Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

299

70,19%,  7-ci gündə  isə  19,55%  təşkil edir.  Ümumiyyətlə,  ağız  südü  və südün 

sintezi,  onun  morfoloji  və  kimyəvi  tərkibi  irsi  xarakter  daşımaqla,  nəsildən 

nəsilə  verilir.

  Məsələn,  südün  yağlılıq  faizi  qoyun  cinslərində-6,7,  keçilərdə-

4,1,  inəklərdə-3,5-4,  camışlarda-7,-8,  su  itilərində  isə  40-50%  təşkil  edir.  Bu 

göstərici  yalnız  yemlərin  tərkibindən  asılı  olaraq  nisbətən  dəyişilə  bilir. 

Qoyun və keçilərin ağız südündə süd vəzində plazmatik hüceyrələr tərəfindən 

sintez  olunan  immunoqlobulinlərin  3  sinifi-IqÇ,  İqA  və  İqM-mövcuddur. 

Lakin  onların  əsas  kütləsini  İqÇ-təşkil  edir.  Süddə  isə  əsasən  IqA  və  İqM  

daha  üstünlüyə  malikdir.  Doğumdan  sonra  1-ci  gündən  başlayaraq  10-cu 

günə  qədər  inəklərin  ağız  südündə  ümumi  zülalın  miqdarı  -   13,2-4,3%-ə, 

protein-7,3-l,0%-ə  qədər  azalır.  Bu  zaman  immunoqlobulin  siniflərinin 

miqdarı  da azalaraq,  1-ci gün ağız südündə İqÇı-6000,  İqÇ2-200,  İqM-400 və 

İqA-300  olduğu  halda,  süddə  onların  miqdarı  müvafiq  olaraq  -   50,2,5,8 

mq/100  ml  olur,  doğumdan  bir  neçə  saat  sonra  isə  süd  proteininin  miqdarı 

kəskin surətdə  azalır (Mielke,  1979).  E.A.M arqusa  görə  (1972)  1-cı  sağımda 

inəklərin  ağız  südündə  immunoqlobulinlərin  fraksiyası  ümumi  serum 

zülallarının  63,4%-ni,  2  və  3-cü  sağımda  -  57,6-50,3%-ni,  6-cı  sağımda  isə 

38,0%-ni  təşkil  etmişdir.  Buna  görə  də  buzovlara 

həyatının  ilk  saatlarında 

(doğumdan  2-6  saat  sonra)  2  litr  ağız  südii  vermək  lazımdır.

  Çünki  ağız 

südünü  qəbul  edənə  qədər  onlann  qan  zərdabında  immunoqlobulinlərin 

(İqÇı,  IqÇə) yalnız izi müşahidə  edilir.  O nlar yalnız ağız südü qəbul etdikdən 

sonra  buzovların  qanında  mövcud  olur.  Təbii  kolostral  immunitetin 

kolibakterioza  və  salmonelloza  qarşı  yeni 

doğulmuş 

heyvanlarda 

davamlılığın artırılmasında çox  böyük rolu  vardır.

Süm yaradılmış kolostral immunitet.

  İlk  dəfə  olaraq  P.Erlix  (1982)  mü­

əyyən  etmişdir  ki,  ritsin,  abrin  adlı  zəhərli  maddələr  və  botulizm  törədici­

sinin toksini ilə immunizasiya olunmuş siçanların yeni doğulmuş  balalarında 

həmin  zəhərli  maddələrə  və  toksinə  yüksək  davamlılıq  yaranır.  Həmin 

davamlılıq  yalnız doğumdan sonra  ananın  ağız südü  ilə verilən anticismlərin 

təsirindən  yaranır.  Sonralar  isə  müəyyən  edilmişdir  ki,  salmonellyoz, 

brusellyoz, vərəm,  dabaq, kolibakterioz və s.  xəstəliklərin törədicilərinə qarşı 

peyvənd  olunmuş  inəklərin  ağız  südü  ilə  balaya  verilən  immunoqlobulinlər 

onlarda süni kolostral immunitet yaradır. Peyvənd edilmiş  boğaz  heyvanlar­

dan  (inək,  qoyun,  donuz)  doğulan  buzov, quzu və  çoşkalarda  salmonellyoz, 

kolibakterioz  və  quzuların  anaerob  dezinteriyasma  qarşı  süni  kolostral  im­

