bağlanan müqaviləyə əsasən təkcə 1915-ci ildə cəbhəyə 4 milyon arşın bez və
300 min arşın parusin parça göndərmişdi. Müharibənin ilk illərində tənəzzülə
uğramış ipək sənayesi 1915-ci ildə 27 milyon manat dəyərində 65 min pud xam
ipək istehsal etmişdi. Xam ipək məhsullarının böyük hissəsi Rusiyanın
ipəktoxuma fabriklərinə satılmışdı.
Cəbhə üçün işləyən gön - dəri sənayesini xammalla təmin etmək üçün
1915-ci ildə yaradılmış Xüsusi Komitə Gəncə və Bakıda gön - dəri tədarükü
üzrə komissiyalar təşkil etmişdi.
Müharibə dövründə tütün, spirtli içkilər və duz istehsalı edən
müəssisələr də dövlət inhisarına alınmışdı və cəbhənin ehtiyacları üçün
işləyirdi. Şimali Azərbaycanda ümumi səfərbərlik keçirməyən çar hökuməti
çağırış- çılar üzərinə xüsusi hərbi vergi qoymuşdu. Ancaq 1915-ci ildə arxa
cəbhədə yardımçı işlərdə istifadə etmək üçün 50 mindən artıq azərbaycanlı gənc
(18 - 23 yaş) səfərbərliyə alınmışdı. Nəticədə əmək qabiliyyətli kənd əhalisinin
30%-i təsərrüfat işlərindən ayrılmışdı. Üstəlik qaramalın, xüsusilə atların hərbi
işlə əlaqədar müsadirə edilməsi kənd təsərrüfatına ağır təsir göstərmişdi.
Azərbaycan üzrə əkin sahələri 1913-cü ildə 910 min desyatindən
1915-
ci ildə 620 min desyatinə düşmüş, taxıl istehsalı 50% azalmışdı, 1917- ci
ildə mal - qaranın sayı 480 min baş, davarın sayı isə 500 min baş azalmışdı.
Texniki bitkilərdən pambıq əkinləri 1914-cü ildə 104,3 min desyatindən
1917-ci ildə 37 min desyatinə düşərək 3 dəfədən çox azalmışdı. Barama
istehsalı isə 1914-cü ildə 261 min puda çatdığı halda, 1917-ci ildə 130 min puda
düşərək 2 dəfə azalmışdı.
Müharibə əhalinin güzəranına da çox ağır təsir göstərmişdi. Müharibə
illərində Bakıda yaşayış üçün ən zəruri ərzaq məhsullarının (çörək, süd, ət,
yumurta, yağ və s.) qiyməti azı 300%, çoxu 520% bahalaşmışdı. Azərbaycanın
Lənkəran, Şamaxı, Şuşa, Cəbrayıl, Qazax və başqa qəzalarında ərzaq
məhsullarının bahalaşması bir yana, çox zaman nəinki ət və qənd, hətta çörək də
bazardan yoxa çıxmışdı.
Belə ağır şəraitdə bir tərəfdən Bakıya dəmir yolu ilə taxıl məhsullarının
gətirilməsi yanbayan azalmış, Bakıda iri qoşun hissələri yerləşdirilmişdi.
Üstəlik Bakı şəhərinə Rusiyanın cəbhə rayonlarından hər gün yüzlərlə yaralı,
şikəst gətirilir, qaçqınlar axışıb gəlirdi. Bunun nəticəsi idi ki, Bakı şəhərinin
əhalisi 1913-cü ildə 338,5 min nəfər olduğu halda, 1915-ci ildə 407 min nəfərə
çataraq 69 min nəfərədək artmışdı. Bu da şəhərdə ərzaq böhranını daha da
dərinləşdirmişdi.
Beləliklə, Birinci Dünya müharibəsi dövründə Şimali Azərbaycanın
müstəmləkə səciyyəsi daşıyan iqtisadiyyatı dərin tənəzzül və böhranla
üzləşmişdi.
Dostları ilə paylaş: