DƏrslik baki 2008 ŞƏRTİ İŞARƏLƏr afesd Ərəb iqtisadi və sosial inkişaf Fondu / Arab Fund for Economic
Yüklə 2,65 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tərəflər Mərkəzin prosedur və yurisdiksiyasını seçdikləri halda müvafiq mübahisə qarşılıqlı razılaşma olmadan digər beynəlxalq və milli araşdırmanın predmeti ola bilməz.
- 12.1.10. Enerji Xartiyasına Müqavilə çərçivəsində mübahisələrin həlli qaydası 461.
- 12.1.11. Enerji resurslarının boru kəmərləri ilə tranzit nəqlində mübahisələrin həlli qaydasının proseduru 464.
- (236). 12.2. Beynəlxalq iqdisadi mübahisələrin həllində iqdisadi gücün tətbiqi 465.
- ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
|
458. Konvensiya bir terefdən Mərkəzin fəaliyyətini, onun təşkilatı strukturunu müəyyən edirsə, digər tərəfdən isə, investisiya mübahisələrinin həlli prosedurunu əhatə edir. Beynəlxalq hüquq subyektliyinə malik olan Mərkəz özünəməxsus struktura malikdir. Mərkəz İnzibati Şuradan, Katiblik və müvafiq arbitrlar və vasitəçilər heyətindən ibarətdir. İnzibati Şuraya razılığa gələn hər bir dövlətdən bir nümayəndə daxildir. IBRD-nin prezidenti “exofficio” İnzibati Şuranın sədridir. Mərkəzi yurisdiksiyası razılığa gələn dövlətlə xüsusi xarici investor arasında yaranan istənilən hüquqi mübahisəyə şamil edilir. Bu zaman dövlət adından onun orqanları çıxış edir. Meydana çıxan mübahisələr tərəflərin qarşılıqlı razılığı əsasında həll edilir və bir tərəfli qaydada hər hansı bir tərəfin həmin mexanizmdən imtina etməyə səlahiyyəti yoxdur. Bu və ya digər dövlət orqanının prosesdə iştirakı üçün müvafiq dövlətin razılığı olmalıdır. Tərəflər Mərkəzin prosedur və yurisdiksiyasını seçdikləri halda müvafiq mübahisə qarşılıqlı razılaşma olmadan digər beynəlxalq və milli araşdırmanın predmeti ola bilməz. Vaşiqton Konvensiyası çərçivəsində fəaliyyət göstərən arbitraj prosesinin spesifik xüsusiyyətləri mövcuddur. Əvvəla müvafiq arbitraj yalnız investisiya mübahisələrinin həlli üçün tətbiq edilir. Digər tərəfdən isə, tərəflərdən biri mütləq dövlət və ya dövlət qurumu olmalıdırsa, əks tərəf xüsusi şəxs olmalıdır. Xüsusi şəxslərin iddiaçı qismində çıxış etməsi üçün onların digər dövlətə mənsub olması vacibdir. Vaşinqton Konvensiyası kapital ixrac edən dövlətlərin ənənəvi diplomatik müdafiəsini də istisna edir. Belə bir qayda həmin prosedurun üstün tənzimetmə mexanizminə malik olaması ilə bağlıdır. Vaşinqton Konvensiyası ilə investisiya anlayışı müəyyən edilməsə də, o, həm birbaşa kapital qoyluşunun, həm də xidmət və texnologiyalarının verilməsini əhatə edir. Konvensiyaya qəbul edilimiş 1979-ci il Əlavə Protokol Arbitraj Tribunalının fəaliyyət sferasını daha da genişləndirilmiş və investisiya aspektli kommersiya əqdləri üzrə mübahisələr də onun yurisdiksiyasına daxil edilmişdir. Əlavə Protokola uyğun olaraq Tribunalın yurisdiksiyasından kənar, daha doğrusu onun üzvü olmayan dövlətlərlə və ya investorun mənsub olduğu dövlətin üzv olmadığı dövlətlə münasibətlərə də şamil edilir. Bir şərtlə ki, tərəflər arbitraj sazişində müvafiq qruma istinad etmiş olsunlar. 