Dərslik «Çİnar-çAP» baki 2002 Az2 B19
Yüklə 4,29 Mb.
|
|
VIII FƏSİL ŞƏXSİYYƏTİN İNKİŞAFI 1. Şəxsiyyotin inkişafının horokotvcrici mexanizmləri Miiasir psixoloji təsəvvürlorə göro insan özünütənzimedən va> özünütokmilləşdirən sistemdir. Hor bir sistemin miihiim bir xüsıaj siyyoti vardir: o, bir qayda olaraq, özünün sabitliyini saxlamagi cohd gostorir. Holo XIX osrin 70-ci illorindo fransiz fizioloqlarinm diqqotini orqanizmin daxili mühitinin sabit olduğunu gostoron miixtolif 236 tlar colb etmişdi. Bodonin tempcraturunun, qan tozyiqinin, qan-şokorin miqdanmn sabitliyinin tomin edilmosi vo s. buna misal jt4a bilor. Amerikan fizioloqu U. Kennon 1929-cu ildo bu faktlan Inıumiləşdirərək onlan homeostaz (yunanca homoios - bonzor, Hşar, stsis - horekotsiz demokdir) termini ilo ifado etdi. Homeostaz prinsipino goro. orqanizm sistem üçün təhlükoli Man dəyişikliklər haqqinda siqnal alan kimi özünütonzimetmə me-bnizmi vasitosilo özünün əvvəlki miivazinotini Ьофа etmoyo baş-byır... Bu ideya insam özünütonzimloyən sistem kimi xarakterizo ımək üçün böyük evristik ohomiyyoto malik idi. Tosadüfı deyildir . homeostaz prinsipi sonrakı illordo fiziologiyadan kibcrnctikaya bir cox başqa elmlərə, о cümlodon psixologiyaya da niifuz edir daha iimumi mona kosb edirdi. Miixtolif psixoloji coroyanlar (neobiheviorizm, geştaltpsixolo-fu vo b.) insanin psixi həyatını izah etmok iiciin homeostaz prin-lindon istifado etmoyo başladılar. Şəxsiyyət psixologiyasinda (К. vin vo b.) da bu sahodo miihiim addımlar atılırdı. Şəxsiyyətin '■nütonzim edon sistem kimi xarakterizo olunmasi psixologiya el-nin böyiik nailiyyoti idi. Bu tosovvürlorə göro, şəxsiyyotin sabit-i onun başlıca xaraktcristikalanndan biridir. Lakin daxili vo xari-amillorin təsirilə şəxsiyyotin miivazinəti pozulur. Bu öz oksini Ja tapir ki, şəxsiyyotin bir çox tolobatlan onun iiciin ohomiyyo-i itirir, onda yeni tolobatlar, motivlor omolo golir. O, özünütən-etmo mexanizmi vasitosilo öz miivazinotini Ьофа etmoyo cah-Şəxsiyyot guya bu yolla inkişaf edir. Homeostaz prinsipinin psixologiyaya totbiqi öz-özlüyündə son "•-о maraqlıdır. Biz bu yolla şoxsiyyətin özünütonzim etmosi wesini daha doqiq izah edo bilorik. Lakin psixologiya elmi tokco * niitonzimetmo mexanizmlorinin tosviri ilo kifayotlono bilmoz. xsiyyotin özüniitənzimedən sistem kimi inkişafınm başlıca mən-lori nodon ibarotdir? Onun foallığının köklorini no ilo izah etmok olar? Psixologiya i üçün prinsipial ohomiyyoto malik olan bu suallara yuxanda terdən keçirdiyimiz psixoloji təsəvvürlər lazimmca cavab ver- I Bu baximdan bir cohoti xiisusi qeyd etmok lazimdir: mosolonin iyyoti ondan ibarotdir ki, homeostaz modeli oslindo şəxsiyyə-foallığının biitiin formalanm izah etmir. Homin model fəallığın •Jason bir formasini - otraf mühitdo omolo golən situatn dəyişik- 237 likloro insanin vcrdiyi