munitet  yaranır.  Taunla  xəstələnib  sağalmış,  yaxud  tauna  və  Aueski 

xəstəliyinə qarşı peyvənd edilmiş  donuzların çoşkalannda da yaranan  kolos­

tral  immunitet  onları  xəstələnmədən  qoruyur.  V.Q.Kotov  və  A.Q.Şaxov 

(1973)  24  baş  boğaz donuzu  doğumdan .40-50 gün  əvvəl  qızılyel,  leptospiroz 

və  Aueski  xəstəliyinə  qarşı  kompleks  vaksinasiya  etdikdən  sonra  doğulan 

çoşqalarda  ağız  südünü  əmdikdən  sonra  süni  kolostral  immunitetin  yaran­

masını eksperimental olaraq sübut etmişlər.  Müəyyən edilmişdir ki, inəklərin 

boğazlığın  sonuncu dövründə kolibakterioza  qarşı  vaksinasiya edilməsi  yeni 

doğulan  buzovların  həmin  xəstəliyə  qarşı  profilaktikasında  çox  mühüm  rol 

oynayır.  Kolibakterioza  qarşı  peyvənd  edilmiş  inəklərin  ağız  südündə  ilk

300

sağım  zamanı  E.coli-yə  qarşı  O  və  OK  antigenlərinə  görə  aqqlyutininlərin 

titri-1:640-1:1280  olur.  Baytarlıq  təbabəti  alimləri  yeni  doğulmuş  buzov, 

quzu,  dayça  və  çoşkalann  infeksion  xəstəliklərə  qarşı  davamlılığmın 

artırılması probleminin həll edilməsində heyvanların boğazlıq dövründə vak- 

sinasiya olunmasına hazırda çox böyük önəm verir və bu mütərəqqi  üsuldan 

geniş istifadə edirlər.

K olostral immunitetdə çox böyük rol oynayan ağız südünün (qoyunLar- 

da)  kimyəvi  tərkibi,, adi  südün  (laktasiyamn  10-cu  günündən  başlayaraq) 

tərkibindəki  mikro-makro  elementlər,  kazein  (yalnız  südə  məxsus  olan 

zülal),  laktoza  (yalnız  süddə  olan  şəkər),  yağ,  vitaminlər və  immunoqlobu- 

linlərlə  çox zəngin  olması  ilə  fərqlənir və  genefonddan  (müxtəlif cinslərdən) 

asılı  olaraq  genetik  xarakter  daşımaqla  müayinə  zamam  nisbətən  fərqli 

nəticələr  müşahidə  olunur.  Almlər  belə  nəticəyə  gəlmişlər  ki,  müxtəlif  növ 

məməli  heyvanların  südünün  kimyəvi  tərkibinin  bir-birindən  əsaslı  surətdə 

fərqli  olması  genetik  aspektdə  baş  verməklə  xüsusi  genlər  (quruluş,  nəzarət, 

funksional  və  s.)  tərəfindən  həyata  keçirilir  və  tənzimlənir. 

Qoyunların  ağız 

südü  və  südünün xassələri,  kimyəvi tərkibi,  immun sistemin formalaşmasında 

və  quzuların  yoluxucu  xəstəliklərə  qarşı  rezistentUyimn  artırılmasında  ağız 

südünün  immunobilloji  rolu  və  immunoqlobulinlərin  miqdarca  dəyişilmə 

dinamikası  haqqındakı  məlumatlar  ölkəmizdə  ilk  dəfə  olaraq  tədqiqatçı-alim 

E.M.Hüseynov  (1968-2011)  tərəfindən  daha  geniş  və  ətraflı  öyrənilmişdir 

(cədvəl  22,23,).

  Həmin  məlumatlar  onun  qoyunların  mastitlərinin  etioloji, 

epizootoloji,  kliniki,  patomorfoloji  xüsusiyyətlərinin,  diaqnostikas  və 

mübarizə  tədbirlərinin  öyrənilməsi  sahəsində 

uzun  müddət  (40  üdən  artıq) 

apardığı  eksperimental  fundamental-tətbiqi  xarakterli  elmi  tədqiqatların 

nəticələri və  topladığı müvafiq dünya ədəbiyyatına  istinadən əldə edilmişdir.

C ə d v ə l 2 2 .

