Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 313

müxtəlif varlıqlarda yenidən canlanmış ruhun sərgüzəştləri 

haqqında təlimdir. Bu qanun kasta qaydalarına və ya dharmaya 

əməl edilməsi və ya edilməməyi ilə müəyyən edilir. Hinduizmdə 

insanların allah qarşısında bərabərsizliyi, kasta bölgüsünün 

ilahiliyi haqqında təlim mühüm yer tutur. Hinduizmin dini-fəlsəfi 

təsəvvürləri üçün təbiətə qarşı duran atman haqqında, allahın 

zühur etdiyi insan ruhu haqqında və brəhmən (dünya ruhu) 

haqqında, mənəvi mahiyyətlər haqqında təlim olduqca 

səciyyəvidir. Hinduizmə görə, insan həyatının məqsədini (buddist 

nirvanasından fərqli olaraq) atmanın təbiətdən azad olması  və 

brəhmənlə birləşməsi təşkil edir. Buna da dharmanın yerinə 

yetirilməsi vasitəsilə nail olunur. Bundan başqa başlıca allah 

yaratma (Brəhmə), hifz etmə (Vişna), məhv etmə  (Şiva) 

xassələrini özündə  təcəssüm etdirən, üç sifətə malik vahid allah 

mövcuddur. Brəhməyə faktiki olaraq sitayiş etmirlər. Vişnuya və 

Şivaya (bunlarla bir sırada digər allahlara) sitayiş edirlər. Pərəstiş 

obyektindən asılı olaraq bu dində iki əsas və olduqca mühüm 

hesab olunan cərəyan: vişnuizm və buddizm bir-birindən 

fərqlənir. Məlum olduğu kimi, hinduizmin bir cərəyanı olan 

Vişnuizmdə avatarlar haqqında Vişnanın allahlarda, insanda və ya 

heyvanlarda vaxtaşırı  təcəssüm etməsi haqqında təsəvvür ön 

sırada durur. Məsələn, Budda Vişnanın avatarası hesab olunur. 

Bütün bunlar isə hinduizmin universallığını, yəni digər dini 

etiqadlara, xüsusilə buddizmə uyğunlaşa bilməsi imkanını sübut 

edir. Hinduizm bir din kimi bütün etiqad növlərinin, o cümlədən 

primitiv animizm etiqadlarından tutmuş, incə  fəlsəfi buddizmə 

qədər hamısının mövcudluğunu qəbul edir. Teoloji baxımdan 

hinduizm vahid din olmayıb müxtəlif dinlərdən təşkil olunmuş 

kimi özünü göstərir. 

Şərt olaraq üç tipə ayrılan Hind mədəniyyət sistemində Hind 

mifologiyası olduqca zəngin və mürəkkəbdir. Hind mədəniyyəti 

qədim Hindistanda mövcud olan bir sıra mifoloji sistemlərin (o 

cümlədən, miflərin və orada iştirak edən personajların 

məcmusudur. Dini-mifoloji təsəvvürlərin mənşəyi  ən qədim, 

ibtidai dövrlərə gedib çıxır. Qəbilə-tayfa mifologiyası  həmin 

sıradandır. Bunlar çox vaxt yerli əhalinin adı ilə dravid 

---