cavab rcaksiyalarını aydınlaşdırmaq im verir. Halbuki şoxsiyyət soviyyosindo insan hor hansi bir situasi dan bilavasito asılı deyildir. O, on miirokkob hoyati situasiyada ■ lo öz daxili inannna goro horokot cdir, şəraitlə «kor-korana hesabj laşmır», hadisolorin gedişino qarışır, öz üzərino məsuliyyot götft^ rür, otraf aləmi dəyişir. Şəxsiyyət песо inkişaf edir? Bu suala cavab vcrmok üçün bı/. birinci növbədə, inkişaf anlayışının özünü izah ctməliyik. İnkisıi nodir? İnkişafın osas qanunauyğunluğu nədən ibarotdir? İnkisaftf hərəkətvcrici mcxanizmini песо başa düşmək olar? İnkişaf dedikdo maddi vo ideal obyektlərdo bas veron dəyısılJ liklori nozordo tuturlar. Lakin hor dəyişikliyə inkişaf dcmirlor. In* kişaf üç xassəyə görə dəyişikliyin biitiin digor növlərindon fərqld nir. Bu xassələr aşağıdakılardan ibarotdir:
cdir. Birincisi ona görə ki, inkişaf real zamanda bas verir. İkincısÜ ona görə ki, inkişafm istiqamotini ancaq zaman üzə çıxarır. Molumdur ki, inkişaf matcriyanın universal xassosidir. tobitfi vo comiyyot hadisolorini izah etmok iiciin on iimumi prinsipdir. İnJ kişaf prosesinin xiisusiyyotlori onun qanunlannin mozmununu okg etdirir. Inkişaf prosesinin qanunlarmdan birincisi (oksliklorin vohdoJ vo mübarizəsi) onun horokotverici mexanizmlorini. ikincisi (kid miyyət doyişikliklorinin kcytiyyət dəyişiklorinə keçmosi) vo iiciin-ciisii (inkarin inkan) iso onun xarakterini aydınlaşdırır. Golin, ovvolco, şəxsiyyətin inkişafının horokotverici mcxa^ nizmlorini nəzordon kcçirək. Nozoro almaq lazimdir ki, inkişaf oksliklorin «mübarizəsid: Əksliklərin ınübarizəsi şəxsiyyətin inkişafmın da horokətvefl ci mexanizmini toşkil edir. İnsanın psixi həyatı çoxcəhotlidir. Onun duyğuları, tofəkkürl eloco do hisslori sahosindo do muxtolif ziddiyyotlor ö/iinü göstı rir. Şəxsiyyotin inkişafının horokotverici mexanizmlorini tohlil d mok iiciin bu ziddiyyotlori miioyyon ctmok kifayotdirmi? Şübhosı ki, yox. Homin ziddiyyotlorin tohlili öz-özlüyündo duyğunun, fokkiiriin vo ya hisslorin inkişaf mexanizmini aydınlaşdırmaq im 238
■Brir, lakin onlar şəxsiyyətin horokotverici mexanizmlorini izah |H»k iiciin kafi osas ola bilmoz. Qarşıya sual çıxır: bos, onda biz piyyotin inkişafının horokotverici mexanizmlorini hansi ziddiy-Hor osasinda izah edo bilorik? suala cavab vermok iiciin biz şoxsiyyotin foallığının monbolo-jpusoləsino diqqoti colb ctmoliyik. Bu mosolo əvvolki bölmələr-i'iydııılaşdırılmışdır. Golin, onlan yadımıza salaq: ş о x s i у -Kin foallığının monboyi n i onun tələ-Mları təşkil cdir. Bir halda ki, bu, llodir, demoli şəxsiyyətin inkişafının horokotverici fcanizmlorini ancaq bu sahodo omolo golon ziddiyyotlor osasin-[izuh etmok daha diizgiin olar. lolobatlarm özlorinin tomin olunmasi daxilon ziddiyyotli pro-idu Bu mosoloni diizgiin başa düşmək iiçün yuxarıda nəzərdən prdiyimiz iki cohoti