Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 10

Rudolf gölü ətrafında tapılmışdır. Gürcüstan və Azərbaycan 

respublikalarının sərhədində olan Udabno kəndi yaxınlığında 

insanabənzər meymunların qalıqları aşkar edilmişdir. İbtidai icma 

quruluşu Daş, Tunc və Dəmir dövrlərinə bölünür. 

Daş dövrü aşağıdakı dövrlərə bölünür: 

1. Paleolit (Qədim daş) dövrü; 

2. Mezolit (Orta daş) dövrü; 

 3. Neolit (Yeni daş) dövrü. 

Paleolit (Qədim daş) dövrü e. ə. 12-ci minillikdə başa 

çatmışdır. İnsanın əmələ gəlməsi və insan cəmiyyətinin təşəkkülü 

2.6-3 milyon il bundan əvvəl başlanmışdır.  İlk insanlar təbii 

mağaralarda və açıq havada yaşamışlar. Alimlər  ən qədim 

insanların sümüklərinin qalıqlarına  əsaslanaraq onların xarici 

görkəmini müəyyən edə bilmişlər. Ən qədim insanlar iri meymuna 

oxşayırdılar. Onların əlləri dizlərinə qədər uzanır, ayaq üstə gəzir, 

ov edir, yem toplayır, müdafiə olunurdular. Onların alnı ensiz və 

maili idi. Beyni müasir insan beynindən kiçik idi. İlk insanların 

beyninin tutumu 600-700 sm

3 

həcmində olmuşdur.  İnsanın  əmək 

fəaliyyətinə başlaması onun beyninin inkişafına, nitqinin 

yaranmasına, qamətinin düzəlməsinə kömək etmişdir. Paleolit 

dövrünün  ən qədim insan məskəni və insan qalığı Afrikada 

(Tanzaniyada) Oldovay dərəsində tapılmışdır. İndoneziyada Yava 

adasında Trinil şəhəri yaxınlığında pitekantrop, Çində sinantrop, 

Almaniyada Heyderberq və Neandertal vadisində Neandertal, 

Azərbaycan Respublikasının Füzuli şəhəri yaxınlığında, Quruçay 

vadisinin sol yamacında Azıx mağarasında Azıxantrop adamının 

qalıqları aşkar edilmişdir. 

Qədim insanların vəhşi heyvanlar kimi iti caynaqları  və 

dişləri yox idi. Onlar vəhşi heyvanlardan qorunmaq üçün daş  və 

dəyənəklərdən istifadə edirdilər.  İnsanın ilk əmək aləti sivri daş, 

dəyənək və yerqazan çubuq olmuşdur. Əmək alətinin hazırlanması 

nəticəsində insanın  əmək fəaliyyəti başlandı.  İnsanın tədricən, 

ardıcıl  əmək fəaliyyəti onun bütün orqanizminin dəyişməsinə 

səbəb oldu. Ən çox insanın əli, onunla birlikdə beyni inkişaf etdi. 

Alimlər əmək alətləri hazırlamaq bacarığı olan insanları “bacarıqlı 

insan” adlandırırdılar. 

---