Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Baki 2012 2 uot 006

m

ə qabiliyyətinin bərpası vəziyyəti ehtimalı kimi, ölçmə vasitəsi-

nin işçi vəziyyətinin bərpası vaxtının, verilən vaxtı    keçməməsi başa 

dü

şülür. İşgörmə qabiliyyətinin  orta bərpa vaxtı kimi, bərpa vaxtı-

nın riyazi gözləməsi qəbul edilir. 

205 

 

4.4. 

Metroloji etibarlılıq və yoxlamalararası 

intervallar 

Ö

lçmə vasitələrinin düzgün metroloji vəziyyətdə saxlanılmasının 

əsas  formalarından  biri  onun  dövrü  yoxlanılmasıdır.  Dövrü yoxlama 

xüsusi normativ texniki sənədlərdə verilmiş qaydalar əsasında metroloji 

xidmətlər tərəfindən  yerinə yetirilir. Dövrü yoxlama ölçmə vasitələrinin 

etibarlılığına  verilən  tələblərlə  uyğunlaşdırılmalıdır.  Yoxlamaları, 

yoxlamalararası  interval  (YAİ)  adlan-dırılan,  seçilmiş  optimal vaxt 

intervalı vasitəsi ilə həyata keçirmək lazımdır. Metroloji imtinanın baş 

vermə  momentini  yalnız  ölçmə  vasitəsinin  yoxlaması  müəyyən  edə 

bilər.  Yoxlamalararası  intervalın  qiyməti  optimal  olmalıdır.  Tez-tez 

aparılan  yoxlamalar əlavə maddi və əmək sərflərinə səbəb olduğu kimi,  

nadir hallarda apa

rılan  yoxlamalarda da ölçmə  xətalarının  artmasına 

səbəb  olur.  Yoxlamalararası  intervalların  aşağıdakı  sıradan  seçilməsi 

məsləhət görülür: 0,25;0,5;1;2;3;4;5;6;9; 6K ay. Burada  K-müsbət tam 

ədəddir. 

Yoxlamalararası intervalı (YAİ) təyin edərkən, ölçmə  vasitəsinin 

metroloji  sazlığının  vəziyyətini  müəyyənləşdirən  metroloji  xa-

rakteristikalar  (MX)  seçilməlidir.  Belə  xarakteristikalar  kimi,  əsas 

xətalar,  təsadüfi  xətanın  orta  kvadratik  sapması  (OKS)  və  digərləri 

götürülür. 

Hal-

hazırda YAİ-in təyin edilməsinin üç əsas yolu vardır: 

 

imtinaların statistikaları əsasında; 

 

iqtisadi meyar əsasında; 

 ö

lçmə vasitəsinin tam işlənməsi dövründə ilkin yoxlamalar arası 

intervalın sonrakı düzəlişlə sərbəst təyin edilməsi. 

Yoxlamalar

arası intervalın müddətinin təyin edilməsinin konkret 

metodu,  ö

lçmə  vasitəsinin  etibarlığı  və  stabilliyi  haqqında  ilkin 

məlumatların olmasından asılıdır. 

Birinci  üsul  metroloji  etibarlılığın  göstəriciləri  məlum  olduqda 

effektivdir. 

İkinci üsulun mahiyyəti ölçmə vasitələrinin istismarına və ölçmə 

xətaları  nəticəsində  yaranmış  mümkün  şərtlərin  düzəldilməsinə  lazım 

olan xərclərin azaldılmasına əsaslanmışdır. 

Üçüncü üsulda ən kiçik ilkin məlumat əsasında başlanğıc interval 

müəyyənləşdirilir və sonrakı yoxlamaların nəticələri onun düzəldilməsi 

üçün ilkin məlumat kimi istifadə edilir. 

Bu metoda beynəlxalq İSO standartında baxılmışdır. 