xatırlamalıyıq. L Tolobatlar bir qayda olaraq foaliyyot vo iinsiyyot prosesindo ii lor: omolo golon vo tomin olunan tolobat osasinda başqa to-p omələ golir. Bu iki (ovvolki vo sonraki) tolobat hotta eyni tip-Bduqda bclo, çox vaxt bir-birlorini sadoco olaraq tokrar ctmirlor. Harm mozmunu tədricon genişlənir. Tolobatlann hor bir növünü I baximdan sxcmatik olaraq şəkil 33-doki kimi tosvir ctmok olar. Bu qanunauyğunluğu izah ctmok üçün iiç cəhətə diqqoti colb рок lazimdir:
dinnmil.asi Ş - şoxsiyyot, F - foaliyyot. Ü - ünsiyyət, T - tolobatlar şəkildə qırıq xətlə verilmiş saho ilk tolobatın (Tj) səviyyo-töstorir. T7 və yaxud Tg-i Tj-lə miiqayiso etsok, onların moz-jtfuınun ardıcıl şokildə gcnişlondiyini görərik. Г b) tolobatlann mozmunu ardıcıl kıldo (ovvəl Tj, sonra T2, daha Ira T3 vo ya Tg sııası ilo) for-^laşdıqda, şəxsiyyətin inkişafı ingdar xarakter daşıyır. Lakin bo-n tolobatlar, tutaq ki, T3 soviyyo-n birdon-biro Tg soviyyosino Bu zaman hotta şoxsiyyətin zülü üçün şorait yaranir. ) bir toləbatın (Tj) о biri tolo-(T2) ovoz olunmasi miiddoti lühümdür. insanda giindo bir tolobat omolo golo bilor, o, ay- 239
Bu mühüm faktdan çıxan ilk notico bundan ibarotdir ki: a) in-НП tolobatlanmn formalaşması prosesinə başqa adamlar, xiisusi-Bnllektiv mühüm tosir gostorir, b) insan başqa adamlarla qarşılıq-Ш olaqo şəraitində öz toləbatlarını tomin edorkon onlann monafeyi-m no/oro almahdir yoni miioyyon sosial normalara, birinci novbo-■ exlaq normalanna omol etmolidir. Bu о demokdir ki, kiçik yaş- larla eyni bir tələbat soviyyosindo də qala bilər. Bunlann һөг ik ifrat haldır. Tolobatlar əmələ gələn kimi dorhal tomin olunmurl Onların təmin ediJməsi üçün maddi vasitələr, fəaliyyətə hazır səviyyosi, bilik, bəxanq və s. lazimdir. Bu zəmində d^ insamn fəaliyyət prosesində dəyişon tolobatla п ile onlann tomin olunmasi imkanlan arasinda ziddiyyot omoli 2. İnsanın fərd və şəxsiyyət kimi inkişaf mərhələləri İnsanın ford və şoxsiyyət kimi intcqral xarakteristikalarından pri onun yaşı ilə bağlıdır. Yaşı uzun miiddot bioloji fenomcn kimi ■zordən keçirmişlər. Miiasir dövrdə bu təsəvvür artıq köhnolmiş-Br. Yaşın psixoloji xarakteristikalan, birinci növbədə, insamn ya-fadığı konkret tarixi şəraitlə, torbiyonin xarakteri, onun foaliyyot m ünsiyyətinin xiisusiyyotlori ilo miioyyon olunur. Bu baximda ■I noinki bioloji zamamn, hom do tarixi zamanin funksiyasi kimi Bterdən keçirmək lazimdir. Tobiot vo tarix, bioloji vo sosial amil-Ш - bu iki cohot yaşın ayrı-ayrı xarakteristikalarında özünəməxsus Htildo uzlaşırsa da, onlann on başlıca xiisusiyyotlori, birinci növ-Hde, sosial amillorlo miioyyon olunur. Burada psixoloji amillorin !unu qeyd etmok lazimdir. Tosadiifi deyildir ki, miiasir elmdo ■şın üç osas növünü bioloji, psixoloji vo sosial yaşı fərqləndirir- İnsanın ford vo şəxsiyyət kimi inkişaf