459. Beynəlxalq kommersiya arbitraj qərarlarının tanınması və icraata yönəldilməsi üçün dövlətdaxili mexanizim müəyyən edilir. Bir sıra ölkələrdə föodeneziya Yamayka, o cümlədən AR) Ali Məhkəmə digər ölkələrdə (Ruminiya, İsrail, Yaponiya və s.) cavabdehin yerləşdiyi yerin məhkəməsi başqa qrup ölkələrdə (Latviya, Çex Respublikası, Misir və s. ədliyyə nazirliyi, həmçinin İsveç Belçika və s.) xarici işlər nazirliyi arbitraj qərarlarının icrasını təmin edən qurum kimi müəyyən edilib. Qərarın icrası müvafiq dövlətin qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilməlidir. Beynəlxalq kommersiya arbitraj qərarları prosessual baxımından müvafiq dövlətdaxili strukturları vasitəsilə təşkil edildiyi halda, Mərkəzin Arbitraj Tribunalının qərarlarını təftişə məruz qalmış Yalnız Mərkəzi İnzibati Şurası Arbitraj Tribunalının qərarından prosessual qaydalarla şikayət verilə bilər. 460. ICSID-in arbitraj Tribunanın digər beynəlxalq kommersiya arbitraj institular ondan fərqləndirən ölkəsində qeyd-şərhsiz tanınmaya və icraata yönəldilməsi ilə bağlıdır. Vaşinqton Konvensiyası (m 54 bal) iştirakçılarından əjldə edilir ki, ICSID-in qəbul edilmiş arbitraj qərar icra olunmuş dövlətdə həmin dövlətin özünün sən məhkəmə qərarı kimi icra olunmalıdır. Buna görə də 1958-ci il Xarici arbitraj qərarlarının tanınması və icrası haqqında Nyu York Konvensiyası ilə nəzərdə tutulan arbitraj qərarlarının icrası qaydası və icradan imtina üçün əsaslar ICSID-in Arbitraj tribunalından qərarları üçün tətbiq edilmir. Belə bir hal onunla bağlıdır ki, xüsusi investisiya mübahisələrinin həlli nəzərdə tutan arbitraj mexanizmini təsis edən Vaşinqton Konvensiyası 1958-ci il Nyu-York Konvensiyasına nisbətdə xüsusi saziş(lex spesialis) kimi çıxış edir və üzv-dövlətin məhkəmələrinə milli publik qayda ilə bağlı Mərkəzin Tribunalının qərarının ləğvinə və onun icrasından imtinaya səlahiyyət vermir. 12.1.10. Enerji Xartiyasına Müqavilə çərçivəsində mübahisələrin həlli qaydası 461. Enerji Xartiyasına Müqavilənin hüquqi tənzimetmədə əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, enerji sektorunda meydana çıxacaq mübahisələrin hüquqi vasitələrlə həllini nəzərdə tutur. Müqavilədə həm razılığa gələn tərəflərin Müqavilə müddəalarının təfsiri və tətbiqi ilə bağlı (m.27), həmçinin investorla qəbul edən dövlət arasındakı mübahisələrin həlli (m.26) proseduru əks olunub. Enerji Xartiyasına Müqavildə xüsusi investorla dövlət arasındakı mübahisənin (bir qayda olaraq ticarət-sənaye palataları nəzdində fəaliyyət göstərən instriksional beynəlxalq arbitraj qaydası ilə yanaşı) beynəlxalq məhkəmə qaydasında həllinin nəzərdə tutulması (Müqavilənin 26-cı maddəsində qeyd olunur ki, 4-cü bəndə uyğun olaraq təsis olunan arbitraj məhkəməsi mübahisəli məsələləri bu müqaviləyə və beynəlxalq hüququn tətbiq olunmalı norma və prinsiplərinə uyğun həll edir. m.26.6) müddəası müasir beynəlxalq hüququda dövlətlə investor arasında bağlanan “konsenssiya” müqavilələrin beynənilləşməsi ilə bağlıdır (“Əsrin Müqaviləsi”m.23.1) Müssid beynəlxalq hüququ yalnız dövlətlərarası müqavilələrə deyil, həmçinin onun fəaliyyət sferası yeni yaratmaq olduğu və əsasını dövlət kontraktları təşkil etdiyi beynəlxalq kontrakt hüququna da şamil edilir. 