206 

 

V FƏSİL. ÖLÇMƏ VASİTƏLƏRİNİN SEÇİLMƏSİ 

 

5.1. Ümumi müddəallar 

 

5.1.1. Yoxlama və nəzarət haqqında anlayışlar 

 

Ö

lçmə  vasitələrinin  seçilməsində  metroloji  (bölgü uzunluğu, 

xəta, ölçmə həddi, ölçmə gücü) istismar və iqtisadi, kütləvilik (ölçü-

lən  ölçülərin  təkrar  olunması)  nəzarət  üçün  istifadə  mümkünlüyü, 

ö

lçmə vasitəsinin qiyməti və etibarlığı, ölçmə metodu, sazlamaya və 

ö

lçmə prosesinə sərf olunan vaxt, kütlə, həcm ölçüləri, işçi yükləmə, 

nəzarət  obyektinin    sərtliyi,  səthin  kələ-kötürlüyü,  iş  rejimi  və  sair 

gö

stəricilər nəzərə alınır. 

Ümumi halda ö

lçmə vasitələrinin seçilməsi təcrübəsini nəzərə 

almaqda, aşağıdakı müddəalar əsas götürülür: 

I. 

Verilmiş,  yaxud  hesabi  nisbi  ölçmə  xətasına 

δ

ö

 

zəmanət 

vermək üçün, ölçmə vasitəsinin nisbi xətası 

δ

öv

, 25-30% 

δ

ö

-

dən az 

olmalıdır  (yəni 

δ

öv

=0,7

δ

ö

).  Əgər  ölçmənin  gətirilmə  xətası 

γ

ö

 

məlumdursa, onda ölçmə  vasitəsinin  gətirilmə  xətası 

γ

öv

 

aşağıdakı 

ifadə ilə yazılır: 

γ

 

öv

γ

=

ö

n

x

x

. 

 

Burada

 

x

 

və

 

x

n

 

-  ö

lçmənin  nəticəsi  və  ölçmə  vasitəsinin 

şkalasının normalaşdırılmış qiymətidir. 

II.  Ö

lçmə  vasitəsinin  seçilməsi,  istehsalın  miqyasından, 

yaxud istismarda olan eyni tipli 

(eyniadlı)  texniki  vasitələrin 

sayından asılıdır. 

Məsələn:  kütləvi  istehsalda  yüksək  məhsuldarlıqlı,    mexanik-

ləşdirilmiş  və  avtomatlaşdırılmış  ölçmə  və  nəzarət  vasitələrindən 

istifadə olunur. 

Seriyalı  istehsalda  əsas  nəzarət    vasitələri  kimi,  sərt  hədd  ka-

librləri, şablonlar, xüsusi nəzarət tərtibatları, qismən universal ölçmə 

vasitələri istifadə edilməlidir. 

207 

 

Kiçik  seriyalı  və  fərdi  istehsalda  əsas  ölçmə  vasitələri  kimi, 

universal ö

lçmə vasitələrindən istifadə edilir. 

III. 

Nəzarətin məqsədinə görə müəyyənləşdirilən ölçmə meto-

du,  ö

lçmə  vasitəsinə  bazalaşdırmaya  görə  tələbatlar  verir.  Əgər 

texnoloji  prosesə  nəzarət  edilirsə,  onda  ölçmə  vasitəsini  texnoloji 

bazalar üçün seçirlər. Əgər texniki vasitəyə istismar nöqteyi nəzərin-

dən  nəzarət  edilirsə,  onda  ölçmə  vasitəsini  istismar  bazasına  görə 

seçirlər. 

IV.  Ö

lçmə  vasitələrini  metroloji  xarakteristikalara  görə  

seçərkən aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır. 

Əgər  texnoloji proses qeyri sabitdirsə, yəni ölçülən parametrin 

müsaidə  sahəsindən  əhəmiyyətli  dərəcədə  kənara  çıxmaq  müm-

kündürsə,  onda  ölçmə  vasitəsinin  şkalasının  hüdudları  parametrin 

qiymətinin paylanma diapozonunu keçməlidir. 