mərhələlərini xarakteri-m ctmok üçün ontogenez vo hoyat yolu terminlorindon istifado Blinur. Bunlan ayn-ayrihqda nəzərdən kcçirək. Ontogenez (yunanca ontos - hoqiqi, osas, genesis -Binşo demokdir) fordin inkişafı prosesidir. Onu iki morholoyo Blurlor. Birinci mərholə rüşeymin omolo goldiyi andan uşağın do-Buldugu ana qədərki dövrü əhatə edir voprenetal onto-Ic n e t i к inkişaf adlanır. İkinci mərhələ isə uşağın doğuldu-Iij andan insan ömrünün son anına qədorki dövrü əhato cdir və ■o stnetal ontogenetik inkişaf adlanır. Son zamanla-^Bedər psixologiyada ontogenez dedikdo, adoton ikinci mərhələ-P nozordo tutur vo birinci morhələnin öyronilməsinə ohomiyyot gəlir. Şəxsiyyotin inkişafının horokotverici qüwəlori do тәһг<Д Ärından başlayaraq tolobatlann torbiyo olunmasi şəxsiyyətin for-rada onun foaliyyot prosesindo doyişon tolobatlan ilo homin tgfl I *' 'bşmasının cox miihiim bir sahosini toşkil cdir. lobatlann real surotdo tomin edilmosi imkanlan arasinda yaranai ziddiyyətlərdə üzə çıxır. İnsan mohz oı>ıann aradan qaldinlmasi prosesindo bir şoxsiv-yot kimi formalaşir vo inkişaf edir. Bu prosesi on iimumi şokildl aşağıdakı kimi tos^vvür etmok olar. Foaliyyot prosesindo əvvolH tolobatlar dəyişilir, yeni tolobat omolo golir. Lakin insanin real пикап kin homin tolobatlan tomin etmok üçün azliq edir. O, özünflfl yeni tələbatlarını tç>mın etmok iiciin yeni vasitolor axtaru: miivaflJ üsullara, oməliyyat lara, fəndlərə, bacarıqlara, biliyo vo s. yiyolonj beloliklo do tolobatlarla onlann tomin olunmasi imkanlan arasifl dakı ziddiyyotlori foaliyyot prosesindo aradan qaldinr. Bu pro ses ardıcıl surotdo tokrar olunur: hor dofo tolobatlann tomin oluJ masi zominindo yc^i tolobatlar omolo golir, yoni tolobatlarla о nil nn real surotdo tonriin olunmasi imkanlan arasinda ziddiyyot oind lo gəlir. Şəxsiyyət öz foaliyyoti prosesindo onlan aradan qaldirw bu osasda yeno do miioyyon tolobatlar yaranir... Proses ardıcıl *M rotdə davam ctdikc0, hor dofo şoxsiyyətin inkişalinda yeni cohifl lor xüsusiyyətlər, xassolor omolo golir. Bu zəmində şoxsiyyodl özünə verdiyi qiyn>ət meyarlan dəyişir, oldo etdiyi uğurlar, düçfl olduğu uğursuzluqlar, bu yolda rast gəldiyi adamlar onun özüfll dork etmosi üçün strait yaradir, iddia vo gözləmə səviyyolərino м sir gostorir, noinki $zu haqqinda tosovviirlorini, hom do diinya, in samn borcu vo vəzifəlori, hoyatin monasi, insanin qiymotli кеу(Я yotləri haqqinda tosiəvvürlərini dəyişir. Bu şoraitdo onun motivafl ya sahosi, sərvət ineyllori, miinasibotlor sistemi fomıalaşır, пм* lik, şüuru inkişaf edir. Tolobatlar ictinrıai tarixi xarakter daşıyır: K.Marksın tobiriiM tolobatlann «tobioti Vo tominolunma iisullan» insanlan «bir-bin ■ bağlayırdı (cinslorar-aSi miinasibotlor miibadilo, omok bölgüsü). I** па görə do bir-birilt^ qarşılıqlı münasibətə girmək onlar üçün глЛ ri idi».