462. Enerji Xartiyasına Müqavilədə mübahisələrin həlli mexanizmi enerji resurslarının ticarəti, investisiya qoyuluşu, ekologiya, tranzit və d. məsələlərlə bağlı mübahisələrin həllini nəzərdə tutmaqla müəyyən spesifkliyə də malikdir. Mübahisələrin həllinin daha effektli həlli vasitəsi kimi beynəlxalq arbitraj presuduru nəzərdə tutulur. Enerji Xartiyasına Müqavilənin 26-cı maddəsinə görə beynəlxalq regional kontraktlardan yaranan mübahisələrin həllində tərəflərdən biri mübahisənin danışıqlar vasitəsilə həlli üçün digər tərəfə müraciət etdiyi andan 3 ay müddətində mübahisə həll edilmədikdə investor mübahisənin həlli üçün - mübahisə tərəfinin, razılığa gələn tərəfin məhkəmələrinə və inzibati tribunalarına 2(a); - mübahisələrin həlli üzrə öncədən razılaşdırılmış istənilən tətbiq edilə biləcək prosedura 2(b); - investisiya mübahisələrinin həlli üzrə Beynəlxalq Mərkəzin Arbitraj Məhkəməsinə 4 (a); və ya UNCITRAL-ın Arbitrajın Reqlamentinə uyğun olaraq ad hoc arbitrajlara 4(b); - Stokholm Beynəlxalq Ticarət Palatasının Arbitraj institutunun arbitraj məhkəməsinə 4 (c) müraciət edə bilər. Arbitraj prosedurunun seçilməsi üçün razılığa gələn tərəfin həmin mexanizmləri təsis edən beynəlxalq sazişlərdə iştirakı zəruridir. 463. Enerji Xartiyasına Müqavilədə dövlətlərarası mübahisələrin həlli də özünəməxsusluğa malikdir. Belə ki, enerji təhlükəsizliyi ekoloji təhlükəsizlikdən üstün tutulduğu üçün ekoloji mübahisələrin həllində arbitraj proseduru deyil, diplomatik vasitələr nəzərdə tutulur. Diplomatik vasitələrlə həll edilən digər məsələ energetika sferasında rəqabət problemidir (m.27.2), Müqavilənin tətbiqi və təfsiri üzrə diplomatik kanallar özünün nəticəsini verməzsə, ad hoc beynəlxalq arbitraj təsis edilməlidir (m.27.2,3), Mübahisədə iştirak edən, razılığa gələn tərəflər başqa hal nəzərdə tutmazlarsa, Arbitraj Məhkəməsi Haaqada keçirilir və Münsiflər Məhkəməsinin Daimi Palatasının xidməti vasitələrindən istifadə edilir (m.27(k)). Əsasən UNCITRAL-ın arbitraj Reqlamenti tətbiq edilir (m.27(f)). 12.1.11. Enerji resurslarının boru kəmərləri ilə tranzit nəqlində mübahisələrin həlli qaydasının proseduru 464. Müasir dövrdə enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından enerji resurslarının stabil və davamlı nəqli mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Enerji Xartiyasına Müqavilənin tranzitlə bağlı 7-ci maddəsi mübahisənin həlli zamanı barışıq və vasitəçilik proseduruna əsaslanır. Enerji resurslsrının tranziti ilə əlaqədar meydana çıxan mübahisələr razılığa gələn tərəflər arasında razılaşdırılmış qaydalar tükəndikdən sonra Xartiya üzrə Konfıransın Baş katibinin iştirakçısı tərəflərlə məşvərətindən sonra təyin etdiyi vasitəçi tərəfindən həll edilir. Mübahisə tərəfi mübahisənin mahiyyəti ilə əlaqədar Baş katibə bildiriş verir, sonuncu isə öz növbəsində bütün iştirakçı-dövlətləri