Ö

lçmə vasitəsini seçərkən, şkalanın işçi sahəsini və onun bölgü 

uzunluğunu  müəyyən  etmək  vacibdir.  Axırıncısı  ölçmə    vasitəsinin 

dəqiqlik sinfindən və şkalanın bölgü sayından 

 

n

ş

 

asılıdır. 

V. 

Qeydedici cihazlara aşağıdakı əsas tələbatlar verilir. 

ö

lçmə vasitəsindən keçən siqnal lazımi məlumatları  saxlamalı, 

təhrif olunmamalı və maneədən ayrılmamalıdır; 

ilkin çeviricilər (vericilər) ölçmə obyektindən minimum enerji 

işlətməli  və  onların  qoşulması,  obyektin  normal  iş  rejimini 

pozmamalıdır; 

məlumat daşıyıcısı bütün lazımi məlumatları qeyd etmək üçün 

kifayət qədər böyük həcmə malik olmalıdır; 

qeydedici  cihazlar məlumatın  alınmasını mümkün qədər qısa 

müddətdə təmin etməlidir. 

Əgər  cihazlar  bütün  verilən  tələbləri  eyni  zamanda  təmin 

etmirsə, onda onların ən vaciblərini seçirlər. 

Sistemin hal-

hazırdakı  vəziyyətinin  müəyyən  edilməsi   

diaqnozlaşdırma  adlanır. 

Obyektin  texniki 

vəziyyətinin  əlamətlərini  verilmiş  moment-də 

və  yaxud  müəyyən  edilmiş  vaxt  intervalı  üçün  təyin  edilməsi 

proqnozlaşdırma adlanır. 

Sınaq  obyektinin  keyfiyyət  və  kəmiyyət  xarakteristikalarının 

xassisələrinin, obyektin işləməsi zamanı, ona edilən təsirin nəticələri 

208 

 

əsasında  təcrübi    yolla  təyin  edilməsinə,  həmçinin  obyektin,  yaxud 

təsirin  modelləşdirilməsinə  sınaq  deyilir. (ГОСТ16504-81).  Sınaq 

zamanı  obyektin  xarakteristikalarının  xassələrinin  təyin  edilməsi 

ö

lçmələrdən,  qiymətləndirmələrdən  və  nəzarətdən  istifadə  etməklə 

həyata keçirilir. 

Sınaq  şəraiti  kimi,  təsiredici  faktorların  və  obyektin  işlənmə 

rejimlərinin məcmuu başa düşülür. 

Sınaqların  çoxlu  sayda  növləri  vardır.  Onlar  müxtəlif 

gö

stəricilərinə  görə  təsnifatlaşdırılırlar.  Təyinatlarına  görə  sınaqlar 

tədqiqat, nəzarət, müqayisə və müəyyənləşdirici sınaqlara bölünürlər. 

Sınaqların  aparılması  səviyyəsinə  görə,  sınaqlar  aşağıdakı  kate-

qoriyalara bö

lünürlər:  dövlət,  sahələrarası  və  sahədaxili  sınaqlar. 

Sınağa  uğradılan  məhsulun  işlənməsi  mərhələlərinin  növünə  görə 

sınaqlar  ilkin  və  qəbuletmə  sınaqlarına  ayrılırlar.  Hazır  məhsulun 

sınaqlarının  növünə  görə,  onları    ixtisaslaşdırılmış,  təhvil-təslim, 

dö

vrü  və  tipləşdirilmiş  sınaqlara  ayırırlar.  Sınağın  məqsədi  kimi 

sınağın  verilmiş  nominal  şəraitində,  parametrin  həqiqi  (əsl)  qiy-

mətinin  təyin edilməsi başa düşülür. 