241
Cədvəl 3 vennirdilər. Halbuki uşağın inkişaf xüsusiyyətlərini düzgün başj düşmək üçiin həm də birinci mərhələnin xüsusiyyətlərini bilmtj lazimdir. Uşaq psixologiyasina aid yazılmış miiasir dorsliklərdo ar tıqprenetal ontogcnetik inkişafın xüsusiyyotləriıH daha çox diqqət yetirilir. Postnetal ontogenetik inkişafı iiç olamətə görə xarakterizo edüj lər: 1) insanin ömrii (həyatının iimumi davametnıo müddəti); 2 fərdi inkişafın bir-birini zoruri surotdo ovoz edən mərhəloləri; 3, ayrı-aynlıqda hor bir mərholonin müddəti. Bu xaraktcristikalar bir birilo qarşılıqlı surotdo olaqodardır. İnsanın ömrii mütləq (xronoloji və ya toqvim) yaşla xarakteri1 zə olunur və uşağın doğulduğu giindon hesablanır. Fərdi inkişafıl morhəloləri isə şorti yaş tennini ilo xarakterizo olunur. Şərti ya| anlayışının evristik monasi vardir. Mosolonin kökü ondan ibarətdil ki, yaş dövrləri mütləq məna daşımır: onun hüdudlarını miitlei (xronoloji və ya təqvim) yaşa görə doqiq ifado etmok mümkün dc yildir. Yaşın hiidudları miitohorrikdir, dəyişkəndir, konkret tarixi xarakter daşıyır və şəxsiyyotin miixtolif sosial-iqtisadi inkişafı şe> ıaitində bir-birino uyğun golmir. Yaş dövrlərinin miixtolif tosnifatlan molumdur. Əsasən 3 saylı codvəldo verilmiş təsnifat qəbul edilmişdir, Antropologiyada vo psixofıziologiyada daha çox xiisusi tosnifatlar dan istifado olunur: İnsamn ontogenctik inkişafını tohlil etsok, onlann bir-birini ar< died surotdo ovoz edon bcş mərholədən ibarot olduğunu görərik Bu mərhələlər aşağıdakılardır: botin inkişafı, uşaqlıq, gənclik, yaf lılıq və qocalıq mərhololəri. Onlardan hor birinin özünoməxsus ущ xiisusiyyotlori vardir. Yaş xüsusiyyətlərinin öyronilməsi yaş psixo logiyasının başlıca vəzifəsini toşkil edir. İnsan ontogenetik inkişaiin iimumi qanunlarına tabedir. Lakii bununla belo, о, şəxsiyyətin sosial tarixi ilo şərtlonir. İnsanın ущ xiisusiyyotlori sahosindo öziinü göstoron on başlıca variasiyalai onun bir şəxsiyyət kimi inkişafı ilo bilavasito bağlıdır. Bu cohət Yaş psixologiyasinda insanin ford vo şəxsiyyət kimi inkişai mərhololəri qarşılıqlı olaqodo tohlil olunur. Hor bir yaş dövrii ayn-ayn psixi proscslorin (duyğu, qavrayış diqqot, hafizo, təfəkküj vo s.) inkişaf xiisusiyyotlori ilo yanaşı uşaq vo yeniyctmo, goncloi vo b. iiciin bir şoxsiyyot kimi sociyyovi olan xiisusiyyotlor aydin- 242
Mosolonin mahiyyoti ondan ibarotdir ki, insanin fordi inkişafı llukeo ontogenctik inkişafla məhdudlaşmır. Fordi inkişaf eyni za-m.inda hom do insanin sosial cohotdon şərtlənən hoyat yolu kimi, konkret comiyyotdo, onun tarixi inkişafının miioyyon bir morholo-Undo şəxsiyyətin təşokkülü tarixi kimi meydana çıxır.