bu barədə məlumatlandırır. Baş katib mübahisə tərəfi olan üzv-dövlətdən bildiriş aldıqdan sonra 30 gün müddətində mübahisə predimeti üzrə səriştəli və iştirakçı dövlətlərə, münasibətdə neytral olan şəxsi vasitəçi təyin edir. 90 gün müddətində vasitəçi mübahisənin həlli üzrə prosedur qayda ilə bağlı tövsiyə, mübahisənin son həllinə kimi tətbiq edilməli və tərəflərin gözləməli olduğu tranzit tarifləri və şərtləri üzrə qərar qəbul edir. Razılığa gələn tərəflər onların nəzarətində və ya yurisdiksiyasında olan subyektlərin – vasitəçilərin mübahisənin həllinə qədər və ya 12 ay müddəti üçün tranzit tarifləri və şərtləri üzrə qəbul etdiyi aralıq qərarına riayət etmək öhdəliyi daşıyırlar. Xartiya üzrə Konfırans barışıq prosedurunun keçirilməsi və vasitəçinin mükafatlandırılması üzrə nümunəvi qaydalar qəbul etmişdir. Tranzitlə bağlı dövlətlərarası mübahisələrin də həllində ilk öncə diplomatik vasitələr nəzərdə tutulur. RF ilə Ukrayna, Belorusiya ilə RF arasında tranzit mübahisələrinin diplomatik vasitələrlə həlli misal kimi qeyd edilə bilər. Şübhəsiz ki, arbitraj qaydasında mübahisələrin həlli mexanizmi beynəlxalq enerji təhlükəsizliyinin təminatı üçün daha səmərəli ola bilər. Təsadüfi deyil ki, Enerji Xartiyasına Müqaviləyə qəbul ediləcək çoxtərəfli Tranzit Protokolunun layihəsində mübahisənin son həlli kimi Enerji Xartiyasına Müqavilənin arbitraj qaydasına istinad edilməsi nəzərdə tutulur. Enerji Xartiyasına Müqavilə qeyri-kommersiya risklərinin beynəlxalq sığorta, təminat sistemini də nəzərdə tutur (m.15). Lakin bu məsələ daha səmərəli formada MIGA çərşivəsində tənzimlənir (236).
Gücün istər hüquq pozuntusu halında əks tədbir kimi istərsə də hüquq pozuntusu kimi tətbiqi hallarını bir-birindən fərqləndirmək mövcud hüquqi faktlar düzgün qiymətləndirmək üçün inkişaf səviyyəsindən iqtisadi potensialından asılı olmayaraq bütün adətlərin maraqlarının nəzərə alındığı beynəlxalq hüquq qaydası formalaşdırılmalıdır. Hazırda siyasi sferada güc tətbiq halını müəyyən etmək və əks tədbirlər haqqında qərarlar qəbul etmək səlahiyyəti BMT Təhlükəsizlik Şurasına məxsusdur. BMT Təhlükəsizlik Şurasının iqtisadi sanksiyalarına misal kimi Cənubi Rodeziya, CAR, İraq, Yuqaslaviya, Liviya, Nikaraqua, Dominkan Respublikasına və s. qarşı tədbirləri qeyd edilə bilər. Bir çox hallarda dövlətlərin tətbiq etdikləri iqtisadi əks tədbirlər iqtisadi gücün qeyri-qanuni tətbiqidir. İqtisadi gücün belə tətbiqi genişlənib iqtisadi təcavüzə çevrilə biləcək silahlı münaqişə ilə nəticələnmə təhlükəsi yaradır. Bir qayda olaraq müvafiq tədbirlərin məqsədini siyasi təzyiq daxili işlərə qarışmaq, dövlətin suveren hüquqlarının həyata keçirməsini, resusları üzərində hüquqlarını, gəlir və üstünlüklər əldə etməsini məhdudlaşdırmaq xarakteri daşıyır. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə dövlətlərin sərbəst şəkildə meydana çıxan təhlükələrin səviyyəsini dəyərləndirmək hər hansı bir hüquqi faktları qiymətləndirmək və nəticə etibari ilə hüquqa uyğun iqtisadi gücün tətbiq edilməsi üçün beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizlik sisteminin yaradılması ilə bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürülməkdədir. Xüsusən də BMT Təhlükəsizlik Şurası ilə yanaşı beynəlxalq birliyin maraqlarına uyğun iqtisadi təhlükəni dəyərləndirən və iqtisadi gücü tətbiq edə biləcək iqtisadi Təhlükəsizlik Şurasının da yaradılması ilə bağlı təkliflər irəli sürülməkdədir. Hətta hal-hazırda “G 7”-nın belə bir qrup kimi çıxış edə bilməsi ehtimalı qeyd edilməkdədir. Sonuncu variant yalnız sənayecə inkişaf etmiş dövlətlərin maraqlarına uyğun ola bilər. Belə ki, “G 7”həmin dövlətlərin siyasi formudur. İqdisadi Təhlükəsizlik Şurasının yaradılmasına gəldikdə isə onu qeyd etmək lazımdır ki, əvvəla, müvafiq mexanizmin fəaliyyəti üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının indiki statusu ləğv edilməlidir. Digər tərəfdən, beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin əsasında iqdisadi maraqlar dayandığından müstəqil Təhlükəsizlik Şurasına zərurət yoxdur. 466. Yalnız BMT Təhlükəsizlik Şurası dövlətlərin suveren bərabərlik prinsipinə əsaslanmalı və 5 dövlətin daimi təmsilçilik institutu ləğv edilməlidir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının sülhün və təhlükəsizliyin təminatında “mütləq” rolu BMT-nin digər əsas orqanları o cümlədən Baş Məclis Beynəlxalq Məhkəmə ilə bölünməlidir. Bəşəriyyətin bu günə kimi müəyyən etdiyi ön təkmilliləş formulası – hakimiyyətin bölgüsü prinsipi beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin təminatənda BMT-nin əsas orqanlarının fəaliyyətindən təsbit edilməlidir. Qeyd etmək lazımdir ki, bu sahədə tək eyni zamanda tam səmərəli olması da müəyyən p.... da mövcuddur. Belə ki, BMT Baş Məclisi özünün 1950-ci ildə qəbul etdiyi, 377(N) saylı “Sülh naminə əməkdaşlıq” Qətnamə ilə BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərinin bu və ya digər konfilikdə iştirak etdiyi halda BMT Baş Məclisinin beynəlxalq sülhü və təhlükəsizliyin təmin edilməsində əsas qurum kimi çıxış etməsi səlahiyyəti, eləcə də BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin beynəlxalq hüququn istənilən məsələsi ilə bağlı (438) səlahiyyəti qeyd edilməlidir. Şübhəsiz ki, BMT Nizamnaməsinə əsasən qeyd edilən səlahiyyətinin hüquqi əsası konkret və aydın deyilir. Məhkəmənin fəaliyyətinin təminatı isə Təhlükəsizlik Şurasnın səlahiyyətindən asılidır. Beynəlxalq hüququn, beynəlxalq sülhün təhlükəsizliyin təmin edilməsində BMT Təhlükəsizlik Şurasının inhisarı istisna edilməlidir. Qeyd edilən problemin həlli istiqamətində müasir beynəlxalq hüquq qaydasında dövlətlər qarşısında vəzifə kimi - beynəlxalq iqdisadi münasibətlər sisteminin daha ədalətli beynəlxalq bölgüsünü dövlətlərin iqdisadi inkişaf səviyyələri arasında kəskim fərqlərin aradan qaldırılmasını təmin etmək; - bütün dövlətlərin və inteqrasiya qurumlarının maraqlarını, eləcə də ümumbəşəri maraqları nəzərə almaqla iqtisadi məkanda tarazlıq yaradılması istiqamətində inkişafının hüquqi vasitələrlə təmin edilməsini həyata keçirmək; - beynəlxalq məsuliyyət institutu çərçivəsində iqtisadi xarakterli məcburiyyət tədbirlərinin qanuni tətbiqini təmin etmək dayanır. 