Q oyunların  ağız  südünün  kim yəvi  tərkib i (E.M .Hüseynov,  2011)

Göstəricilər

Köhnə vahidlərlə 

norma

Fərq

əmsalı

Beynəlxalq vahidlər 

sistemində (BS) norma

Vahidlər

q %

Minimal və 

maksimal 

mənalar

Vahidlər

(q/i)

Minimal və 

maksimal 

mənalar

Ü m u m i   z ü l a l

5 , 2 - 2 1 , 5

1 0

5 2 , 0 - 2 1 5 , 0

İ m m u n o q l o -  

b u l i n   h C

1 , 2 - 1 6 , 4

1 0

1 2 , 0 - 1 6 4 , 0

t m m u n o q l o -  

b u l i n   h M

0 , 1 8 - 4 , 8

1 0

1 , 8 - 4 8 , 0

İ m m u n o q l o -  

b u l i n   h A

0 , 0 9 0 - 1 , 7 2 8

1 0

0 , 9 - 1 7 , 3

K a z e i n

4 , 0 - 6 , 5

1 0

4 0 , 0 - 6 5 , 0

Y a *

5 , 3 - 1 5 , 4

1 0

5 3 , 0 - 1 5 4 , 0

L a k t o z a

2 , 0 3 - 4 , 4 8

2 9 , 2

m m o l / q

5 9 , 3 - 1 3 0 , 8

301

- l a k t o q l o b u l i n

1 . 0 1 - 1 , 6 5

1 0

1 0 , 1 - 1 6 , 5

- l a k t o a l b u m i n

0 , 9 - 4 , 5 2

1 0

___

9 , 0 - 4 5 , 2

A l b u m i n

0 , 4 - 0 , 6

1 0

4 , 0 - 6 , 0

F o s f o r

M q %

5 0 , 0 - 1 9 0 , 0

0 , 3 2 3

m m o l / q

1 6 , 2 - 6 1 , 4

M a q n e z i u m

6 , 0 - 3 0 , 0

0 , 4 1 1

2 , 4 7 - 1 2 , 3

N a t r i u m

2 5 , 0 - 4 3 , 6

0 , 4 4

1 1 , 0 - 1 9 , 1

K a l i u m

6 2 , 0 - 2 3 0 , 0

0 , 2 5 6

1 5 , 9 - 5 8 , 9

K o b a l t

m k q %

0 , 1 1 8 - 0 , 1 3 0

0 , 1 6 9

m k m o U   1

0 , 0 2 - 0 , 0 2 2

M a n q a n

2 1 4 , 0 - 2 3 6 , 0

0 , 1 8 2

3 8 , 9 - 4 2 , 9

D ə m i r

1 1 6 , 0 - 3 4 6 , 0

0 , 1 7 9

2 0 , 8 - 6 1 , 9

M i s

3 2 , 0 - 2 7 2 , 0

0 , 1 5 7

5 , 0 2 - 4 2 , 7

S i n k

3 0 , 0 - 3 1 6 , 0

0 , 1 5 3

4 , 6 - 4 8 , 3

V i t a m i n - A

1 , 2 - 5 8 , 0

0 , 3 5

0 , 0 4 2 - 2 , 3 0

K a r o t i n

2 , 0 - 4 , 0

0 , 0 1 9

0 , 0 3 8 - 0 , 0 7 6

V i t a m i n - E

m q / 1

1 3 , 3

2 , 3

3 0 , 6

V i t a m i n  

- C

1 8 0 , 0 - 1 0 0 , 0

0 , 0 5 7

m m o l / 1

0 , 1 - 0 , 5 7

V i t a m i n - B ı

1 , 0 - 1 , 2

2 , 6 9

m k m o l / 1

2 , 9 6 - 3 , 5 5

V i t a m i n - В з

M k q %

2 6 2

0 , 0 4 5

m k m o l / 1

1 1 , 8

V i t a m i n - B 4

M q   %

7 7 , 0 - 1 0 3 , 0

0 , 0 8 2

m m o l / l

6 , 3 1 - 8 , 4 5

V i t a m i n - B i

2

m k q / 1

5 , 0 - 2 3 , 0

0 , 7 4

m m o l / 1

3 , 7 - 1 7 , 0

Cədvəl 23.