Sınağın  nəticəsi  kimi  obyektin  xarakteristikalarının  xassələ-

rinin  qiymətləndirilməsi,  obyektin  verilən  tələblərə  uyğun  olması, 

sınaq  prosesində  obyektin  işləməsi  keyfiyyətinin  analizinin 

məlumatlarının  müəyyən  edilməsi  qəbul  edilir.  Sınağın  nəticələri 

dəqiqlik  anlayışı  ilə  xarakterizə  olunur.  Dəqiqlik  nəticələrin, 

obyektin xarakteristikalarının həqiqi qiymətlərinə yaxınlaşmasıdır. 

Ö

lçmə ilə sınaq arasında böyük oxşarlıq vardır. Lakin metroloji 

nö

qteyi nəzərdən bunlar arasında böyük fərq vardır. Ölçmə sınağın 

tərkib  hissəsinin    yalnız  biridir.  Ölçməni  sınağın  xüsusi  halı  kimi 

hesab etmək olar. 

Məsulun parametrinin qiymətinin təyin edilməsi, onun verilmiş 

tələblərə,  yaxud  normalara  uyğunluğunun  müəyyənləşdirilməsi 

prosesinə nəzarət deyilir. 

İstənilən  nəzarətin  mahiyyəti  iki  əsas  mərhələnin  həyata 

keçirilməsindən ibarətdir. İlkin mərhələdə obyektin faktiki vəziyyəti, 

əlamətləri və xassələrinin göstəriciləri haqqında  məlumat alınır. Bu 

məlumat  ilkin  məlumat  adlanır.  İkinci  mərhələdə  ilkin  məlumat 

əvvəlcədən  təyin  edilmiş  tələblər,  normalar,  meyarlarla  müqayisə 

209 

 

edilir.  Bu  halda  faktiki  məlumatların  tələb  edilən  məlumatlara 

uyğunluğu,  yaxud  uyğun  olmaması  aydınlaşdırılır.  Onların  fərqli 

olması  haqqında  məlumat  təkrar  məlumat  adlanır.  Bəzi  hallarda 

mərhələlər arasında sərhədlər fərqlənmir. 

Nəzarət  bir  sıra  elementar  hərəkətlərdən  ibarətdir:  nəzarət 

edilən  kəmiyyətin  ölçü  çevrilməsi;  nəzarət  təyinatlarının  əks 

etdirilməsi; nəzarətin nəticələrinin müqayisəsi və alınması. 

Ö

lçmə  və  nəzarət  bir-biri  ilə  sıx  bağlıdır,  məlumat  vermə 

baxımından  yaxındır  və  bir  sıra    ümumi  əməliyyatları  vardır 

(

məsələn: müqayisə, ölçü verilmələri və s.). 

Eyni zamanda ö

lçmə  və  nəzarət  qaydaları  çox  halda  biri-

birindən fərqlənirlər: 

  ö

lçmənin  nəticələri  ədədi,  nəzarətin  nəticələri  isə  keyfiyyət 

xarakteristikalarıdıdır; 

 ö

lçmə, ölçülən kəmiyyətin qiymətlərinin geniş diapozonunda, 

nəzarət isə mümkün vəziyyətlərin kiçik sayının hüdudlarında yerinə 

yetirilir; 

 

nəzarət  cihazları,  ölçmə  cihazlarından  fərqli  olaraq 

parametrləri  məlum  olan    və  dar  çərçivədə  dəyişən  məhsulların 

vəziyyətini yoxlamaq üçün istifadı edilir; 

  ö

lçmənin  keyfiyyətinin  əsas  xarakteristikası  dəqiqlik, 

nəzarətinki isə doğruluqdur. 

Nəzarət  edilən  parametrlərin  sayından  asılı  ölaraq,  nəzarət 

birparametrli 

və çoxparametrli olur. 