243
nisboton yiiksok nailiyyotlorin oldə ediimosı (foaliyyotin zirvosı ve ya optimumu). nəhayot, foaliyyotin kosilmosi (fıniş) - bunlann mısı insaııın şəxsiyyol və fəaliyyət subyekti kimi inkişafının mərholələridir. Həyat yolunun struktunı vo onun zaman xarakteristikalan şo sıyyətin sosial statusu, müəyyon comiyyəcdə, konkret ictimai-taı xi formasiyada ftınksiyalan və rollan ilə müəyyən olunur. Bun görə do hoyat yolunun hom strukturu, hom do osas moment Ion (start, optimum, finis) bir nosildon digor nəslo doğru tarixi inkişa-fır. gedişindo dəyişilir. Şoxsiyyotin hoyat yolunu öyrənmok baxımından miiasir psixologiyada bioqrafik (torcümeyi-ha!) metodlara böyük ohomiyyot vc-rilir. Homin metodlann spesifik xüsusiyyəti bundan ibarotdir ki, ekspenmental-psixoloji todqiqatdan forqli olaraq, onlar şoxsiyyotin bilavasito hoyat yolunu izlomək imkam vcrir. 3. Apanci foaliyyot və şoxsiyyotin ontogenetik inkişafında onun rolu insamn varhğını xarakterizo edon katcqoriyalar icorisindo foa-lıyyot kateqoriyasi miihiim yer tutur. Marksın sözləri ilo desok, foaliyyot «insanın osas qüwələrinin açıq kitabıdır, hissi surotdo qar-şunızda duran insan psixologiyasıdıo>. Foaliyyot vo şüurun vohdoti, psixika vo şüurun foaliyyotdo in* kişafı prinsiplorinin osaslandtnlmasi noticosindo noinki psixi inki-şafm horokotverici mrxanizmlori, hom do psixi inkişafın morhol tart haqqinda tosovvurlor köklü surotdo dəyişildi. Uşağın psixi i kişafı foaliyyot baxımından öyronilmoyə başlandı. A. N. Leonty bu miihiim mosoloni izah edorok göstərirdi ki, uşağın psixi inkisa-ftnı öyrənərkon onun foaliyyotinin inkişaf xiisusiyyotlorini no: almaq lazimdir. Foaliyyotin muxtolif növləri vardir. Görəsən, moktoboq kiçik moktobli vo ya yeniyetməlik yaşı dövrlorində onlann ham eyni dorocodo mühüm rol oynayırmı? Psixoloji todqiqatlar göstərdi ki, psixi inkişafın hor hansi morholosindo foaliyyotin biitiin növlori eyni dorocodo ohomi kosb etmir. Psixi inkişafm bir morholosindo foaliyyotin bir növü ара 244 (osas) rol oynayir vo şəxsiyyətin inkişafında böyük ohomiyyoto malik olur. Foaliyyotin digor növləri iso homin morholodo az oho-miyyotli olur. Foaliyyotin bu vo ya digor növü psixi inkişafın hansi тог'п-т'э-lindo apanci ro! oynayir? Çağahq dövriində uşağın psixi inkışafı tasitosiz-emosional ünsiyyətlə bağlıdır. Emosional sahə nəinki uşağın idrak qabiliyyətlorinin formalaşmasına, hom do onun fıziki mkişafına böyük tosir gostorir. Çağa hətta xəstolondikdə belə ana-м ilo iinsiyyot şəraitində daha tez sağalır. Körpolik yaşmda uşaq əşyavi omoliyyatlara