Qoyun və keçilərin südünün  kimyəvi tərkibi və məhsuldarlığı 

(E.M.Hüseynov, 2011)

H e y v a ­

n ı n   n ö v ü

S ü d ü n   t ə r k i b i ,   %

Q u r u

m a d d ə ­

lər

L a k ta s iy a  

m ü d d ə tin d  

ə  o r ta  

m ə h s u ld a r  

h q ,  k q

Y a ğ

Z ü la lla r

L a k -

to z a

(sü d

ş ə k ə ­

ri)

M in e ­

ra l

m a d d ə ­

lər

C ə m i

O   c ü m lə d ə n

K a z e -

in

(sü d

z ü la lı)

A l b u ­

m in

və

q lo b u -

lin lər

Q o y u n ­

l a r

6 , 7

5 , 8

4 , 6

1 ,2

4,6

0 , 8

1 7 , 9

1 5 0

K e ç i l ə r

4 , 1

3 , 5

2 , 8

0 , 7

4 , 6

0 , 8

1 8 , 0

2 5 0

9.7.  Immunokompotent hüceyrələr və  onların funksiyaları

İmmun  sistemin əsas  immunokompotent hüceyrələri  (İKH)  monosit-fa- 

qosit sistemini təşkil edən mikrofaqlar (neytrofil qranulositlər) və makrofaq- 

lardan (monositlər və toxuma m akrofaqlan), köməkçi hüceyrələrdən, T və P 

limfositlərdən  ibarət  olmaqla,  immun  cavab  reaksiyasının  yaranmasında

302

onlar  əsas  prioritet  amillər  hesab  olunur.  Qan  və  limfa  damarlarının 

endoteli,  qaraciyərin  Kuper  (ulduzvari  retikuloendotelial),  limfa  düyün­

lərinin  Langerhans  (dendrit)  hüceyrələri,  fibrioblastlar  və  histotitbr  də 

faqositar  fəallığa  m alik  olmaqla,  orqanizmə  daxil  olan  yabançı  və  patogen 

amillər  məhv  edirlər.  Həmin  amillər  məhv  edildikdən  sonra  onlar  öz  həyat 

fəaliyyətinin  məhsulları  ilə  birlikdə  ağ  ciyərlər,  dəri,  böyrəklər,  öd  və  selikli 

qişalar  vasitəsilə  orqanizmdən  ixrac  olunur. 

Faqosithrin yabançı maddələri, 

xüsusilə  mikroorqanizmləri  və  virusları  udaraq  neytrallaşdırması  prosesi 

faqositoz adlanır.

Monositlər  və makrofaqlar

 -   qanın  başqa  şəkilli  elementləri  kimi  sümük 

iliyində  polipotent  və  totipotent  kötük  hüceyrələrindən  əmələ  gəlməklə,  hə­

min  hüceyrələrdən  aynlan  monositar  sırası  sümük  iliyində  monoblast  və 

promonosit  mərhələlərini  keçdikdən  sonra  monositlərə  çevrilir  və  qan 

dövranına  daxil  olur.  Monositlərin  formalaşması  cəmi  2-3  gün  davam  edir, 

onlar  qan  dövranında  2-4  gün  qaldıqdan  sonra  toxumalara  keçərək  yerli 

makrofaqlara  çevrilir.  Morfoloji  cəhətdən  monositlər  dairəvi  formaya 

malikdir,  m akrofaqlar  isə  polimorfdurlar  (şəkil  43).  Elektron  mikrosko- 

piyası  zamanı  o n lan n   hər  ikisində  aydm  görünən  Holci  aparatı  və 

sitoplazmadakı çoxlu sayda müşahidə olunur.

tizöeom 

b) Mxhrotaq

Şəkil 43.

 Monosit və makrofaqlarm sxematik quruluşu

303

Orqanizmdəki  monosit  və m akrofaqlann  təxminən  50%-i  Kuper hücey­

rələrinin payına düşür.  M akrofaqlar toxum anın tipindən asılı  olaraq qaraci­

yər (Kuper hüceyrələri), böyərk (mezenglial hüceyrələr), mərkəzi sinir sistemi 

(mikroqliya),  ağciyər  (alveolyar),  seroz  boşluqlan  (peritonal)  makrofaq- 

larrna  bölünür.  Dinamikasına  (hərəkətliliyinə)  görə  onların 

rezident

  (müəy­

yən toxumada daimi məskunlaşan və onu tərk etməyən) və 

mobil -

 hərəkətli 

(orqanizmin  iltihaba  məruz  qalmış  toxumalarına  doğru  hərəkət  edərək 

orada  məskunlaşan)  növləri  ayırd  edilir.  Kuper  hüceyrələri  qaraciyərin  qan 

