Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 225

qoyuldu. E.ə. III minilliyin sonunda Kuti dövləti tədricən 

zəifləmiş və siyasi qurum kimi süqut etmişdir. 

Mesopotamiyada kutilərin hakimiyyəti tənəzzülə uğradıqdan 

sonra burada III Ur Şumer sülaləsinin hökmdarlığı bərqərar oldu. 

Bu sülalənin hökmdarları Lullubilər ölkəsinə  və qonşu  ərazilərə 

dəfələrlə dağıdıcı yürüşlər etmişlər. Kutilərin cənub torpaqları bu 

sülalənin siyasi təsiri altına düşmüşdür. Ur hakimlərindən biri 

“Kutium canişini” və “Su ölkəsinin hökmdarı” rütbəsini daşıyırdı. 

Lakin e.ə. 2003-cü ildə su tayfaları Elam ilə birlikdə III Ur 

sülaləsini devirdilər. Su ölkəsi müstəqil oldu. Turukki və su 

tayfaları Mesopotamiyada baş verən hadisələrə qarışmağa 

başladılar. 

Turukkilər Urmiya gölünün cənubunda yaşamışlar. Onlar 

Kuti və Lullubi dövlətlərinin tərkibinə daxil idilər. Bu dövlət 

qurumları süquta uğradıqdan sonra turukki tayfaları

 müstəqil siyasət yürüdürdülər. Həmin tayfalar Zaqros dağ 

keçidləri vasitəsilə Mesopotamiyaya daxil olmuşlar. 

Aşağı Zab çayının (Dəclə çayının qolu) yuxarı axarında 

yerləşən ərazilərə gələnlər (kutilər, lullubilər və turukkilər) burada 

yaşayan tayfalarla ünsiyyətə girərək, həmin torpaqlarda 

məskunlaşmışlar. Lakin Mesopotamiyanın  şimalında yaranmış 

Assuriya dövləti bu ərazini işğal etmək istəyirdi. Turukkilər 

müqavimət göstərərək öz torpaqlarını müdafiə etdilər, əks-hücuma 

keçib assuriyalıların nəzarəti altında olan Şuşarra vilayətini 

tutdular.  

E.ə. II minilliyin əvvəllərində Azərbaycan tayfalarını ayrı-

ayrı başçılar, yaxud xırda hökmdarlar idarə edirdilər. Bu dövrdə 

kuti, lullubi və turukkilərin tayfa birliyi yaranmışdı. Onların ardı-

arası  kəsilməyən hərbi təzyiqi Assuriya dövlətini zəiflətmişdi. 

Babilistan hökmdarı Hammurapi (e.ə. 1792-I750) təhlükəni öz 

ölkəsindən sovuşdurmaq üçün Mesopotamiyanın  şimalında baş 

verən hadisələrə qarışmalı oldu və  həmin tayfalara qalib gəldi. 

Buna baxmayaraq, turukkilər tədricən Babilistan ərazisində  də 

məskunlaşdılar. Qədim Babilistan sənədlərində burada yaşayan 

tayfalar arasında turukkilərin də adı çəkilir. 

E.ə. XIV əsrin sonundan Assuriyanın qüdrəti yenidən artdı. 

---