Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 16

barədə çoxlu misallar gətirə bilərik. Onlardan bir neçəsini 

nəzərdən keçirək. «Qara pəncə» adlı hindu qəbiləsi qabaqcadan 

baharın gəlişini öldürülmüş dişi bizonun (vəhşi öküzün) 

bətnindəki rüşeymin inkişaf səviyyəsi ilə xəbər verə bilirdilər. Bu 

cür qabaqcadan xəbərvermə adətən dəqiq olurdu. Yaxud da hindu 

osaqa qəbiləsi vəhşi bitkilər-qarğıdalı  və  vəhşi öküzü ovsunda 

birləşdirirdi. Bu çulğaşma aşağıdakı kimi izah olunurdu. Yayda 

osaqa qəbiləsi çöldə qarğıdalı çiçəklənənə  qədər vəhşi öküzü 

ovlayırdı. Onlar yaxşı bilirdilər ki, qarğıdalı çiçək açdıqdan az 

sonra yetişməyə başlayır. Bu o demək idi ki, qarğıdalı məhsulunu 

yığmağa qayıtmaq vaxtı gəlib çatmışdır. 

Üçüncü strategiya analogiyaya görə  əqli nəticənin 

çıxarılmasıdır. Animist təfəkkürün oxşar  əlamətlərini ayırmaq 

zərurəti buradan doğur. Animistik təfəkkür isə yer üzünü, təbiəti 

ilahi qüvvələr, ruhlar və iblislərlə doldurur. Bu strategiyanı təsdiq 

edən nümunələr çoxsaylıdır. Məlum olduğu kimi, piqmey 

tayfalarının biri dişə  bənzər çovdar mahmızı ilan vuran zamanı 

çarə kimi tətbiq edirdilər. Yaxud da paleolit dövründə bəşəriyyətin 

mədəni inkişafında böyük inqilab sayılan odu götürək. Bütün 

xalqların mifologiya və  əfsanələrində od əbədiyyət simvoludur. 

Ona görə  də  əfsanələrdə od yaradılmamışdır,  əksinə, allahlardan 

oğurlanıb, insanlara verilmişdir. 

İnsan xarakteri mürəkkəb olub, kosmik, bioloji, psixi, sosial 

və  mədəni aspektlərə malikdir. Bu baxımdan ibtidai mədəniyyət 

dedikdə, böyük tarixə malik yığıcılıq və ovçuluq mədəniyyəti 

nəzərdə tutulur. İbtidai mədəniyyətin spesifik xüsusiyyətlərindən 

biri onun yekcinsliyidir. Müasir kulturologiyada sosial-mədəni 

sistemlərin katerogen (qeyri-yekcins), qomagen (yekcins) və 

qomeostatik tiplər kimi üç tipi göstərilir. Birincisi üçün aksioloji 

(dəyər) plüralizmi; ikincisi üçün differensiyasiya edilmiş, 

antaqonist maraqlara malik olan çoxsaylı sosial qrupların 

mövcudluğu səciyyəvidir. 

İbtidai-sosial-mədəni sistem öz inkişaf dinamikasına malik 

olub, mövcud sistemli strukturun yenidən dirçəlməsinə imkan 

verir. İbtidai mədəniyyətin digər xüsusiyyəti onun sinkretikliyidir 

ki, bu da öz təcəssümünü totemizmdə tapmışdır. Onun üçüncü 

---