damarları  ilə  hepatositlərin  arasında yerləşməklə  onun  parenximasma  daxil 

olan  qida maddələrinin  filtirasiyasmı təmin edir və onları  yabançı  və zəhərli 

maddələrdən  (toksinlərdən)  azad  edir.  M onosit və makrofaqlann ən  başlıca 

funksiyası  müxtəlif  korpuskulyar  antigenlərin  (mikroorqanizmlər,  viruslar, 

yoluxmuş  və  şiş  hüceyrələri)  və  orqanizmin  qocalmış  transformasiyaya 

məruz  qalmış  və  məhv  olmuş  hüceyrələrini  faqositoza  uğratmasından  və 

neytrallaşdırmasmdan  ibarətdir.  M akrofaqlar  immunoloji  reaksiyalarda 

olduqca  böyük  rol  oynayır 

(cədvəl  24).

  M onositar  makrofaqlar  həmçinin 

iltihaba  uğramış  toxum anın  iltihab  məhsullarından  (toksin,  ölmüş 

leykositlər və s.)  təmizlənməsi  və  zədələnmiş toxumanın bərpa  olunmasında 

çox fəal iştirak edirlər.

C ə d v ə l 24.

Makrofaqlann immunoloji reaksiyalarda rolu

Funksiyası

Həyata keçirilmə mexanizmi

immunoloji reaksiyada 

əhəmiyyəti

Faqositoliz

Mikroorqanizmlərin, şiş 

hüceyrələrinin, orqanizmin ölmüş 

hüceyrələrinin udulması və 

parçalanması

Mikroorqanizmlərdən və şiş 

hüceyrələrindən orqanizmin 

müdafiəsi,  toxumaların 

ölmüş hüceyrələrdən 

təmizlənməsi

Hüceyrəxarici

sitoliz

ifrazat məhsulları vasitəsi ilə 

parazitlərin və şiş hüceyrələrinin 

məhvi, kontakt zamanı sitolizin 

induksiyası, sitokinlərin, komple- 

mentin komponentlərinin və bəzi 

fementlərin sintezi və ifrazı

Orqanizmin parazitlərdən 

və şiş hüceyrələrindən 

müdafiəsi

İmmun 

sisteminin 

humoral kompo­

nentlərinin sintezi

Sitokinlərin, komplementin 

komponentlərinin və bəzi 

fermentlərin sintezi və ifrazı

immun sisteminin effektor 

humoral faktorlarının təmin 

olunması

Antigenin

prosesinqi

Udulmuş antigenin qismən 

hidrolizi və onnn fraqmentlərinin 

MHCII sinif molekullan ilə 

birləşdirilməsi

Antigenin T-helperlərə 

təqdiminin hazırlanması

304

Antigenin

təqdimi

T-helperlərlə onların antigen 

reseptorlannın (TCR) kontaktı, 

sitokinlərlə aktivləşmə

T-helperlərin aktivləş- 

dirilməsi yolu ilə qaza­

nılmış immunitetin 

induksiyası

İmmunoloji

reaksiyaların

tənzimlənməsi

Prostaqlandinlərin, 

leykotrienlərin, sitokinlərm və s. 

sintezi və ifrazı

İmmunoloji reaksiyalann 

məhdudlaşdırılması və 

supressiyası (son 

mərhələlərdə)

M onositar m akrofaqlann  faqositoz  fəaliyyəti zamanı  xüsusi  reseptorla- 

rın  çox  böyük  əhəmiyyəti vardır 

(cədvəl 25).

  Həmin  reseptorlar  arasında İg 

reseptorlannın  xüsusi  rolu  vardır.  M akrofaqların  sətirində  İgÇ-nin  Fc 

fraqmentinin  3  əsas  reseptoru  yüksək  -CD64,  orta  -   CD32  və  zəif  CD16 

mövcuddur.  Onların  səthində  həmçinin  İgM,  İgA,  İgE  reseptorlan  da 

vardır.  Faqositoz  prosesində  çox  mühüm  tənzimləyici  rol  oynayan 

komplement  sisteminin  komponentləri  -   C R I  (CD35),  CR2  (CD21),  CR3 

(CDIIb/CD18) və CR4 (CDIIc/CD18-reseptorlandır.