Birparametrli  nəzarətdə  obyektin  vəziyyəti  birparametrli, 

çoxparametrli 

nəzarətdə  isə  çoxlu  parametrlərin  ölçülərinə  görə 

müəyyənləşdirilir. 

Müqayisə olunan siqnalların formasına  görə nəzarət, analoqlu 

və  rəqəmli  nəzarətə  ayrılıır.  Analoqlu  nəzarətdə  analoqlu  siqnallar, 

rəqəmli nəzarətdə isə rəqəmli siqnallar  müqayisə olunur.  Obyektə 

təsirə  görə  nəzarət  passiv  və  aktiv  nəzarətə  bölünür. Passiv 

nəzarətdə  obyektə  təsir  birbaşa,  aktiv  nəzarətdə  isə  testləşdirilmiş 

siqnalların xüsusi generatorlarının köməyi ilə həyata keçirilir. 

Təcrübədə  müsaidə  nəzarətindən  də  geniş  istifadə  edilir. 

Müsaidə nəzarətində nəzarət edilən parametrin qiyməti ölçmə, yaxud 

210 

 

sınaq yolu ilə təyin edilir və alınan nəticə buraxıla bilən müsaidə ilə 

müqayisə olunur. 

 

5.2.  Ö

lçmə vasitələrinin seçilməsi prinsipləri. Ölçmə 

vasitəsinin dəqiqləşdirmə əmsalına görə seçilməsi 

 

Bu metod ö

lçmənin dəqiqliyini və nəzarət obyektinin hazırlanma-

sının (işlənməsinin) müqayisəsini nəzərdə tutan ən sadə üsuldur. 

Burada, məlum müsaidə T və ölçmə xətasının hədd qiymətlə-

rində [

∆

öl

] dəqiqləşdirmə əmsalının K′

dəq

 

(dəqiqlik qanununun əm-

salı) daxil edilməsi nəzərdə tutulur: 

 

K

′

dəq

 

=

]

[

2

∆

T

. 

 

K

′

dəq

  - 

əks  olunan  kəmiyyətin  ölçmə  metodunun  nisbi  xətası 

adlanır: 

 

K

met

1

=

Α

    

. 

 

 

Xətti  ölçülər  üçün  buraxıla  bilən  xətaların  hədlərinin  qiyməti 

[

∆

öl

] müsaidələrə və kvalitetə görə cədvəl 5.1.-də verilir (ГОСТ.05-

8I) 

 

[

∆

öl

]

T

T

ρ

=

−

=

)

35

,

0

20

,

0

(

. 

 

Xətti ölçülər üçün [

∆

öl

] və T arasında  göstərilən nisbət 20-

dən  35%-ə  qədər  olduqda,  K

dəq

=2,5  -  1,4 olur. Ö

lçmə  vasitələrini 

K

dəq

-

ə  görə  seçərkən,  konkret  ölçmə  vasitəsinin  xətaları  haqqında 

sorğu  məlumatları  olmalıdır  (məsələn:  cədvəl  5.2.).  Əgər  ölçülən 

ölçü 

standartlaşdırılmış  (ГОСТ  8.051-81) intervala (0....500 mm) 

düşürsə,  onda  orta  qiymətdən  K 

1

dəq.or

 

istifadə  edilir.  Ölçmə  vasi-

təsinin əsas buraxıla bilən xətasının həddi: 

′

     

dəq 

 

öl

 

211 

 

or

q

d

g

K

T

.

3

,

1

2

∂

′

=

∆

                                   (5.1) 

 

ifadəsindən tapılır və cədvəl 5.2-dən uyğun xətaya malik yaxın 

ö

lçmə  vasitəsi  seçilir.  

Cədvəl 5.1. 

