliləşdirməyə başladılar. Mezolit dövründə ilkin əkinçilik 

vərdişləri meydana gəldi.  

Paleolitin sonu və Mezolit dövründə bir neçə qəbilə birləşib 

tayfa əmələ gətirirdi. Tayfa üzvləri eyni ərazidə yaşayır, bir dildə 

danışırdılar. Tayfaya daxil olanların ümumi adətləri var idi. 

Tayfanın işini ağsaqqallar şurası idarə edirdi. 

NEOLİT (yunanca “neos” yeni, “litos” daş deməkdir) dövrü 

daş dövrünün son mərhələsini - e.ə. VIII-VI minillikləri  əhatə 

edir. Daş  əmək aləti daha da təkmilləşdirilir. Cilalanmış  və  ağac 

sapı olan daş baltalar əvvəlki  əmək alətlərindən daha məhsuldar 

idi. Belə əmək alətləri ilə ağac kəsmək və təmizləmək daha asan 

olurdu. 

İnsan toxumun yerə düşməsini, onun cücərməsini, inkişafını 

və  məhsul verməsini dəfələrlə müşahidə etmişdir.  İnsanlar 

sahələri kolluq və meşəlikdən təmizləyir,  əkinçiliklə  məşğul 

olmağa başlayırlar. Qadınlar ağaca buynuzdan, yaxud daşdan 

ucluq düzəldib toxa adlanan əkinçilik aləti ilə yeri şumlayır və 

taxıl  əkirdilər.  Ən qədim  əkinçilərin  əmək aləti toxa idi. Belə 

əkinçiliyə toxa əkinçiliyi deyirdilər. Sünbülü iti daş  qəlpələri 

taxılmış buynuz və sümükdən düzəldilmiş oraqla biçirdilər. Toxa 

əkinçiliyi yığıcılığa nisbətən qəbiləni daha çox qida ilə  təmin 

edirdi. Beləliklə, yığıcılıqdan əkinçilik meydana. gəldi. 

İnsanlar ilk dəfə iti əhliləşdirmişlər.  İt və oxla ov uğurlu 

olurdu.  İt ovu axtarıb tapır, insan ovu uzaqdan oxla vura bilirdi. 

Bu da qəbilədə qida bolluğu yaradırdı. İnsanlar quzu, çəpiş, donuz 

balası, buzovu və digər heyvan balalarını  kəsmədilər, onları 

---