C ə d v e l 25.

Monositar makrofaqların səthi reseptorlan

Reseptorlar

Liqandlan

Funksiyaları

1

2

3

Mannoza

reseptorlan

Mannozil  qruplu karbo- 

hidratlar, sulfatlaşdırılmış 

qlikokonyuqatlar

Mikroblann

faqositozunda və adaptiv 

immunoloji cavabm 

induksiyasında iştirak edir

Tələ 

(toll-like) 

reseptorlar

Lipopolisaxaridlər, 

peptidoqlikanlar, qlükanlar, 

arabinomannozalar, teixol  turşuları

Sitokin ifrazının və 

adaptiv

immunoloji cavabm 

induksiyasında iştirak edir

Skavencer

(təmizləyici)

reseptorlar

Bakteriyalarm və maya göbələklərinin 

hüceyrə divarlarının karbohidratları və 

lipidləri, apoptik hüceyrələrin  karbohidrat 

qrupları

Bakteriyalarm və maya 

göbələklərinin tutulması, 

apoptik hüceyrələrin 

tapılması

CD  14

Lipopolisaxaridlər

Bakteriyalarm tutulması, 

sitokinlərin  sintezinin 

induksiyası

305

N eytrofillər

-   leykositlərin  seqm ent  nüvəli,  neytral  boyalarla  yaxşı 

boyanan,  10-20  m km   diam etrə  m alik  olan  xüsusi  növü,  olm aqla, 

qandakı  leykositlərin  70%-ni,  qranulositlərin  isə  95%-ni  təşkil  edir 

(şəkil  44).

  Yaşlı  orqanizm lərdə  bir  saat  m üddətində  sümük  iliyindən 

qana 4 x l0 8-dən  artıq   neytrofıl  daxil  olur.  O nların  yaşam a  müddəti  cəmi 

2-3  gündür,  im m unoloji  reaksiyalarda  icra  etdikləri  funksiyalar 

m ak ro faq lan n k ın a nisbətən d aha m əhduddur.  N eytrofillər çox hərəkətli 

hüceyrələr  olm aqla,  iltihabı  proses  gedən  toxum aya  daha  tez  çatır, 

yüksək  səviyyədə  m obilizasiya  olunur,  cəmi  bir  neçə  saniyə  m üddətində 

«oksigen  partlayışı»

  adlanan  m etobolizm   prosesini  fəallaşdırır,  həm in 

prosesin  aralıq  m əhsullarını  ney trallaşdırır  və  patogen  agentlərə  qarşı 

orqanizm in  ilkin  və  səmərəli  m üdafiəsini  təmin  edir.  N eytrofillər  fa- 

qositoz  prosesi  zam anı  ən  çox  ixtisaslaşmış  və  çoxlu  sayda  funksiyaları 

icra  edən  hüceyrələr  sayılır  (sitobioloji  aktiv  m addələri  sintez  etmək, 

hüceyrədən  xaric  sitoliz  və  s.).  L akin  m akrofaqlardan  fərqli  olaraq 

onlar  antigeni  işləyib  lim fositlərə  təqdim   etmək  qabiliyyətinə  m alik 

deyildir.

M akrofaq  və  neytrofillərin fəallaş ması.

  İm m unokom potent  sistemin 

başqa 

hüceyrələrində 

olduğu 

kimi 

m akrofaq 

və 

neytrofillərin 

fəallaşması  da  im m unoloji  reaksiyalar  zamanı  çox  böyük  əhəmiyyət 

kəsb  edir.  Bu  proses  xarici  am illərin-stim ulların  faqositar  hüceyrələrin 

səthindəki  reseptorlarla  qarşılıqlı  təsiri  nəticəsində  baş  verərək,  bu 

zam an  m etobolik  proseslərin  gedişi  mexanizmi,  sürəti,  istiqam əti  və 

genlərin  fəallaşm ası  çox  dəyişikliyə  uğrayır.  F aqositar  hüceyrələri 

aşağıdakı am illər fəallaşdırır:

1.  Lipopolisaxaridlər  və digər  bakterial maddələr;

2.  y - interferon və başqa sitokinlər;