 

ρ

-

nun müsaidələr diapozonundan və kvalitetdən asılılığı 

Kvalitet 

2-5 

6-7 

8-9 

10-16 

Orta əmsal, 

ρ

 

0,35 

0,30 

0,25 

0,20 

Müsaidələr diapozonu, 

mkm 

0,8-2,7 

6-63 

14-155 

40-4000 

Diapozon [

∆

öl

],

± 

mkm 

0,25-0,00  2-19 

3,5-9,0 

8-800 

 

Misal 5.1. Diametri 

mm

025

,

0

45

−

∅

 

olan  vala  nəzarət  etmək 

üçün ö

lçmə vasitəsini seçin. 

Həlli:Ölçünün müsaidəsinin yarısı 

mkm

T

5

,

12

2

25

2

=

=

. 

Orta qiymət 

(

)

95

,

1

2

4

,

1

5

,

2

1

=

+

=

K

 

Onda (5.1) düsturuna gö

rə alırıq: 

 

∆

 

öv 

mkm

9

,

4

95

,

1

3

,

1

5

,

12

=

⋅

=

. 

 

Cədvəl 5.2.-dən görünür ki, hesablanmış qiymətə yaxın həddə 

lingli mikrometr malikdir. 

Universal  ö

lçmə vasitələrinin cədvəllərinə  görə dəqiqləşdirmə 

aparmaqla  hesabatsız    təqribi  seçim  üçün  5.1-5.3 nomoqrammala-

rından istifadə etmək olar. 

dəq.or

. 

212 

 

Misal 5.2. 

Mühərrikin  dirsəkli  valının  boyunluğuna  nəzarət 

etmək  üçün  ölçmə  vasitəsini  seçin.  Valın  boyunluğunun  diametri 

. 

Həlli: Ölçmə vasitəsini şəkil 5.1-ə görə təqribi seçirik (məlum 

müsaidə  T=0,02mm, diametr 50 ilə 100mm  arasında dəyişir). Mik-

rometr yaxud 

lingli  bəndi  seçirik.  Ölçmə  vasitəsini  dəqiqləşdiririk. 

Bunun üçün standarta (

ГОСТ 25347-82) görə T=20mkm və ölçü 50 - 

dən  80mm  -  ə  qədər  olduqda, 

öl

=5  

mkm  (cədvəl  müsaidəsi  19 

mkm - 

ə bərabərdir və bu 6-cı

 

kvalitetə uyğundur). Cədvəl 5.2-yə gö-

rə  bu ölçü üçün ən münasib ölçmə vasitəsi bölgü uzunluğu 0,02 mm 

olan  lingli  bənddir.  Bu  bəndin  göstərilən  ölçmə  diapozonundakı 

xətasının hədd qiyməti 4mkm-ə bərabərdir.

 

Misal 5.3. 

Deşiyinin  ölçüsü 

 

olan  sürətlər 

qutusunun dişli çarxının topuna nəzarət etmək üçün ölçmə vasitəsini 

seçin. 

Həlli:  Standarta (ГОСТ  25347-82) görə  diametrin  göstərilən 

ö

lçüsünün müsaidəsini 12-ci kvalitetə görə təyin edirik. T=300mkm. 

Şəkil 5.1-ə görə təqribi olaraq ştangenpərgar seçirik. 

Ö

lçmə vasitəsini dəqiqləşdiririk. Bunun üçün cədvəl 5.1.-ə gö-

rə 

öl

=0,2T=60 

mkm.  Cədvəl  5.2-dən  51-80 mm diapozonunda 

hədd xətası 45 mkm, bölgü qiyməti 0,02 mm olan ştangenpərgarı tə-

yin edirik. 

Ö

lçmə  vasitəsinin  səhvsiz  nəzarət  prinsipinə  görə  seçilmə-

sində,  birinci  və  ikinci  dərəcəli  səhvlərin  olması  ehtimalının  ilkin 

qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulur. Ölçmə vasitəsinin seçilməsi aşa-

ğıdakı mərhələləri əhatə edir: 

1. 

Nəzarət  edilən  parametrin  və  ölçmə  xətasının  paylanması 

qanunlarını qiymətləndirirlər. 

