Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
i/'Ekvivalentlik anlayışı
Valentlik anlayışı hamıya kimyadan məlumdur, valentlik hər hansı elementin molekul əmələ gətirmək üçün digər elementlərlə birləşə bilmək imkanıdır. Məsələn, oksigenin iki valenti var, yəni bir oksigen atomu iki hidrogen atomu ilə birləşərək su (H 2 O) əmələ gətirir. Ekvivalentlik bərabər valentliyə malik olmaq deməkdir. Tərcümədə ekvivalentli- yin bir mənası da adekvatlıq, uyğunluq deməkdir. Tərcümənin səviyyələri anlayışı ekvivalentlik, hərfi və sərbəst tərcümə anlayışları ilə sıx bağlıdır. Ümumiyyətlə danışdıqda, ekvivalentlik anlayışı, eləcə də hərfilik və sərbəstlik müəyyən bir dil səviyyəsinə şamil edilə bilməz, yaxşı tərcümə hər bir konkret halda tələb olunan dil ierarxiyası səviyyəsində düzgün tərcümə vahidinin seçilməsi zərurətini ortaya qoyur. Ekvivalent tərcüməyə ekvivalentlərə əsaslanan, ekvivalentlər əsasında qurulmuş tərcümə də demək olar. Eugine Nida iki ekvivalent növü göstərir: formal ekvivalent (formal equivalence) və dinamik ekvivalent (dynamic equivalence). Formal ekvivalent dedikdə məxəz və tərcümə mətnləri arasında mümkün qədər yaxın forma və məzmun uyğunluğu. 28 dinamik ekvivalent isə hədəf mətnin oxucusuna məxəz mətnin ekvivalent təsiri başa düşülür, yəni məxəz mətn öz oxucusuna hansı təsiri bağışlayırsa, hədəf mətn də öz oxucusuna eyni təsiri bağışlamalıdır. Hədəf dilin normalarına riyaət etməklə məxəz mətnin məzmununu dəyişmədən onun hədəf dilə transflomasiyasına ekvivalent tərcümə deyilir. Məxəz mətnin məzmunu dəyişmədən və hədəf dilin normalarına riayət etməklə aşağı səviyyədə aparılmış tansfor- masiya hərfi tərcümə (literal translation) adlanır. Belə ki, əgər ingilis dilindəki The terrestorial globe is a member of the solar system cümləsindəki is a member söz birləşməsini üzvüdür kimi Azərbaycan dilinə tərcümə etsək, onda hərfi tərcümə alınır, çünki, söz kontekstə daxil edilmədən hərfən tərcümə edilmişdir. Əslində yuxarıda deyildiyi kimi cümlənin tərcüməsi belədir: Yer kürəsi günəş sistemindəki (sisteminə daxil olan) planetlərdən biridir. Hərfi tərcümənin qüsurundan danışarkən XIV əsr ərəb tərcüməçisi Salah əl-Din Səfədi özündən əvvəlki ərəb tərcüməçiləri haqqında yazır: “Onlar yunan dilindən tərcümə edərkən hər bir sözü ayrılıqda götürür və onun mənasını müəyyənləşdirirdilər. Ərəb dilində ona ekvivalent tapır və yazırdılar. Sonra isə o biri sözü götürür və eyni əməliyyatı yerinə yetirirdilər. Mətn qurtarana qədər bu hal davam edirdi. Bu üsul iki cəhətdən qüsurludur. 1) Hər bir yunan sözü üçün ərəb dilində ekvivalentin olması fikri yanlışdır; 2) bir dilin cümlə quruluşu o bi- rininki ilə eyni deyil. Digər tərəfdən, bu fikir də yanlışdır ki, cümlədəki, mətndəki sözlərin mənası cümlənin anlamını (sense), mətnin məzmununu təşkil edir (14)”. P.Nyumark (19) hərfi və sözbəsöz tərcüməni bir-birindən ayıraraq yazır ki, hərfi tərcümə düzgün tərcümədir və heç vəchlə ondan vaz keçilməməlidir, bu şərtlə ki, o, orijinaldakı referensial və praqmatik ekvivalentləri əks etdirsin. Hərfi tərcümə haqqında digər fikir bundan ibarətdir ki, hərfi tərcümə yolverilməzdir (inadmissible), çünki bu zaman ya məxəz mətnin məzmunu təhrif olunur, ya da hədəf dilin norma- 29 lari pozulur. Bütün hərfi tərcümə halları səhv sayılır. Buna misal olaraq ingilis dilində cold-blooded murder sözbirləşmə- sinin rus dilində хладнокровное убийство {soyuqqanlılıqla törədilmiş qətl) sözbirləşməsinin tərcüməsi və morfemik uyğunluq (соМ-хладно, ЫооАеА-кровъное) göstərilir və deyilir ki, tərcümə (transformasiya) morfem səviyyəsində yox, söz səviyyəsində aparılmalıdır. İkinci misal kimi regular ass verilir və deyilir ki, bir çox tərcüməçilər onu регулярный осел kimi çevirmişlər(60), bu yanlış tərcümədir, çünki burda tərcümə söz səviyyəsində yox, sözbirləşməsi səviyyəsində apardılmalıdır və круглый осел (zırrama, eşşəyin yekəsi) kimi tərcümə olunmalıdır. Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|