3.  Komplement  sisteminin  fəallaşmış  komponentləri  və  onların  ayn- 

ayn fraqmentləri;

4.  Toxuma polisaxaridləri;

5.  Hüceyrələrə yapışma  və faqositoz;

6.  Hüceyrədaxili Ca2+ ionlarını artıran amillər və proteinkinaza.

306

Fəallaşma  prosesi  əsasən  2  mərhələdə  gedir:  əvvəlcə  interferon  və 

QM KSF  amilləri  fəallaşır,  sonrakı  mərhələdə  isə  fəallaşma  siqnalı 

tamamlanır  və  Ca+2ionlanm n  sayı artm ağa  başlayır.  Sonuncu proses  əsasən 

bakterıal  liposaxaridlər  tərəfindən  icra  olunur.  Hər  iki  mərhələ eyni vaxtda 

başlayır və m akrofaqların fəallaşması zamanı aşağıdakı proseslər baş verir:

-  Sərbəst radikalların toplanması və 

«oksigenpartlayışı»;

- N O  sintazanın fəallaşması və N O-nun toplanması;

-   Oksigen  və  azotun  metobolizm  prosesi  ilə  əlaqədar  olmayan  bəzi  fer- 

mentlərin fəallaşması;

-   II  sinif M HC  molekullannın  sintezinin  və  hüceyrə  səthində  ekspress- 

siyasının güclənməsi;

-   Sekretor  funksiyanın  (sitokinlərin  və  bioloji  aktiv  maddələrin  sin­

tezinin və ifrazının) sürətlənməsi;

-  Faqositar fəallığın və onun səmərəliliyinin güclənməsi;

-   Şiş  hüceyrələrinin  əmələ  gəlməsinin  qarşısının  alınması  üçün  sitotok- 

sikliyin yüksəlməsi;

-  Antigenlərin təqdim etmə funksiyasının güclənməsi;

-  İmmunoloji reaksiyaların idarəedilməsi və tənzimlənməsi.

Fəallaşmış  neytrofıllər  də  həmin  proseslərin  bəzilərində  (faqositar

fəallığın artması, oksigen partlayışı, metabolik dəyişikliklər) iştirak edir.

M akrofaq və neytroffllərin yaranma mexanizmi məhz oksigen partlayışı 

və  NO-nun  sintezi  nəticəsində  mövcud  olur.  Oksigen,  yaxud  tənəffüs 

partlayışı  məvhumu  mahiyyətcə  oksigenin  yüksək  antimikrob  reaktivlik 

xassəsinə  malik olan  metabolitlərin yaranmasından ibarət olub,  NADPH-ın 

və molekulyar oksigenin reduksiyası -  oksid  oksigen  anionunun ( O 2)  əmələ

307

gəlməsi  ilə  səciyyələnir.  0 -2-dən  isə  bakteriosid  fəallığa  malik  olan 

birləşmələr, xüsusilə hidrogen-peroksid -  H 20 2, hidroksid radikalı- ( OH) və 

sinqlet  oksigen (O

2

)  sintez edilir. НгОг-nin sintezi həm təbii-spontan, həm də 

superoksiddismııtaza  fermentinin  iştirakı  nəticəsində  baş  verir.  Oksigen 

partlayışı  zamanı  0-2  və  H 20 2-nin  artıq  hissəsi  müvafiq  olaraq 

superoksiddismutaza  və  peroksisom  mənşəli  katalaza  ilə  neytrallaşdırılır  və 

faqositlərin  həmin  metobolitlərlə  zədələnməsinm  qarşısı  almır.  Həmin 

proseslərin  mexanizmi sxematik olaraq  aşağıdakı kimi icra  olunur:

Qlükoza  + N A D P+ -------------

p

  N ADPH  +pentozofosfat

NA DPH-oksidaza

N A D P H +  02 ------------- ►  N A D P+  + 

H*

 02-

O2'

 -  

dən bakteriosid birləşmələrin əmələ gəlməsi 

spontan dismutasiya

2 0 2- +  2 H +  ------------- ► H 202 + '0 2

02 + H 202------------- ►

  H O + O H  + 'Oz

hallogenli bakteriosid birləşmələrin sintezi 

mieloperoksidaza

H20 2 + C1-CJ-) 

*

 

OCl-(OJ-) +