kcçir. Bu proscsdo yaşlılar ycnə də nıühüm rol oynayir, lakin vasitosiz-emosıonal iinsiyyot агха plana, praktik işlor iso ön plana keçir. Bu morholodo Özünəmoxsus «oşya fctişizmi» meydana çıxır: uşaq əşyalann arxa-ııııda sanki yaşlı adamı görrnür. Məktəboqədər yaş dövründə iso rollu oyunlar aparıcı foaliyyoto çcvrilir. Rollu oyunlar özünəməxsus uşaq teatndır: onun müolli-fı do, rejissoru da, aktyoru da uşağm özüdüı. Rollu oyunlar insan miiııasibətlorinin monimsənilməsində, əks cdilməsindo mühüm vosilodir. Televizorun məişotə daxil olması uşaqların rollu oyunla-rının mozmunca zənginləşmosinə böyük təsir göstərmişdir. Uşaqların yaşı andıqca onlann hoyatinda qaydalı oyunlar tod-Hcon daha miihiim yer tutmağa başlayır. Psixoloji baximdan bunun Küsusi ohomiyyoti vardir. Rollu oyunlarda uşağı nəticə deyil, proses maraqlandinr. Qaydah oyunlarda iso notico on başlıca cəhətə çcvrilir. Özünün bu xüsusiyyətinə görə. qaydah oyunlar tolim foaliyyotinin fonnalaşması üçün əlvcrişli şərait yaradir. Tolim kiçik məktəbli yaşı dövründə aparıcı fəaliyyotdir. 6-10 yaşlarında uşağın biitiin psixi proses və xassolorinin formalaşması bilavasito tolim foaliyyoti ilə bağlıdır. Kiçik yeniyctmolik yaşı dövründo isə ünsiyyot daha mühüm rol oynamağa başlayır. Əvvolki yaş dövründən forqli olaraq kiçik ye-■ttyetmənin öz homyaşıdlan ilo miinasibotlori mürokkobloşir, çox-kaohotli və mozmunlu olur. Onun hoyatinda homyaşıd yoldaş və ■ost xüsusi yer tutur. Ünsiyyət foalıyyətindo mənlik şüuru formalaşır. Bunun da sa-besində foaliyyotin vəzifə vo motivlori dəyişilir, o, gələcoyo yö-aolmoyə başlayır vo peşo-tolim xarakteri kosb edir. 4 №-li codvol-0o ayn-ayn yaş dövrlorindo aparıcı foaliyyot tipi və onun hansı ©nıpa rnənsub olması göstərilir. 245
  Fəaliyyətin bir növü inkişafda başlıca, digor növlori iso ktW məkçi (tabe) rol oynayir. Bu о demokdir ki, p s i x i к a n ı n ümumiyyətlə fəaliyyətdən deyil. a pari* ci (osas) fəaliyyətdən asılı о 1 m а Л haqqinda danışmaq lazimdir. Psixi proseslərin (qavrayış, hafızə, tofokkiir. hisslor vo s.) inki-şaf səviyyəsi onlann daxil olduğu aparıcı foaliyyotin xarakterin* don, başqa sözlə, onun motivlori vo vozifolorindon, foaliyyotin strukturundakı yerindən asılıdır. Bu vo ya digor morholodo psixi inkişafın başlıca istiqamətlee uşağın homin morholodo foaliyyotinin aparıcı (osas) tipi ilo miioy* yon olunur: uşağın mohz aparıcı foaliyyot tipinin dəyişilməsi onun psixi inkişafının bir morholodon digor mərhələyə kecdiyini göste*
Yüklə 4,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||