467. İqtisadi xarakterli hüquqauyğun məcburiyyət tədbirləri (sanksiyalar) müəyyən bir sistemə malikdir. Hüquq pozuntusu törədən dövlətə qarşı cavab tədbiri kimi - əmtəə idxalının məhdudlaşdırılması; - ticarətin idxal və ixracının kvotalandırılması, lisenziyalandırılması; - qeyri-tarif tənzimlənməsi tədbirlərinin tətbiqi: - müvafiq dövlətin hüquqi və fiziki şəxslərinin əmlakının milliləşdirilməsi; - fondların sekvestri, aktivlər üzərində həbs qoyulması; - embarqo (müəyyən əmtəə, əmtəələr qrupu üzrə ixrac və idxalının dayandırılması ilə iqtisadi əlaqələrin tam və ya qismən kəsilməsi); - boykot (ticarət, nəqliyyat və digər münasibətlərin kəsilməsinə yönəlmiş geniş xarakterli tədbirlər kompleksinin tətbiqi); - blokada (iqtisadi resursların tükəndirilməsi, üçüncü dövlətlər tərəfindən təcridedilmə, eləcə də hüquqi və fiziki şəxslər səviyyəsində iqtisadi münasibətlərin kəsilməsi) qeyd edilə bilər. 468. AR Ermənistanın təcavüzünə cavab olaraq beynəlxalq hüququn yol verdiyi bütün cavab tədbirlərindən qismən və ya tam formada istifadə etməkdədir. AR iştirak etdiyi regional sazişlərdə Ermənistana münasibətdə qeyd-şərtlə çıxış edir və müvafiq sazişlər üzrə Ermənistanla bağlı heç bir hüquq və vəzifə daşımadığını bəyan etmişdir. Bu məsələdə təəssüf doğuran hal dövlətdaxili qanunvericiliyin qəbul edilməməsidir. Qeyd etdiyimiz kimi, delikvent dövlətə münasibətdə bütün əlaqələrin, o cümlədən fiziki və hüquqi şəxslərin kommersiya əlaqələri dayandırılmış olur. AR-də isə bu məsələni tənzim edəcək, müvafiq qaydanı pozan şəxslərin məsuliyyətini müəyyən edəcək qanunvericilik aktı qəbul edilməmişdir. İqtisadi gücün tətbiqi kompleks xarakterli tədbirlərlə müşayiət edilməklə müəyyən bir tarixi aspekt də kəsb edir. Bu məsələdə ABŞ-ın təcrübəsi diqqəti cəlb edir. 1994-cü ildə Kuba hərbi təyyarələrinin əcnəbi mülki hava gəmilərinə hücumuna cavab tədbirləri qismində ABŞ-ın Kubaya qarşı iqtisadi xarakterli əks tədbirləri qeyd edilə bilər. Bu tədbirlər seriyasından ABŞ və Kuba arasında çarter hava reysləri dayandırılmış, tərkibində Kuba şəkəri olan məhsulların və s. idxalına qadağa qoyulmuşdur. 469. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə iqtisadi (qeyri-hərbi) xarakterli gücün tətbiqi üzrə məcburiyyət tədbirləri ilə yanaşı, BMT Nizamnaməsinə (m. 39, 41, 42) uyğun olaraq hərbi gücün sanksiyalaşdırılması da mümkündür. Buna misal olaraq, 1977-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası CAR-ın siyasətini sülhə və beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdid kimi qiymətləndirərək 418 saylı Qətnaməsi ilə CAR-ın silahla təchizatına tam embarqo qoymağı tövsiyə etmişdi. İraqın Küveytə müdaxiləsindən sonra 1990-cı ildə BMT TŞ 661 saylı qətnaməsilə İraqa iqtisadi blokadanın elan edilməsi üzrə sanksiya hər hansı bir kontrakt və lisenziyadan asılı olmayaraq bütün dövlətlər üçün müvafiq əlaqələrin dayandırılması üzrə öhdəlik müəyyən edirdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının digər, 670 saylı qətnaməsində qeyd edilir ki, İraq hökumətinin BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinə zidd olan istənilən aktı etibarsız və əhəmiyyətsizdir. Müvafiq olaraq, İraq tərəfindən, beynəlxalq publik qayda pozulduğu üçün dövlətlərin qanunvericiliyi İraqın qanunlarına istinad edə və həmin dövlətin məhkəmələri müvafiq qanunları tətbiq edə bilməzdi. Həmin tədbirlər seriyasından Liviyaya münasibətdə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1992-ci il 748 saylı Qətnaməsi ilə hava embarqosu və silah təchizatı embarqosu qeyd edilə bilər. 470. Beynəlxalq iqtisadi hüquq sahəsində fərdi və ya kollektiv formada tətbiq edilən sanksiyalar hüquq pozuntusu törədən dövləti cəzalandırmağa; status kvo-nu bərpa etməyə; hüquq pozuntusunun nəticəsini neytrallaşdırmağa yönələ bilər. Problemin həlli zamanı BMT Təhlükəsizlik Şurasının özünün səlahiyyətindən, eləcə də özünümüdafiə hüququndan sui-istifadə etməmək üçün iqtisadi sanksiyaların dairəsi, məzmunu və tətbiq əsası dəqiqləşdirilməlidir. Sanksiyalar, ilk növbədə iqtisadi gücün tətbiq vasitəsi kimi nəzərdə tutulmalıdır. Sanksiyaların iqtisadi gücün qeyri-qanuni tətbiqi vasitəsi kimi istifadəsinə yol vermək olmaz. Hazırda bir sıra regional və universal mexanizmlər, eləcə də qismən Dünya Ticarət Təşkilatı hüququ çərçivəsində sanksiyaların tətbiqinin rəsmiləşdirilməsi diqqəti cəlb edir (452, 453). Hər bir halda iqtisadi gücün tətbiqi hüquqla təmin edilməlidir. Bundan əlavə, beynəlxalq iqtisadi hüquqda sanksiya hüquq pozuntusuna görə cəzalandırmaqdan daha çox hüquq pozuntusu törədəni beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sferasının hüquqi çərçivəsinə qaytarmaq məqsədini daşıyır. Sanksiyaların proporsionallığı və dərəcə bölgüsü də buradan irəli gəlir. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrdə iqtisadı gücün qeyri-qanuni tətbiqinin yolverilməzliyi bir sıra beynəlxalq aktlardan irəli gəlir. Təbii resurslar üzərində dövlətlərin bölünməz suverenliyi haqqında BMT Baş Məclisinin 1962-ci il Qətnaməsi; Dövlətlərin daxili işlərinə qarışmağın yolverilməzliyi və onların müstəqilliyinin və suverenliyinin qorunması haqqında BMT Baş Məclisinin 1965-ci il Qətnaməsi; «Beynəlxalq hüququn prinsipləri haqqında» 1970-ci il Bəyannaməsi; Dövlətlərin iqtisadi hüquq və vəzifələri haqqında 1974-cü il Xartiyası; UNCTAD-ın (VI) beynəlxalq iqtisadi mübahisələrdə BMT Nizamnaməsini və beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş prinsiplərini pozan məcburedici iqtisadi tədbirlərin tətbiqini mühakimə edən 1983-cü il Qətnaməsi qeyd edilə bilər. Çoxtərəfli qaydada beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyi təşviq edən BMT Baş Məclisinin 1990-cı il Beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizlik haqqında Qətnaməsi beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyin stabillik, etimadın təmin edilməsi, öncədən müəyyən etmənin mümkünlüyü, iqtisadi problemlərin həllində əməkdaşlıq prinsiplərini bəyan edir. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 1. Блишенко И. Международное право и мирное решение споров. «Новое время», М, 1994 2. Бруниева Е.В. Международный коммерческий арбитраж Спб Издательский дом, Сентябрь, 2001, с. 368. 3. Иск LIAMCO (США) к Ливии // International Legal report, 1979, Vol. 53, p. 341-374 4. Иск AGIP Company SPA (Италия) к правительству Народной Республики Конго, Year book of Commercial Arbitration, 1983, Vol. VIII. P. 130-143 5. Иск AMCO Asia Corporation (США) к Индонезии / International Legal Materials, 1984. Vol. 23 p. 84-98. 6. “A Handbook on the WTO Dispute Settlement System” by Ernst Cruich, New York, 2004 7. Bello J.H. The WTO Dispute Settlement understanding: Less is more (American Journal of International Law), v.90 8. Broches A. Observations on the Finality of ICSID Awards // ICSID) Review. 1991 Vol. 6, No. 2. P. 37- 42. 9. Broches A. The Convention of the Settlement of Investment Disputes Between States and National of Other States,'/ ICSID Review, 1984. Vol 2. No. 7, P. 66-73. 10. Case Concerning Oil Plat Forms (Islamic Republic of Iran v. United States of America). Judgement. 6 November 2003. 11. Carmody C. Remedies and Conformity under the WTO Agreement Journal of International Law, 2002 International Trade Law and the GATT / WTO dispute Settlement System / Ed. By E. –U. Petersman, London, 1999 I. C. J. Repors, 1984. Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America). Jurisdictional Phase p.431 -438 I. C. J. Repors, I986. Case Concerning Oil Plat Forms (Islamic Republic of Iran v. United States of America). Lodgment of 27 June 1986. p. 14 Jackson J.H. The WTO Dispute Settlement Understanding: Misunderstandings on the Nature of the Legal Obligation / American Journal of International Law. v.90 Key issues in WTO; Dispute Settlement" The first ten years Edited by Yerxsa and Bruce Wilson. Cambridge - 2000. 17. Mc Givern B. Seeking compliance with WTO Rulings: Tteory, Practice and Alternative /International Law, 2002, v. 36, N. 1 18. Paulsson J. ICSID ‘s Achievements and Prospects / ICSID Rev. Foreign Inv. Law Review, #6, 1991, p. 380-394 Petersman E.U. Violation and Non-Violation Complaints In Public international Trade Law German Yearbook of International Law. 1991. N 34 Shihata I. Towards a Greater Depolitizations of investment Disputes: the Roles os ICSID and MIGA / ICSID Review, 1986, Vol. 5, No. 1 No. P. 31-42 21. “The GATT/WTO Dispute Settlement System” by Ernst-Ulrich Petersmann “Kluwer law international" London-The Hague-Boston. 22. United States - Imposition of Auto Dumping Duties on Imports of Seamless. Stainless Steel -Hollow Products from Sweden / ADR / 47, 1990. . Vasquez C.M. Jackson J.Y. Some Reflections on Compliance with WTО Dispute Settlement Decisions Law and Police in International: Business. Summer, 2002 . WTO-World Economic order World Trade Law" by Peter-Tobias Stoll. Frank Scorkorf. London, 2005 25. "WTO-Dispute Settlement Body: Hearing before the Subcommittee cat International Economic Policy" London 2005. Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|