Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

1)  Sərbəst  tərcümə  {free  translation)  elə  bir  tərcümə 
növüdür ki, mütərcim məxəz mətnin məzmununu sərbəst şəkildə 
tərcümə  edir,  hədəf  dilin  normalarına  riayət  edir,  lakin  məxəz 
mətnin  dilindəki  incəlikləri  nəzərə  almır,  məxəz  mətnin 
məzmununu  oxunaqlı  və  başa  düşüləsi  bir  tərzdə  hədəf  dildə 
verir. A.Səhhətin İ.A.Knlovdan belə bir tərcüməsi buna misal ola 
bilər: 
Квартет 
Прокази ица-Мартышкйу Осел, 
Козел, 
Да косолапый Мишка Затеяли 
сыграть квартет. 
Достали нот, баса, альта, две скрипки 
И сели на лужок под липки, 
Sazəndələr 
Dəcəl meymun, çolaq ayı, çəp keçi Bir 
ulağa yoldaş olur, hər üçü Bir tar, bir 
kaman, bir saz tapdılar. 
Göy bir çəmənlikdə məclis yapdılar. 
30 

---

Göründüyü  kimi,  A.Səhhət  fikri  saxlayaraq  orijinalı  tam 
milliləşdirmişdir, 
kvartet-sazəndələr, 
alt, 
bas, 
skripka 
Azərbaycan  milli  musiqi  alətləri  tar,  kaman,  saz  ilə 
əvəzlənmişdir.  Səbəb  nədir?  A.Səhhətin  dövründə  Azərbaycan 
oxucusu  hələ  rus  musiqi  alətlərinin  hamısını  tanımırdı,  bu  adı 
çəkilən alətlər onlar üçün müəmma idi. Ona görə də təmsilin bu 
şəkildə təqdim olunması onun başa düşülməsini asanlaşdırırdı. 
Sərbəst  tərcümə  hərfi  tərcümədən  daha  məqbuldur,  çünki 
sərbəst  tərcümə nə mətnin  məzmununu  təhrif edir, nə də hədəf 
dilin  normalarını pozur. Onun çatışmayan cəhəti məxəz mətnin 
məzmununu  dəqiqliklə  verməməsindədir,  çünki  tərcümə 
prosesində məxəz mətndəki informasiyanın bir qismi itir, bu da 
qaçılmazdır.  Şer  tərcüməsində,  xüsusilə  lirik  şeirlərin 
tərcüməsində  bu  hal  özünü  aydın  göstərir.  Məsələn,  vaxtı  ilə 
M.Lermontov  C.Bayronun  My  Soul  is  Dark  şerini  rus  dilinə 
tərcümə etmişdir. 
My soul is dark-ohl. Quickly string 
The harp I yet can brook to hear. 
And let thy gentle fingers fling Its 
melting murmurs o^er mine ear. 
If in this heart a hope be dear. 
That sound shall charm it forth again: 
If in these eyes there lurk a tear. 
T
IPI
//
 
flow, and cease to burn my brain. 
But bid the strain be wild and deep. 
Nor let thy notes of joy be first: 
I tell thee, minstrel, I must weep. 
Or else this heavy heart will burst; 
For it hath been by sorrow nurs*t. 
And ached in sleepless silence long: 
And now His doomed to know the worst. 
And break at once-or yield to song. 
Hərfi tərcüməsi: 
31 

---

Darıxıram, ey arfa çalan, 
Tez ol, arfanı köklə, könlüm musiqi istəyir. 
Qoy sənin incə barmaqların arfamn simlərinə toxunduqca 
Onun gözəl musiqisi qulaqlarıma süzülsün. 
Əgər ürəyimdə bir ümid zərrəsi qalıbsa, 
Musiqinin səsi onu alovlandıracaq. 
Əgər gözlərimdən bir damla yaş axarsa. 
O göz yaşı beynimin alovunu, odunu söndürəcək. 
Qəmli və coşğun bir hava çal. 
Ancaq əvvəlcə şən hava çalma. 
Ey arfaçı, mən ağlamalıyam. 
Yoxsa bu qəmli ürəyim partlayacaq; 
Çünki 0 qəm içində bəslənib 
Və yuxusuz bir sükunət içərisində uzun zaman ağrıyıb. İndi 
isə ən pisini dadmalıdır. 
Ya musiqini dinləyib partlamalı, ya da Musiqi onu həyata 
qaytarmalıdır. 
Душа моя мрачна. Скорей, певец, скорей! 
Вот арфа златая: 
Пускай персты твои, промчавшися по ней. Пробудят в 
струнах звуки рая. 
И если не навек надежда рок унес. 
Они в груди моей проснутся, 
И если есть в очах застывших капля слез- Они 
растают и прольются Пусть будет песень твоя дика. 
Как мой венец. Мне тягостны веселья звуки! 
Я говорю тебе: я слез хочу, певец. 
Иль разорвется грудь от муки. 
Страданьями была упитана она. 
Томилась долго и безмолвно; 
И грозный час настал-теперь она полна. 
Как кубок смерти яда полный. 
32 

---

Orijinaldan xəbərsiz oxucu üçün bu yaxşı tərcümədir, o, hətta 
orijinal kimi də təqdim oluna bilər. Lakin orijinalla tanış olduqda 
və  onu  tərcümə  ilə  müqayisə  etdikdə  məlum  olur  ki,  məxəz 
mətndəki  informasiya  heç  də  tərcümədə  tə-  mamilə  öz  əksini 
tapmayıb: insan ağlayanda yüngülləşir: musiqi qəmli insanı daha 
da  qəmləndirə,  ya  da  şənləndirə  bilər,  bu  fikirlər  tərcümədə 
yoxdur. 
Sərbəst  tərcümə  prosesində  hədəf  mətn  çox  vaxt  mütərci- 
minkiləşir.  Hərfi,  yaxud  sərbəst  tərcümədən  istifadə  olunması 
əsərin üslubundan, jannndan asılıdır. Bədii tərcümədə sərbəstlik 
mümkündür və bu o qədər də mübahisə doğurmur, lakin rəsmi, 
hüquqi  və  diplomatik  sənədlərin  tərcüməsində  sərbəstliyə  yol 
verilə bilməz. 
Nəzəri ədəbiyyatda hərfi və sərbəst tərcümə anlayışlarından 
əlavə rank-bound və unbound translation terminləri də (Catford) 
işlədilir.  Rank-bound  eyni  dil  səviyyələrinin  ekvi-  valentliyinə 
əsaslanır, ideal tərcümədir və ona nail olmaq çəlindir. Unbound 
qarışıq  dil  səviyyələri,  fraza  və  cümlələrin  ekvivalent  Uy  inə 
əsaslanır (11). 
Bunlardan əlavə, nəzəri ədəbiyyatda hecaba-heca (syllable to 
syllable), səsbəsəs (sound to sound) tərcümələrinin də adı çəkilir.