2. 

Birinci  və  ikinci  dərəcəli  səhvlərin  olmasının  uyğun  ehti-

mal

larını verirlər (yaxud ayrı-ayrı P

1

 

və P

2

). 

3. 

5.3.  cədvəlinə  görə  dəqiqləşdirmə  əmsalının  K′

dəq

  uy

ğun 

qiy

mətlərini təyin edirlər. 

Cədvəl 5.2. 

Ən çox yayılmış universal ölçmə vasitələrinin hədd xətaları 

Ölçm

ə vasitələri 

Ölçül

ərin intervalları üçün ölçmə xətalarının 

h

ədləri ([

∆

öl.

]mm), mm 

mm

02

,

0

0

,

75

−

=

∅

∆

mm

H12

8

,

54

=

∅

∆

213 

 

10-a  

q

ədər  11...50  51...80  81...120  121...180  181...260  261...360  361...500 

Optimetrlər, Ölçmə 

ma

şınları (xarici 

ölçül

əri ölçmək 

üçün) 

0,7 

1,0 

1,3 

1,6 

1,8 

2,5 

3,5 

4,5 

Optimetrlər, ölçmə 

ma

şınları (daxili 

ölçül

əri ölçərkən) 

– 

0,9 

1,1 

1,3 

1,4 

1,6 

– 

– 

Universal 

mikroskop 

 

1,5 

 

2,0 

 

2,5 

 

2,5 

 

3,0 

 

3,5 

 

– 

 

– 

Universal 

mikroskop 

 

5,0 

 

5,0 

 

– 

 

– 

 

– 

 

– 

 

– 

 

– 

Müxt

əlif bölgü 

qiym

ətli minimetr-

l

ər: 

       1 mkm 

       2 mkm 

       5 mkm 

 

 

 

 

 

1,0 

1,4 

2,2 

 

 

 

1,5 

1,8 

2,5 

 

 

 

2,0 

2,5 

3,0 

 

 

 

2,5 

3,0 

3,5 

 

 

 

3,0 

3,5 

4,0 

 

 

 

4,5 

5,0 

5,0 

 

 

 

6,0 

6,5 

6,5 

 

 

 

8,0 

8,0 

8,5 

Müxt

əlif bölgü 

qiym

ətli bəndlər: 

      2 mkm 

     10 mkm 

Lingli mikrometr 

Mikrometr 

İndikator 

 

 

 

 

3,0 

7,0 

3 

7 

15 

 

 

3,5 

7,0 

4 

8 

15 

 

 

4,0 

7,5 

– 

9 

15 

 

 

4,5 

7,5 

– 

10 

15 

 

 

– 

8,0 

– 

12 

15 

 

 

– 

– 

– 

15 

16 

 

 

– 

– 

– 

20 

16 

 

 

– 

– 

– 

25 

16 

Müxt

əlif bölgü qiy-

m

ətli standart pərgar-

lar: 

  0,02 mkm 

  0,05 mkm 

  0,10 mkm 

 

 

 

 

 

 

40 

80 

150 

 

 

 

40 

80 

150 

 

 

 

45 

90 

160 

 

 

 

45 

100 

170 

 

 

 

45 

100 

190 

 

 

 

50 

100 

200 

 

 

 

60 

100 

210 

 

 

 

70 

100 

230 

214 

 

 

Şəkil 5.1. Valların ölçmə vasitələrini seçmək üçün nomoqramma 

 

 

Şəkil 5.2. Deşiklərin ölçmə vasitələrini seçmək üçün nomoqramma 

215 

 

 

 

Şəkil 5.3. Dəqiqlik və hündürlük ölçən ölçmə 

vasitələrini seçmək üçün nomoqramma 

4. 

Məlum  müsaidə  əsasında  5.2-yə  oxşar  cədvəllərdən  para-

metr üçün ö

lçmə vasitəsini seçirlər.